دونالد ترامپ در نطق آغاز به کار خود در ماه جنوری، اعلام کرد که «صلح سازی و وحدت آفرینی» بودن، افتخارآمیزترین میراث او خواهد بود و وعده داد که ایالات متحده «به همه جنگ ها پایان خواهد داد و روحی تازه از وحدت به جهانی خشمگین، خشونت بار و کاملاً غیرقابل پیش بینی خواهد بخشید».
اما اکنون، پنج ماه پس از آغاز دومین دوره ریاست جمهوری اش، این آرمان بلندپروازانه به طرزی چشمگیر در حال فروپاشی است.
رئیس جمهوری که وعده داده بود به منازعات جهانی پایان دهد – از جمله یکی که گفته بود در همان ۲۴ ساعت نخست حل خواهد کرد – اکنون خود شاهد تشدید همان بحران هاست؛ تازه ترین نمونه اش، گسترش درگیری میان اسرائیل و ایران است.
روند تحولات در آخرین بحران، شکاف عمیق میان آرزوهای ترامپ و واقعیت را به خوبی نشان می دهد: حملات هوایی اسرائیل تنها چند ساعت پس از آن آغاز شد که ترامپ از اسرائیل خواسته بود به ایران حمله نکند.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ترامپ، با تاکید اعلام کرد که حمله اسرائیل «یک جانبه» بوده و ایالات متحده «هیچ نقشی در حمله به ایران» نداشته است – اما اندکی بعد، خود ترامپ گفت که از برنامه اسرائیل کاملاً باخبر بوده و هشدار داد که حملات بعدی «حتی شدیدتر» خواهند بود.
استیو ویتکوف، فرستاده ترامپ در امور خاورمیانه که نقش اصلی در مذاکرات دیپلماتیک در این منطقه و در پرونده اوکراین دارد، ظاهراً همچنان قصد دارد این آخر هفته برای گفتگو درباره برنامه هسته ای ایران به عمان سفر کند؛ اما احتمال حضور هیأت ایرانی بسیار اندک به‌نظر می رسد.
دستور کار صلح‌آمیز ترامپ، پیش از حملات اخیر نیز در وضعیت آشفته ای قرار داشت.
آتش بس غزه که دولت ترامپ در تنظیم آن نقش داشت، تنها چند هفته دوام آورد. اسرائیل بمباران های گسترده را از سر گرفت و برای سه ماه، کمک های بشردوستانه به نوار غزه را به طور کامل مسدود کرد؛ جایی که شمار قربانیان اکنون از ۵۵ هزار نفر فراتر رفته است.
در اوکراین – بحرانی که ترامپ پیش تر وعده داده بود در روز نخست بازگشتش به قدرت به پایان خواهد رساند – نیروهای روسیه با آغاز عملیات تهاجمی تابستانی، وارد منطقه دنیپروپتروفسک شده اند، منطقه ای که سه سال بود شاهد ورود ارتش روسیه نبود. این نشانه روشنی است که پوتین هیچ علاقه ای به پیشنهادهای صلح ترامپ ندارد و در پی گسترش جنگ است.
در همین حال، اعلام ناگهانی آتش بس میان هند و پاکستان توسط ترامپ با خشم دهلی نو مواجه شد؛ جایی که مقام های رسمی اساسا ادعای میانجیگری ترامپ را رد کردند.
هم زمان، پیت هگست، وزیر دفاع دولت ترامپ، در برابر کنگره تأیید کرد که پنتاگون برنامه های اضطراری برای تصرف نظامی گرینلند و پاناما تدوین کرده است؛ مشخص نیست که چگونه چنین برنامه هایی با ادعای «صلح سازی» ترامپ همخوانی دارد.
دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ هیچ جنگی را خاتمه نداد، آمریکا را تا آستانه جنگ با ایران کشاند و دستاورد نمادین اش – توافق های ابراهیم – صرفا روابط میان اسرائیل و کشورهایی را عادی سازی کرد که اساسا با آن ها درگیر نبوده اند.
بخشی از جذابیت ترامپ برای رأی دهندگان، وعده پرهیز از دخالت در منازعات خارجی بود. در مهمانی ویژه روز تحلیف، حامیان او به روزنامه نگاران گفتند که پرهیز ترامپ از مداخله نظامی را می ستایند و رویکرد «اول آمریکا» را که بر مسائل داخلی اولویت می دهد، ترجیح می دهند. از این منظر، می توان گفت که برای ترامپ، «صلح» نه به معنای نبود جنگ، بلکه به معنای فاصله گرفتن واشینگتن از درگیری هاست.
یک تفسیر نسبتا خوش بینانه درباره حملات اخیر به ایران وجود دارد. الکس وطن خواه، مدیر بخش ایران در اندیشکده خاورمیانه در واشینگتن، معتقد است که حمله اسرائیل می تواند نوعی قمار حساب شده برای شوک دادن به ایران و کشاندن آن به میز مذاکره باشد. بر اساس این تئوری، اسرائیل ترامپ را قانع کرده که با حملات محدود موافقت کند تا فشار بر تهران افزایش یابد، بدون آنکه به تغییر رژیم منجر شود؛ هدف، بازآغاز دیپلماسی با استفاده از ابزار نظامی است. ترامپ روز جمعه اظهار داشت که حمله به ایران حتی ممکن است شانس دستیابی به توافق هسته ای را افزایش داده باشد.
اما اندرو بورین، مدیر اجرایی امنیت جهانی در اندیشکده فلش پوینت و افسر سابق اطلاعاتی آمریکا، این تحلیل را رد کرده و گفت: «این حملات احتمالاً ایران را به میز مذاکره بازنمی گرداند. بلکه نشانه آغاز نقطه ای جدید از تنش فزاینده است؛ در چارچوب جنگ سرد ترکیبی جدید که هم در میدان نبرد و هم در تاریک ترین گوشه های اینترنت جریان خواهد داشت.»
موفقیت این استراتژی، کاملا به واکنش ایران بستگی دارد. حکومت ایران ممکن است یا با احتیاط به میز مذاکره بازگردد یا به طور کامل دیپلماسی را کنار گذاشته و با شدت بیشتر به دنبال سلاح هسته ای برود. شواهد اولیه نشان می دهد که تهران پس از بمباران تأسیسات و کشته شدن برخی فرماندهان، تمایلی به مصالحه ندارد.
حتی اگر فرضیه های خوش بینانه درست از آب درآید، این واقعیت تغییر نمی کند: همه بحران هایی که ترامپ وعده داده بود پایان دهد، در دوره او تشدید یافته اند.
ترامپ وعده داد که صلح ساز باشد. اما اکنون شاهد مدیریتی هستیم که هم زمان درگیر چندین جنگ شده و طرح های دیپلماتیک اش نیز در حال فروپاشی است. از غزه گرفته تا اوکراین و ایران، جهان اکنون ناآرام تر و خطرناک تر از زمانی است که او پنج ماه پیش سوگند ریاست جمهوری یاد کرد.
