از اوایل دهه ۲۰۰۰، هند بندر چابهار را به‌عنوان یک گزینه راهبردی برای مقابله با بندر گوادر پاکستان و کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) در نظر گرفته است.
دستور اجرایی ترامپ و لغو معافیت بندر چابهار در ۶ فبروری ۲۰۲۵، دونالد ترامپ با صدور یک فرمان اجرایی، وزیر امور خارجه را موظف کرد تا معافیت‌های تحریمی ایران، به‌ویژه آن‌هایی که شامل پروژه بندر چابهار می‌شوند، لغو یا اصلاح کند.
این تصمیم نقطه عطف مهمی در ژئوپلیتیک منطقه‌ای محسوب می‌شود، به‌ویژه برای هند که میلیاردها دالر در این بندر سرمایه‌گذاری کرده است.
لغو این معافیت، آینده جاه‌طلبی‌های هند در آسیای مرکزی، فرصت‌های تجاری افغانستان و توازن استراتژیک در جنوب آسیا را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
اهمیت راهبردی بندر چابهار برای هند و افغانستان
بندر چابهار، واقع در جنوب شرقی ایران، بخش کلیدی از استراتژی ارتباطی منطقه‌ای هند بوده است.
هند این بندر را به‌عنوان جایگزینی برای بندر گوادر پاکستان و کریدور اقتصادی CPEC توسعه داد.
چابهار همچنین بخشی از “کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب” (INSTC) است که تجارت میان هند، ایران، روسیه و سایر کشورها را تسهیل می‌کند.
تأثیر بر افغانستان و وابستگی مجدد به پاکستان
برای افغانستان، چابهار به‌عنوان یک مسیر تجاری جایگزین برای کاهش وابستگی به بنادر پاکستان، به‌ویژه بندر کراچی، مطرح شده بود.
هند و ایران پروژه‌هایی مانند راه‌آهن چابهار-زاهدان و مناطق آزاد تجاری را برای تقویت اقتصادی بندر توسعه دادند اما با تغییر سیاست آمریکا، این طرح‌ها با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند.
لغو معافیت بندر چابهار، افغانستان را در وضعیت نامعلومی قرار می‌دهد. این کشور ممکن است مجبور شود دوباره به بنادر پاکستان برای تجارت وابسته شود.
این تغییر، توازن قدرت در تجارت منطقه‌ای را به نفع پاکستان تغییر خواهد داد.
پاکستان و چین، برندگان لغو معافیت چابهار
پاکستان اکنون در موقعیت برتری برای تقویت نقش خود به‌عنوان مرکز ترانزیت منطقه‌ای قرار دارد.
در مقابل، زیرساخت‌های تجاری پاکستان، به‌ویژه CPEC، از حمایت گسترده چین برخوردار است و در برابر تحریم‌های آمریکا آسیب‌پذیر نیست.
بندر گوادر، که تنها ۷۲ کیلومتر با چابهار فاصله دارد، تحت پروژه CPEC توسعه یافته و به‌عنوان یک مرکز تجاری مهم در حال گسترش است. قابلیت‌های بندر عمیق گوادر و ادغام آن در طرح “کمربند و جاده” چین (BRI) به آن مزایای قابل‌توجهی داده است.
.
هند با چالش‌های ژئوپلیتیکی روبه‌رو است، این کشور چابهار را به‌عنوان یک ابزار ژئوپلیتیکی برای گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی معرفی کرده بود، اما اکنون با واقعیتی دشوار روبه‌رو شده است.
سرمایه‌گذاری میلیارد دالری هند در چابهار نشان داد که سرمایه‌گذاری بر پایه سیاست‌های دیپلماتیک، همیشه به مسیرهای تجاری پایدار منجر نمی‌شود.
برخلاف چین، که سرمایه‌گذاری‌های خود را از طریق توافق‌نامه‌های الزام‌آور و حضور نظامی تأمین می‌کند، هند به‌دلیل وابستگی به دیپلماسی، نسبت به تغییرات سیاسی آسیب‌پذیر است.
راه‌های جایگزین برای هند
با توجه به ابهامات درباره آینده چابهار، هند باید استراتژی‌های جایگزین را بررسی کند:
تقویت همکاری با روسیه و کشورهای آسیای مرکزی از طریق کریدور INSTC، اگرچه با چالش‌های لجستیکی همراه خواهد بود.
هند ممکن است ناگزیر به تعامل دوباره با پاکستان بر سر مسیرهای تجاری شود، اگرچه این موضوع از نظر سیاسی حساس است.
اگر چابهار غیرقابل استفاده شود، افغانستان ممکن است چاره‌ای جز استفاده بیشتر از زیرساخت‌های تجاری پاکستان نداشته باشد، که این امر نفوذ منطقه‌ای اسلام‌آباد را افزایش می‌دهد.
مطلبی از نشریه مدرن دیپلماسی
