«نگران نباشید، همه چیز خوب خواهد شد.» این اظهارات ژنرال فیض حمید، رئیس سابق آیاسآی، حدود دو هفته پس از مسلط شدن دوباره طالبان در هتل سرینا، در نزدیکی کاخ ریاست جمهوری در کابل بود.
این ویدئویی آقای حمید که یک فنجان چای در دست دارد و با اطمینان زیاد این اظهارات را در مورد آینده بیان میکند، نشانهای آشکار از نزدیکی طالبان و پاکستان به حساب میآمد.
اما اکنون پس از گذشت بیش از سه سال، تصویری از دیدار امیرخان متقی، وزیر امور خارجه حکومت طالبان، در امارات متحده عربی با نماینده کشور دشمن پاکستان یعنی وکرم مسری، مع وزارت خارجۀ هند، در محافل پاکستانی سروصدا بر پا کرده است. حسین حقانی، سفیر سابق پاکستان در ایالات متحده، با انتشار تصویری از آقای متقی و آقای مسری در کنار هم در وبلاگ خود، با کنایه خطاب به مقامات پاکستانی نوشت: «برنامهریزان پاکستانی باید از این درس بگیرند، چون سالها معتقد بودند که تحت حاکمیت طالبان، پاکستان میتواند هند را از افغانستان بیرون کند.»
با توجه به این موضوع، به نظر میرسد که برخلاف تصور فیض حمید، رئیس پیشین آی اس آی، اکنون «همه چیز خوب» نیست و تغییر چشمگیری در روابط بین حکومت طالبان و پاکستان رخ داده است.
اما چرا چنین شد؟ چگونه کشوری که زمانی به طالبان بسیار نزدیک پنداشته میشد و در دوره اول حکومت طالبان را همراه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی به رسمیت میشناخت، اکنون به یک مخالف سرسخت تبدیل شده است؟ آیا اکنون امکان تغییر وضعیت وجود دارد؟
خطوط قرمز و تهدیدها
هر دو طرف برای یکدیگر خطوط قرمزی تعیین کردهاند. طالبان میگویند «حاکمیت ملی» خط قرمز آنهاست و پاکستان تحریک طالبان پاکستان یا تیتیپی را خط قرمز خود تعیین کرده است. پس از به قدرت رسیدن طالبان، پاکستان تا کنون سه بار مستقیم بر افغانستان حمله هوایی کرده و ۱۴ بار درگیری مرزی میان نیروهای طالبان و طرف پاکستانی صورت گرفته که دو بار آن حملات تلافیجویانه طالبان به حملات هوایی پاکستان بوده است.
حکومت طالبان هشدار داده که حمله بر حریم افغانستان برای پاکستان عواقبی در پی خواهد داشت اما پاکستان از دوام حملات پر پناهگاههای تیتیپی در عمق خاک افغانستان سخن میزند. خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، در مصاحبه با بیبیسی گفت: «ما با کیک و کلچه/کلوچه از آنها استقبال نمیکنیم. اگر مورد حمله قرار بگيریم با حمله متقابل جواب میدهیم.»
شیر محمد عباس استانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه طالبان، به پاکستان هشدار داد که کشورش «پر از ابدالیها، غزنویها و بابریها است.» کنایه به نامهایی که پاکستان بر «موشکهای» دوربرد خود گذاشته، نامهایی که به گونه تاریخی بیشتر مربوط پیشینه و جغرافیای افغانستان است.
نزدیکی طالبان با هند شاید برای پاکستان خط قرمز دیگری است. اسلامآباد از زمان تاسیس پاکستان از نزدیکی حکومتهای افغانستان و هند نگران بوده است. طالبان استدلال میکنند که نمیخواهند جز رقابتهای میان خودی کشورها باشند.
اما حمله جنگندههای پاکستان بر ولسوالی برمل پکتیکا مخالفتهای اخیر را به نقطه اوج رساند. پاکستان که زمانی در منطقه نزدیکترین کشور به طالبان قلمداد میشد، اکنون ظاهرا به جدیترین مخالف آنها در منطقه مبدل شده است.
دیپلماسی ناتمام نماینده ویژه پاکستان در کابل
یک منبع با خبر به بیبیسی گفت که در دیدارهای اخیر صادق خان با سران طالبان در مورد از سرگیری سفرهای رسمی مقامات ارشد، از سرگیری سفرهای هیئتهای بلندپایه دیپلماتیک و تکمیل کردن قراردادها و توافقاتی که تاکنون ناتمام ماندهاند، تفاهم شد. به نقل از منبع در ملاقات نماینده ویژه پاکستان با سراج الدین حقانی، وزیر داخله حکومت طالبان، موضوع تیتیپی در صدر برنامه قرار داشت و «آقای حقانی برای رسیدن به یک راحل موثر، وقت بیشتر خواست». منبع افزود، اما حمله پکتیکا «لگدی بود بر همه این پیشرفتها».
حمله جنگندههای پاکستان بر پکتیکا برای طالبان شگفتیآور بود و از سوی دیگر آنها را در موضع سختی قرار داد. شگفتی در این بود که هیئتی به رهبری صادق خان، نماینده ویژه پاکستان برای امور افغانستان، در کابل سرگرم گفتوگو با سران طالبان بود و انتظار چنین اقدامی از پاکستان دور از تصور بود. از سوی دیگر این حمله طالبان را در موقف ضعیف نشان داد. چون قلمرو آنها زیر حمله مستقیم خارجی قرار گرفت و ضعف آنها در جلوگیری از حملات هوایی نیروی بیگانه جلب توجه کرد. حملات جوابی هم در مقایسه ضعیف بودند.
یک منبع نزدیک به صادق خان میگوید حمله جنگندههای پاکستان او را هم شگفتزده و ناراحت کرد.
روابط بحرانی با پاکستان و خاموشی هبتالله رهبر طالبان
برخی از سران طالبان سخنانی تندی در برابر پاکستان به زبان آورده اما برخورد برخی دیگر با احتیاط همراه بوده است. با این حال، خاموشی رهبر طالبان هبتالله آخوندزاده در مورد روابط با پاکستان بیشتر جلب توجه کرده است. آقای آخوندزاده در برابر مسائلی چون درگیریهای مرزی، یا حتی سه بار حملات هوايی پاکستان بر خاک افغانستان کاملا سکوت اختیار کرد. رهبر طالبان در سه سال زمامداری خود در سخنرانیهایش یک بار هم نام پاکستان را ذکر نکرده. یک منبع نزدیک به رهبری طالبان در رابطه به سکوت آقای آخوندزاده در مورد پاکستان گفت «رهبر طالبان تمامی مسایل را از نزدیک مشاهده و تمامی اعلامیههای حکومت را پیش از منتشر شدن مرور میکند، اما خود در مورد سیاستهای خارجی صحبت نمیکند. او نه تنها در مورد پاکستان بلکه در رابطه به چگونگی روابط با کشور های دیگر مثل ایران هم اظهار نظر نکرده.»
اما ذبیح الله مجاهد، سخنگوی ارشد حکومت طالبان موضعگیری حکومت طالبان را بار بار واضح ساخته است.
تهدید دوستانه و اشاره به ارتش
واکنش امیر خان متقی، وزیر امور خارجه حکومت طالبان، به حملات هوایی پاکستان بر ولسوالی برمل ولایت پکتیکا بیشتر جلب توجه کرد. او گفت: «پاکستان کشور همسایه ماست. مردم با عزتی دارد و سیاستمداران آن نیز مردم با عزتی هستند. اما به آنها یک مشورت میدهیم، اگر به سوی افغانستان با نگاه حقارت میبینید یکبار با زمامداران شوروی سابق مشورت کنید.»
برخیها انتقاد کردند که لحن آقای متقی خیلی نرم بود. اما برخیها به این باور بودند که در سخنان او یک بعد جدید سیاسی نهفته است.
یک منبع آگاه گفت که «سخنان آقای متقی بسیار سنجیده بود و در آن پیامی وجود داشت که مردم پاکستان، حکومت غیرنظامی و رهبری سیاسی را از یکدیگر جدا میکرد و این را گفت که ارتش پاکستان مشکل اصلی است.»
یک منبع استخباراتی حکومت طالبان هم با ارسال پیامی به بیبیسی گفت که «از یک سو روند انتقال بیجا شدگان وزیرستانی آغاز شده و از سوی دیگر صادق خان نماینده خاص پاکستان در کابل حضور داشت، اینگونه به نظر میرسد که اداره نظامی به دنبال حل مشکلات نیست.»
مجبوریتهای ناگفته
احسانالله احسان، سخنگوی سابق تحریک طالبان پاکستان، در صحبت با بیبیسی گفت که وخامت روابط پاکستان و طالبان به مرحلهای رسیده که بهبود آن در آیندهای نزدیک امکانپذیر به نظر نمیرسد. او افزود که شرط اساسی پاکستان برای حکومت طالبان مهار کردن تیتیپی است، اما «طالبان بنا بر مجبوریتهایی که دارند نمیتوانند این کار را بکنند.»
به باور آقای احسان اکنون میان حکومت طالبان و پاکستان «جنگ سرد» آغاز شده و این روند ادامه خواهد یافت.
یک منبع دیگر نزدیک به طالبان هم میپذیرد که «شاید افرادی در مقامات طالبان وجود داشته باشد که برخوردشان با پاکستان خیلی محتاطانه و حتی دوستانه باشد، ولی روحیه ضدپاکستانی در صفوف طالبان گسترش یافته که یک دلیل شاید بازداشت سران و فرماندهان طالبان در پاکستان و چگونگی برخورد اسلامآباد با آنان باشد.»
آیا طالبان نمیتوانند تیتیپی را مهار کنند یا مایل به این کار نیستند؟
اقدامات زدهاند. بهگونه مثال میزبانی مذاکرات صلح میان تیتیپی و حکومت پاکستان را به عهده گرفتند و برخی از بیجاشدگان وزیرستانی را از امتداد خط دیورند به مناطق دیگر افغانستان منتقل کردند. با این حال نتوانستند قناعت پاکستان را حاصل کنند.
یک منبع حکومت طالبان به بیبیسی گفت: طالبان مشکلات و مسایل خود را دارند که با آن باید دست و پنجه نرم کنند و اقدام در برابر تیتیپی میتواند مشکلات موجود را مضاعف کند.
به نقل از این منبع «طالبان در سال ۲۰۱۳ برخی از فرماندهان تیتیپی را در امتداد خط دیورند به دلیل خودسری، خلع سلاح کردند ولی نتیجه این شد که تعدادی از این فرماندهان مهم تیتیپی با داعش شاخه خراسان یکجا شدند. حافظ سعید رهبر سابق داعش خراسان برای جذب این نیروی جدید آماده بود. تنها راه حل، مذاکرات است که ارتش پاکستان آنرا نمیپذیرد.»
منبع افزود: «جانب دیگر قضیه اینست که برخی از سران مهم طالبان با وزیرستان ارتباطات عمیق قومی دارند و وزیرستان خانه اصلی رهبران تیتیپی است. نکته دیگر اینست که اگر حکومت طالبان برای مهار این گروه اقدام کند بسیاریها در صفوف طالبان ممکن فکر کنند که رهبرانشان افکار جهادی را سرکوب میکنند که این خود ممکن است سبب نارضایتی شود.»
روابط چگونه به مخالفت انجامید؟
پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان حملات تیتیپی در پاکستان شدت گرفت و میزان تلفات نظامیان پاکستانی را افزایش داد. سخنگوی ارتش پاکستان در ۲۷ دسامبر گفت «سال گذشته ۳۸۳ نظامی پاکستانی در عملیاتهای ضد تروریسم کشته شده و ۹۲۵ شورشی از بین رفتهاند.»
طاهر خان، خبرنگار آزاد در اسلام آباد، میگوید: «تلفات زیاد نیروهای نظامی برای ارتش پاکستان مایه نگرانیست. در پاکستان اکنون این ذهنیت عام شده که حکومت این کشور دیگر در سیاستهای پاکستان در مورد افغانستان اختیاری ندارد و تمامی صلاحیتها را ارتش به دست خود گرفته است. حمله پکتیکا نمونه بارز این سیاست است، زیرا زمانی انجام شد که صادق خان نماینده ویژه پاکستان سرگرم دیدار با سران طالبان در کابل بود.»
پاکستان اکنون در داخل و در محافل بینالمللی مستقیم طالبان را متهم میکند که از تیتیپی به عنوان یک گروه نیابتی بر ضد پاکستان استفاده میکند. اما طالبان جنبش طالبان پاکستان را موضوع داخلی پاکستان عنوان کرده و میگویند که پاکستان خودش باید این معضل را حل کند.
روایت طالبان هم در سال ۲۰۲۳ در رابطه به پاکستان تغییر کرد و اتهامات متقابل بر اسلامآباد آغاز شد.
وزارت داخله حکومت طالبان گفت اکثریت حملهکنندههای انتحاری داعش که زنده دستگیر شدهاند، شهروندان پاکستانی هستند. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی ارشد حکومت طالبان، هم سال گذشته میلادی به گونه واضح از حضور داعش در پاکستان سخن گفت: «پس از سرکوب داعش در افغانستان جنگجویان این گروه با کمک برخی از حلقات استخباراتی در مناطق خیبر پښتونخوا و بلوچستان جابجا شدهاند.» آقای مجاهد افزود: «داعش در این مناطق آموزشگاههای منظم دارد.» اتهاماتی که پاکستان آنرا به شدت رد میکند.
این اظهارات ذبیحالله مجاهد در واقع آغاز فصل جدیدی در موضعگیری طالبان بر ضد پاکستان بود.