از زمان بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، هند از طریق ارسال کمک های بشردوستانه تلاش کرده است حضور خود را در افغانستان حفظ کند، بدون آنکه گامی رسمی برای به رسمیت شناختن دولت طالبان بردارد. هند گندم، واکسین و دارو را از مسیر بندر چابهار ایران به افغانستان می فرستد و بدین شکل یک «کریدور انسانی» ایجاد کرده است که پاکستان – همسایه و رقیب دیرینه ی هند – را دور می زند.
هند از لحاظ تاریخی نگاه خصمانه ای نسبت به طالبان داشته است، اما اکنون چشم انداز منطقه ای در حال تغییر می باشد. با کاهش نفوذ پاکستان در کابل همزمان با گسترش نفوذ چین، هند هم فرصت و هم فشار بیشتری برای تبدیل شدن به یک بازیگر کلیدی منطقه ای احساس می کند؛ از جمله باز نگه داشتن مسیرهای تجاری از طریق ایران و جلوگیری از تبدیل دوباره ی افغانستان به پایگاهی برای گروه های ضد هندی.
تحرکات اخیر هند نشان می دهد که این کشور در حال حرکت از یک حضور صرفا بشردوستانه به سمت تعامل دیپلماتیک هدفمندتر است؛ از جمله بازگشایی سفارت خود در کابل، احیای پروژه های زیربنایی قدیمی، و آغاز همکاری های جدید در حوزه ی خدمات اجتماعی. با این حال، حساسیت هند نسبت به تصویر خود به عنوان چهارمین دموکراسی بزرگ جهان به احتمال زیاد مانع از آن می شود که دولت طالبان را به طور رسمی به رسمیت بشناسد. درک این عوامل می تواند به واشنگتن کمک کند تا سیاست مؤثرتری را در جنوب و آسیای مرکزی تدوین نماید.
بازتعامل آرام هند
ظهور دوباره ی طالبان پس از خروج نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در سال ۲۰۲۱ نگرانی های راهبردی برای هند ایجاد کرد، به ویژه از آن جهت که رقبای سنتی اش – پاکستان و چین – به دلیل نزدیکی جغرافیایی و تعاملات قبلی شان با طالبان در موقعیتی مناسب برای تبدیل شدن به متحدان نزدیک حکومت جدید قرار داشتند.
در واکنش، هند با ارسال کمک های بشردوستانه شروع به بازسازی آرام روابط با طالبان کرد تا هم از تبدیل دوباره ی افغانستان به مرکز فعالیت های تروریستی ضد هندی جلوگیری کند و هم خود را به عنوان شریک راهبردی مطرح نماید تا طالبان را به همکاری بیشتر با هند نسبت به پاکستان یا چین تشویق کند.
چند سال گذشته تعاملات هند عمدتاً محدود به توزیع کمک های بشردوستانه بوده است، اما اکنون نشانه های روشنی وجود دارد که دهلی نو فرصت گسترش نفوذ خود را فراتر از سطح کمک رسانی یافته است. یکی از مهم ترین محرک ها، تیره شدن روابط پاکستان و طالبان است.
اگرچه پاکستان و طالبان سال ها متحدان نزدیک بودند، اما اختلاف بر سر تحریک طالبان پاکستان گروهی که از خاک افغانستان علیه نیروهای امنیتی پاکستان حملات مرگبار انجام داده است – روابط را متشنج نمود. در ۹ اکتبر ۲۰۲۵، پاکستان حملات هوایی در چند ولایت افغانستان علیه مواضع تی تی پی انجام داد و مجموعه ای از حملات تلافی جویانه آغاز شد تا اینکه نهایتاً یک آتش بس شکننده برقرار گردید. مذاکرات صلح که در ۶ نوامبر در استانبول از سر گرفته شد، بدون نتیجه به بن بست خورد و تنش های مرزی همچنان بالاست.
همزمان با این تیرگی روابط، هند مسیر تعاملات خود با طالبان را تعمیق بخشید. در حالی که پاکستان اولین حملات خود را آغاز کرده بود، هند نخستین هیئت رسمی طالبان پس از ۲۰۲۱ را به ریاست وزیر خارجه طالبان، امیرخان متقی، در دهلی نو میزبانی می کرد. در ۱۰ اکتبر، هند اعلام کرد سفارت خود در کابل را – که از ۲۰۲۱ بسته شده بود – دوباره بازگشایی می کند، و بدین ترتیب نخستین کشور دموکرات بود که چنین اقدامی انجام می دهد.
همزمان با کاهش کمک های غربی به افغانستان، سفر رسمی مقامات طالبان به هند نشان دهنده ی تلاش عمل گرایانه برای کاهش انزوای دیپلماتیک و جذب سرمایه گذاری خارجی است. در جریان سفر متقی، دو طرف آشکارا درباره ی همکاری فراتر از کمک های بشردوستانه صحبت کردند. وزیر امور خارجه هند، سوبراهمانیام جایشانکار، اعلام کرد هند پروژه های توسعه ای گذشته را نگه داری و تعمیر خواهد کرد و همچنین متعهد شد شش پروژه ی جدید در حوزه های زیرساخت، امنیت غذایی و توان سازی آموزشی و نهادی آغاز کند.
دو هیئت همچنین درباره ی مدیریت منابع آب، افزایش پروازها و تسهیل صدور ویزا برای شهروندان افغان گفتگو کردند. متقی از شرکت های هندی نیز دعوت کرد در بخش های استخراج معادن و ساخت و ساز سرمایه گذاری کنند.
برای هند این فرصت، امکان حضور اقتصادی و سیاسی در منطقه ای را فراهم میکند که از گذشته تحت سلطه ی چین و پاکستان بوده است. با کاهش بیش از ۶۵ درصدی کمک های غربی از ۲۰۲۱، وابستگی افغانستان به شرکای منطقه ای افزایش یافته است – فرصتی که هند می تواند از آن بهره برداری کند.
به عنوان نمونه، بهبود روابط دهلی – کابل می تواند به تقویت مسیرهای ارتباطی غربی هند کمک کند. با بسته ماندن مرز آتاری – واگه میان هند و پاکستان پس از تشدید تنش ها در ماه می، مسیرهای تجاری از خاک پاکستان همچنان مسدود است. این امر اهمیت بندر چابهار ایران – که هند را از طریق شاهراه زرنج – دلارام به افغانستان و سپس آسیای مرکزی متصل می کند – افزایش داده و آن را به یک مسیر حیاتی جایگزین تبدیل کرده است.
سناریوی محتمل این است که هند حضور خود را به صورت محدود اما پایدار حفظ کند: گسترش همکاری های فنی، تداوم کریدور بشردوستانه از مسیر ایران، اما پرهیز از به رسمیت شناختن سیاسی.
در این صورت، هند می تواند خود را به عنوان یک گزینه ی توسعه محور و قابل اتکا در مقابل پاکستان – که اکنون با بی ثباتی داخلی روبه روست – جا بیندازد. وابستگی اقتصادی طالبان و تلاش آن برای کسب مشروعیت نیز فضای بیشتری برای کمک و سرمایه گذاری هند ایجاد می کند، به ویژه در حوزه های آموزش، کشاورزی و پروژه های کوچک زیربنایی.
در مقابل، هند می تواند دسترسی راهبردی خود به مرزهای غربی را از طریق احیای مسیر ارتباطی اش با آسیای مرکزی – از طریق چابهار و شاهراه زرنج – دلارام که با سرمایه گذاری هند ساخته شده – تقویت کند؛ مسیری که خارج از کنترل پاکستان است.
چشم انداز منطقه ای
یک تغییر آرایش منطقه ای بزرگ چندان محتمل به نظر نمی رسد. با وجود تنش های اخیر، در ماه جولای وزرای خارجه ی پاکستان، چین و افغانستان در کابل درباره ی گسترش کریدور اقتصادی چین – پاکستان به افغانستان گفتگو کردند. اگر پاکستان بتواند روابط خود را با طالبان ترمیم کند، به ویژه در قالب چنین ابتکاری، احتمالا افغانستان دوباره در مدار نفوذ پاکستان قرار خواهد گرفت و نفوذ در حال گسترش هند را تضعیف خواهد کرد.
با این حال شکست مذاکرات صلح اخیر نشان می دهد که اسلام آباد در آینده ی نزدیک برای بازیابی نفوذ خود در کابل با دشواری روبه رو خواهد بود.
موفقیت هند در افزایش نفوذ خود در افغانستان به چند متغیر مرتبط بستگی دارد: توان پاکستان برای بازسازی اعتماد از دست رفته، توانایی هند برای تبدیل تعاملات بشردوستانه به دیپلماسی توسعه ای، و تغییرات وسیع تر در آرایش منطقه ای.
اگر این شرایط به نفع هند رقم بخورد، افغانستان می تواند به «لولا»ی غربی ژئوپولیتیک هند تبدیل شود: هم دروازه ای به سوی آسیای مرکزی و هم سدی در برابر نفوذ پاکستان.
اگر چنین نشود، هند ممکن است در حاشیه بماند؛ ارائه کننده ی کمک های کوتاه مدت، اما بدون نفوذ مؤثر بر تصمیم گیری های طالبان.
همه ی این تحولات در زمینه ی تغییرات بزرگ تر منطقه ای رخ می دهد: تیرگی روابط آمریکا – هند و گرم تر شدن نسبی مناسبات هند – چین. با توجه به این محیط ناپایدار، تعامل هند با طالبان همچنان شکننده و قابل تغییر است و می تواند به سرعت با تغییر دینامیک های منطقه ای دگرگون شود.
مطلبی از موسسه نیو لاینز
