تأمین امنیت کریدور راه آهن ترانس افغان، که قرار است ازبکستان، افغانستان و پاکستان را به هم متصل کند، به موضوع محوری گفتگوهای امنیتی در کابل تبدیل شده است. بهادر قربان اف، رئیس سرویس امنیت دولتی ازبکستان ،با مقام های بلندپایه امنیتی دولت موقت افغانستان دیدار کرد؛ از جمله عبدالحق واثق رئیس اداره استخبارات، سراج‌الدین حقانی وزیر داخله، و محمد یعقوب وزیر دفاع. این مذاکرات در شرایطی انجام شد که پروژه وارد مرحله آمادگی نهایی شده است. چند روز پیش، توافق نامه ای بین دولتی برای تهیه طرح توجیهی فنی – اقتصادی (Feasibility Study) در مسیر ترمذ – نایب آباد – میدان شهر – لوگر – خرلاچی به امضا رسید؛ اقدامی که بر تلاش های مشترک برای رسیدن به صلح، ثبات و ادغام افغانستان در روابط بین المللی تأکید دارد.
در کابل، مجموعه ای از دیدارهای راهبردی برگزار شد که هدف آن تضمین امنیت و تسریع در اجرای پروژه بزرگ راه آهن ترانس افغان بود؛ پروژه ای که ازبکستان، افغانستان و پاکستان را به هم وصل خواهد کرد. یکی از رخدادهای کلیدی اخیر، امضای توافق نامه وزرای خارجه سه کشور برای تهیه طرح توجیهی این مسیر ترانزیتی بود که هدف آن گشودن افق های نوین اقتصادی است.
بختیار سعیدوف، وزیر خارجه ازبکستان، پس از امضای سند گفت: «راه آهن ترانس افغان ازبکستان – افغانستان – پاکستان، اهمیتی استراتژیک برای سراسر اوراسیا دارد. این کریدور، تجارت را بهبود خواهد بخشید، از بازسازی اقتصادی افغانستان حمایت می کند و راه هایی تازه به بازارهای جهانی از طریق بنادر جنوبی خواهد گشود.» به گفته او، در نشست کابل، طرف ازبکی بر تعهد خود به گسترش روابط تجاری، همکاری در زمینه های کشاورزی، داروسازی، صنعت نساجی و ساختمان سازی، و توسعه ظرفیت های مرکز بین المللی بازرگانی ترمذ تأکید کرد.
یادآور می‌شود که در فبروری ۲۰۲۱ در تاشکند، نمایندگان ازبکستان، افغانستان و پاکستان نقشه راهی برای ساخت راه آهن ترانس افغان امضا کردند. در پاییز همان سال، شرکت «راه آهن های ازبکستان» و «راه آهن های روسیه» توافق کردند که به طور مشترک روی این پروژه کار کنند. اما پس از تغییر قدرت در افغانستان، جدول زمانی اجرای پروژه دستخوش تغییر شد.
در دیدار اخیر مقام‌های امنیتی ازبکستان و افغانستان، موضوعاتی که برای بهره برداری موفق از این مسیر ریلی بسیار حیاتی هستند مطرح شد. تمرکز مذاکرات بر تأمین امنیت مرز ازبکستان – افغانستان، مقابله با تهدیدهای فرامرزی، مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر بود. این دیدارها همچنین به آینده همکاری دوجانبه در حوزه های اقتصاد، کشاورزی، حمل و نقل و انرژی پرداختند و نشان از عزم دو طرف برای تقویت شراکت و حسن همجواری داشت.
جاسوربیک چوری یف، معاون وزیر ترانسپورت ازبکستان، در گفتگو با شبکه «Uzbekistan 24» جزئیات پروژه را تشریح کرد. به گفته او، ساخت ۷۰۰ کیلومتر مسیر ریلی در مسیر ترمذ – نایب آباد – میدان‌شهر – لوگر – خرلاچی، حدود پنج سال زمان می برد. وی افزود، آغاز تهیه طرح توجیهی «گامی نخست و بسیار مهم» است که امکان بررسی دقیق مسیر، مطالعات زمین شناسی، و ارزیابی اقتصادی و مالی پروژه را فراهم می سازد.
در گام نخست، پیش بینی می شود تا سالانه ۳ میلیون تُن کالا از طریق این مسیر جابه جا شود و تا سال ۲۰۴۰ این رقم به ۱۵ تا ۲۰ میلیون تُن برسد. با وجود هزینه بالای پروژه – که ابتدا ۵ میلیارد دالر و سپس ۷ میلیارد دالر برآورد شد – وزارت ترانسپورت ازبکستان آن را «سرمایه گذاری استراتژیک برای توسعه پایدار» می داند.
چوری یف تأکید کرد که این خط آهن، کوتاه ترین و به صرفه ترین مسیر ارتباطی ازبکستان با بنادر جنوبی پاکستان خواهد بود. او با اشاره به مشکلات ترانزیتی از مسیر ترکمنستان و ایران، گفت: «تأثیرگذاری های ژئوپولیتیکی بر کشورهای همسایه، ازبکستان را واداشته تا به دنبال مسیرهای جایگزین باشد.»
اجرای این پروژه از گرم تر شدن روابط اسلام آباد و کابل نیز سود می برد؛ روابطی که با سفر اسحاق دار، معاون نخست وزیر پاکستان به افغانستان، تقویت شده است. با این حال، تداوم تهدید تروریسم فرامرزی، شکنندگی این نزدیکی را حفظ کرده است. اگر آرامش کنونی در روابط اسلام آباد و کابل ادامه یابد، ممکن است به نقطه عطفی برای اجرای پروژه تبدیل شود.
الکساندر کنیازف، پژوهشگر ارشد مؤسسه مطالعات بین المللی دانشگاه روابط بین الملل وزارت خارجه روسیه، در گفتگو با روزنامه «نزاویسیمایا گازیتا» گفت: «باید به تداوم تعامل دوجانبه میان سرویس امنیتی ازبکستان و اداره استخبارات و سایر نهادهای امنیتی دولت افغانستان توجه کرد. این نخستین سفر بهادر قربان اف به کابل نیست.
اوایل سال ۲۰۲۴ نیز عبدالاسلام عزیزوف، رئیس وقت سرویس امنیتی دولت، به کابل رفته بود و در آن سفر نیز موضوعات امنیتی، از جمله حضور جنگجویان گروه های افراطی مذهبی در افغانستان – به ویژه افراد اهل ازبکستان – و همکاری در راستای خنثی سازی تهدیدات و جلوگیری از نفوذ آنان به خاک ازبکستان، مطرح شد. دیدارهای مرتبط با مرزها نیز به طور منظم و مکرر انجام می شود.»
به گفته این کارشناس، پروژه ساخت راه آهن ترانس افغان برای ازبکستان اهمیت حیاتی دارد و رویکرد تاشکند به مقوله امنیت در این پروژه و در مورد افغانستان به طور کلی، غیرمتعارف است. او افزود: «نگاه غالب اکنون این است که افغانستان نه تنها منبع تهدید، بلکه فضایی بالقوه برای اتصال آسیای مرکزی و جنوبی است. توسعه صلح آمیز افغانستان باید به عامل اصلی ثبات منطقه ای تبدیل شود.»
از نظر کنیازف، احتمال همکاری نهادهای امنیتی دو کشور در چارچوب نقش های سنتی شان همچنان وجود دارد. اما با توجه به ماهیت چندجانبه پروژه، اقدامات جمعی ضروری است. او افزود: «یادآوری می کنم که از آپریل سال جاری، پس از امضای توافق با شرکت «راه آهن های ازبکستان»، شرکت روسی «راه آهن های روسیه» نیز به طور رسمی به پروژه پیوسته است. به این ترتیب، ائتلافی از کشورها شکل گرفته که به موفقیت پروژه علاقه مند هستند. طراحی شاخه دوم پروژه در مسیر مزارشریف – هرات، ایران را نیز به یکی از متحدان تبدیل کرده است. ازبکستان، روسیه، پاکستان و ایران اعضای سازمان همکاری شانگهای هستند و افغانستان نیز وضعیت ناظر دارد. بنابراین، ممکن است منطقی باشد که سطح مشارکت نیروهای امنیتی افغانستان در ساختار منطقه ای ضد تروریسم این سازمان، که در تاشکند مستقر است و مرکز اصلی پروژه راه آهن ترانس افغان محسوب می شود، ارتقا یابد.»
او در پایان تأکید کرد که نهادهای امنیتی افغانستان برای تضمین امنیت در مرحله ساخت و بهره برداری از مسیر، نیازمند حمایت هستند.
مطلبی از نشریه نزاویسمایا گازیتا
