امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در جریان سفر اخیرش به هند و بازدید از دارالعلوم دیوبند، این نهاد را «مادر علمی» یا «مادر علم» توصیف کرد؛ عبارتی که در واقع بخشی از مسیر تحول او از یک جنگجو به یک دیپلمات را نشان می‌دهد.
امیرخان متقی که در سال ۱۹۷۰ در خانواده ای پشتون در روستای زرغون در ولایت هلمند به دنیا آمد، زندگی اش با تاریخ پرآشوب کشورش در هم تنیده است. خانواده او از پکتیا به هلمند مهاجرت کرده بودند. افغانستانی که او در آن متولد شد، همزمان با آغاز تحصیلات ابتدایی اش در روستا، به سرعت در حال دگرگونی بود.
پس از مداخله شوروی در دسامبر ۱۹۷۹، خانواده متقی نیز همانند موج بزرگی از افغان ها خانه و کاشانه خود را ترک کردند و به اردوگاه های مهاجرین در اطراف پیشاور پاکستان رفتند. همین اردوگاه ها محل پرورش نسل جدیدی از جنگجویان علیه اشغال شوروی شد و متقی نوجوان نیز یکی از کسانی بود که به جهاد ضدشوروی دهه ۱۹۸۰ پیوست؛ جهادی که توسط سازمان سیا تأمین مالی و توسط آی اس آی پاکستان هدایت می‌شد. او در همان سال های مهاجرت در پاکستان زبان اردو را آموخت؛ زبانی که امروز در گفتگوهایش با پاکستانی ها و هندی ها به کار می برد.
در پیشاور، هفت حزب سیاسی در اردوگاه های مهاجرین شکل گرفتند (معروف به «هفت گانه پیشاور»). رهبران برجسته این گروه ها شامل گلبدین حکمتیار، برهان الدین ربانی، عبدالرسول سیاف، حضرت صبغت الله مجددی، پیر سید احمد گیلانی، مولانا محمد نبی محمدی و محمد یونس خالص بودند. از میان آنان، مولانا محمدی و یونس خالص به طور کامل از طالبان هنگام ظهور این جنبش در دهه ۱۹۹۰ حمایت کردند.
متقی به جنبش انقلاب اسلامی افغانستان به رهبری مولانا محمدی پیوست؛ کسی که دیگر رهبران طالبان همچون ملاعمر، بنیان گذار طالبان را نیز پرورش داده بود. همانند محمدی، ملاعمر، متقی و هبت الله آخندزاده در مدارس دینی تحصیل کردند که بر اساس برنامه آموزشی دارالعلوم دیوبند اداره می شد. همین پیوند بود که باعث شد متقی، دیوبند را «مادر علمی» خود بنامد.
در میان فرماندهان طالبان، متقی بیشتر به عنوان مذاکره کننده شناخته می شود؛ نقشی که توسط ملاعمر به او سپرده شد. او از معدود رهبران طالبان است که از تمامی مراحل خشونت بار تاریخ معاصر افغانستان جان به در برده است. متقی در سال ۱۹۹۶ و پس از به قدرت رسیدن طالبان در اوضاعی آشفته، به عنوان وزیر اطلاعات و فرهنگ و سخنگوی عمومی طالبان منصوب شد.
او در زمان آغاز جنگ آمریکا علیه افغانستان در سال ۲۰۰۱ (پس از حملات ۱۱ سپتامبر) وزیر معارف طالبان بود؛ جنگی که به سقوط اولین رژیم طالبان انجامید. او از سخت ترین سال های خشونت جان سالم به در برد تا زمانی که در دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۱۷-۲۰۱۸) مذاکرات با طالبان آغاز شد.
متقی بخشی از هیئت مذاکره کننده طالبان با آمریکا بود و در مراسم امضای توافق نامه دوحه در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ حضور داشت؛ توافقی که به رهبری ملا عبدالغنی برادر انجام شد. اگرچه دولت اشرف غنی با این توافق مخالف بود، طالبان جنگ ترکیبی خود را ادامه داد و سرانجام در اگست ۲۰۲۱ کابل را تصرف کرد. پس از آن، متقی به عنوان وزیر خارجه منصوب شد.
از آن زمان تاکنون، او به چین، روسیه، پاکستان، دوحه، دبی، عربستان سعودی، هند و کشورهای دیگر سفر کرده است.
در چهار سال گذشته، دشوارترین بخش مأموریت متقی، معرفی افغانستان به عنوان یک بازیگر منطقی در سطح جهانی بوده است؛ در حالی که طالبان همزمان سیاست منع آموزش دختران و محرومیت آنان از بازار کار را اعمال کرده است. متقی همچنین چند گفتگوی دشوار را با موفقیت مدیریت کرده است؛ از جمله مذاکرات مربوط به آزادی گروگان آمریکایی، امیر امیری، که در سپتامبر ۲۰۲۵ پس از گفتگوهای نماینده ویژه ترامپ در امور گروگان ها، آدام بوهلر، آزاد شد.
به جز منازعه با پاکستان، بزرگ‌ت رین چالش متقی این است که تاکنون تنها روسیه به صورت رسمی طالبان را به عنوان حاکمان افغانستان به رسمیت شناخته است. باید دید آیا او خواهد توانست دیگر قدرت های بزرگ را متقاعد کند تا طالبان را به عنوان حاکمان قانونی افغانستان به رسمیت بشناسند یا خیر.
مطلبی از نشریه دِ هیندو
