تعلیق برنامه‌های کمکی از سوی رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، ممکن است خلأیی در افغانستان ایجاد کند که چین بتواند آن را پر نماید، اما تحلیلگران می‌گویند که پکن تمایلی به انجام این کار ندارد.
ترامپ ماه گذشته اعلام کرد که تمام کمک‌های خارجی را برای ۹۰ روز به حالت تعلیق درآورده و قصد دارد آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID)، بزرگ ترین اهداکننده کمک‌های بشردوستانه در جهان، را بازنگری کند.
افغانستان یکی از دریافت‌کنندگان اصلی کمک‌های آمریکا است. با وجود خروج آمریکا از این کشور در سال ۲۰۲۱، همچنان ۴۳.۹ درصد از کل کمک‌های دریافتی افغانستان در سال گذشته از سوی آمریکا تأمین شد.
آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا همچنان نقشی کلیدی در افغانستان دارد، زیرا این نهاد به‌طور غیرمستقیم از طریق همکاری با سایر سازمان‌های بشردوستانه، برنامه‌های بهداشت، امنیت غذایی، کشاورزی و آموزش را تأمین مالی می‌کند.
جنیفر بریک مرتازاشویلی، مدیر مرکز حکمرانی و بازارها در دانشگاه پیتسبرگ، اظهار داشت که خروج آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا باعث کاهش بیشتر نفوذ آمریکا در افغانستان می‌شود.
او گفت: «از سال ۲۰۲۱، نقش واشنگتن واکنشی بوده و بیشتر بر تحریم‌ها و مبارزه با تروریسم متمرکز شده تا شکل دهی به تحولات در داخل افغانستان.»
وی افزود که این وضعیت فرصتی برای چین ایجاد کرده، اما این فرصت چندان بزرگ نیست. «پکن به توسعه اقتصادی و دیپلماتیک علاقه دارد، اما نسبت به تعهد بیش از حد محتاط است.» او اشاره کرد که تعامل چین با رژیم طالبان بیشتر در زمینه تجارت، امنیت و سرمایه‌گذاری است تا کمک‌های توسعه‌ای.
باوجود اینکه چین هنوز حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است، اما جزو اولین کشورهایی بود که پس از بازگشت طالبان به قدرت با کابل تعامل کرد و یک سفیر به این کشور فرستاد.
سال گذشته، چین متعهد شد که به طالبان دسترسی بدون تعرفه به بازارهای خود در بخش‌های ساخت و ساز، انرژی و کالاهای مصرفی بدهد. این تعهد پس از مشارکت چین در قراردادهای معدنی به ارزش ۶.۵ میلیارد دالر و امضای توافق انرژی ۵۴۰ میلیون دالری صورت گرفت.
با این حال، کمک‌های توسعه‌ای چین به افغانستان چندان برجسته نبوده است. درحالی که دولت چین خود را به‌عنوان یک اهداکننده بزرگ معرفی می‌کند، جزئیات کمک‌های آن همچنان مبهم است.
سال گذشته، برنامه جهانی غذای سازمان ملل اعلام کرد که چین ۲۰۰۰ تن مواد غذایی شامل آرد گندم غنی شده، روغن نباتی غنی شده، نخود زرد و نمک تأمین کرده است. این کمک غذایی به بیش از ۳۵ هزار خانواده یا حدود ۲۵۰ هزار نفر در سراسر کشور توزیع شد که آخرین اطلاعات عمومی درباره کمک‌های چین به افغانستان است.
مرتازاشویلی گفت: «چین ممکن است نفوذ خود را گسترش دهد، اما جایگزین کامل آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا نخواهد شد. باوجود توان مالی، چین تمایلی به ارائه کمک‌های توسعه‌ای در مقیاس بزرگ ندارد.»
ژو یونگ بیاو، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه لانژو، اظهار داشت که نگرانی‌های امنیتی چین نیز باعث کاهش تمایل این کشور به ارائه کمک‌های گسترده به افغانستان شده است.
او گفت: «چین تا زمانی که کابل سیاست خود را در قبال گروه‌های تروریستی – به‌ویژه جنبش ترکستان شرقی – تغییر ندهد و به تشکیل یک دولت فراگیر متعهد نشود، کمک‌های خود را به‌طور قابل‌توجهی افزایش نخواهد داد.»
باوجود اطمینان‌های طالبان در مورد ثبات منطقه‌ای، پکن همچنان نسبت به تهدیدات شبه نظامیان محتاط است.
در ماه جنوری ۲۰۲۳، یک شاخه وابسته به داعش در افغانستان یک حمله انتحاری را در نزدیکی وزارت خارجه در کابل انجام داد که هدف آن اتباع چینی بود. یک ماه قبل از آن، پنج تبعه چینی در حمله‌ای دیگر که بازرگانان چینی را هدف قرار داده بود، زخمی شدند.
علاوه بر این، تهدیدات فزاینده علیه سرمایه گذاری‌های چین در پاکستان، که اسلام‌آباد تا حدی آن را به بی‌ثباتی افغانستان نسبت می‌دهد، روابط بین پاکستان و کابل را تحت فشار قرار داده و نگرانی‌های پکن را افزایش داده است.
ژو یونگ همچنین این پرسش را مطرح کرد که آیا توقف کمک‌های آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا به معنای پایان نفوذ آمریکا در افغانستان است؟ او اظهار داشت که کمک‌های غیرمستقیم این سازمان تنها بخش کوچکی از حمایت‌های آمریکا از افغانستان را تشکیل می‌دهد.
او گفت: «نفوذ کلی آمریکا در افغانستان هنوز هم گسترده است، بنابراین این کشور همچنان مسئول اصلی حل مسئله افغانستان است و کاهش کمک‌ها به تنهایی نفوذ آمریکا را از بین نخواهد برد.»
توقف کمک‌های بشردوستانه از سوی آمریکا می‌تواند بحران اقتصادی افغانستان را تشدید کرده و پیشرفت در بخش‌های حیاتی مانند آموزش، بهداشت و پاک‌سازی مین را با مانع مواجه کند.
مرتازاشویلی همچنین اشاره کرد که کمک‌های واقعی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا ممکن است کمتر از میزان اعلام‌شده باشد، زیرا بخش زیادی از آن صرف هزینه‌های اداری و امنیتی می‌شود.
او گفت: « آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا از طریق آژانس‌های سازمان ملل و شرکای محلی فعالیت می‌کند که اغلب بسیار ناکارآمد هستند.»
در میان تغییرات ژئوپلیتیکی، هند نیز در تلاش است تا نفوذ خود را در افغانستان گسترش دهد.
ماه گذشته، دهلی نو اعلام کرد که حمایت‌های بیشتری از بخش بهداشت افغانستان و بازگشت مهاجران افغان ارائه خواهد داد. این اعلامیه پس از دیدار ویکرام میسری، معاون وزیر امورخارجه هند، با مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در دبی صورت گرفت.
عبدالباسط، پژوهشگر ارشد در مؤسسه مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام در دانشگاه فناوری نانیانگ سنگاپور، گفت که خروج آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا باعث رقابت میان چین و هند برای نفوذ در افغانستان شده است.
او گفت: «اما از نظر رقابت برای نفوذ، چین بسیار جلوتر از هند است. هند همچنان مرتبط خواهد ماند، اما آیا می‌تواند به سطح نفوذ چین برسد؟ فکر نمی‌کنم.»
عبدالباسط افزود که هند وارد رقابت با چین نخواهد شد، بلکه بیشتر بر منافع خود در منطقه تمرکز خواهد کرد.
او گفت: «صرف اینکه یک خلأ ایجاد شده، به این معنا نیست که کشورهای منطقه فوراً با پول خود وارد میدان شوند تا آن را پر کنند.»
مطالبی از نشریه ساوت چاینا مورنینگ پست
