چین در روزهای اخیر با میزبانی از نشست سه جانبه با پاکستان و افغانستان در ۲۰ می و دیدارهای دوجانبه با وزرای خارجه این دو کشور، بار دیگر نشان داد که نه تنها جایگاه اقتصادی اش در حال صعود است، بلکه در عرصه سیاسی نیز با اعتماد به نفس بیشتری عمل می کند. دیدار وزیر خارجه چین، وانگ یی، با امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه حکومت سرپرست در ۲۳ می در پکن، پیامی آشکار در مورد سیاست های جدید و واقع گرایانه چین در قبال افغانستان به همراه داشت. در بیانیه ی منتشر شده پس از این دیدار، شش محور کلیدی قابل شناسایی می باشد که گویای جهت گیری های نوین پکن در منطقه هستند.
نخستین پیام، حمایت از “دولت افغانستان” برای رسیدن به صلح و ثبات بلندمدت بود، عبارتی که با توجه به عدم به رسمیت شناختن حکومت طالبان از سوی جامعه جهانی، حاوی تغییری محسوس در ادبیات رسمی چین تلقی می‌شود.
این مسئله نشان دهنده ی رویکرد عمل گرایانه پکن در قبال واقعیت های میدانی است. چین از معدود کشورهایی است که هم سفیر به کابل فرستاده و هم سفیر طالبان را در پکن پذیرفته است، حرکتی که برخلاف رویکرد محتاطانه ی اکثریت کشورها، به ویژه ایالات متحده، صورت گرفته است.
دومین نکته، آمادگی چین برای ایفای نقش جایگزین در زمینه کمک های مالی و انسانی به افغانستان است. با قطع حمایت های دولت ترامپ از افغانستان، شکاف قابل توجهی در کمک های بشردوستانه به وجود آمد، ایالات متحده پیش از خروج، تأمین کننده ی بیش از نیمی از کمک های ۱۶۰ میلیون دالری به افغانستان از مسیر سازمان ملل بود. اکنون چین با وعده ی بازسازی و کمک به معیشت مردم افغانستان، سعی دارد خلا ایجاد شده را پر کرده و جایگاه خود را در کابل تثبیت کند. این موضوع به ویژه در حالی مطرح می شود که طالبان نیاز مبرمی به حمایت مالی و نیز به رسمیت شناخته‌شدن از سوی پنج عضو دائم شورای امنیت دارند.
پیام سوم از نشست سه جانبه، حمایت چین از تمامیت ارضی، حاکمیت و کرامت ملی پاکستان و افغانستان بود، پیامی که در گذشته عمدتا خطاب به پاکستان صادر می شد، اما اینک افغانستان نیز در آن جای گرفته است. چنین موضع گیریی نشانه ای از استراتژی سنجیده ی پکن برای افزایش نفوذ در کابل است، به ویژه در بحبوحه ی تنش های مرزی پاکستان با افغانستان و گلایه های اسلام آباد از عدم برخورد جدی طالبان با جنگجویان تحریک طالبان پاکستان.
چهارمین نکته، تمایل چین به ایفای نقش میانجی میان اسلام‌آباد و کابل است. وزیر خارجه چین از توافق اصولی دو کشور برای تبادل سفرا و ارتقای سطح روابط دیپلماتیک خبر داد و آمادگی پکن برای تسهیل این روند را اعلام کرد. چنانچه این توافق پیش از نشست ششم سه‌جانبه در کابل عملی شود، می توان آن را دستاوردی اختصاصی برای دیپلماسی چین دانست. این تحول در حالی صورت می گیرد که چین پس از ماه ها تردید در تعامل سیاسی با پاکستان، اکنون مجدداً وارد میدان شده و قصد دارد از روابط خود با اسلام آباد در رقابت با ائتلاف هند – آمریکا بهره برداری کند.
پنجمین محور، گسترش کریدور اقتصادی چین – پاکستان به افغانستان در چارچوب طرح کلان کمربند و جاده است. این ابتکار می تواند طالبان را ترغیب کند تا در سیاست غیررسمی خود در قبال گروه های شبه نظامی چون تحریک طالبان پاکستان، جنبش اسلامی ترکستان شرقی و جنبش اسلامی ازبکستان تجدید نظر کنند، گروه هایی که از افغانستان به‌عنوان پایگاه برای عملیات خارجی استفاده می کنند.
نهایتا، تأکید مشترک بر مبارزه با تروریسم و تهدیدهای خارجی، بخش دیگری از بیانیه را تشکیل می دهد. هشدار نسبت به “مداخله ی خارجی در امور داخلی کشورهای منطقه”، به‌وضوح اشاره ای غیرمستقیم به پدیده ی تروریسم نیابتی دارد که از نگاه چین و پاکستان، ابزاری در دست رقبای منطقه ای است.
مجموع این تحرکات حاکی از آن است که چین نه تنها به لحاظ دیپلماتیک فعال تر شده، بلکه آمادگی دارد تا با اتکا به تکنالوژی و منابع مالی اش، فضای منطقه را مطابق با منافع خود بازآرایی کند. در عین حال، کارشناسان چینی به روشنی تأکید دارند که پاکستان، فارغ از اینکه چه کسی بر آن حکومت کند، همچنان “اولویت نخست” پکن باقی خواهد ماند. این سیاست با هدف مهار جاه طلبی های هند برای تبدیل‌شدن به قدرت مسلط منطقه و در راستای مقابله با سیاست مهار چین از سوی آمریکا اتخاذ شده است.
با این حال، تناقضی بنیادی نیز در این میان وجود دارد، پاکستان از یک سو برای بقا و ثبات اقتصادی خود به نهادهای مالی غربی و حسن نیت آمریکا در نهادهایی چون صندوق بین‌المللی پول نیاز دارد، و از سوی دیگر، چین را به عنوان تکیه گاه اقتصادی و امنیتی خود می بیند. این وابستگی دوگانه، سیاست ورزی در اسلام آباد و راولپندی را به نوعی بندبازی تبدیل کرده است، وضعیتی که راه برون رفت از آن نه در اتکا به کمک های خارجی، بلکه در اصلاحات ساختاری و عمیق در نظام حکمرانی پاکستان نهفته است.
در نهایت، به نظر می رسد چین بر این باور است که اکنون لحظه ی تاریخی اش فرا رسیده است، لحظه‌ای که باید آن را به درستی شناسایی و به‌طور کامل تصاحب کند.
مطلبی از نشریه اکسپرس تریبون
نویسنده: امتیاز گل / رئیس مرکز مستقل مطالعات پژوهشی و امنیتی اسلام آباد
