گزارش نهایی بازرس ویژه برای بازسازی افغانستان نگاه جامعی به مجموع تلاش های ایالات متحده در بازسازی افغانستان طی هفده سال ارائه می کند. این گزارش در آستانه بسته شدن دفتر سیگار منتشر شده و هدف آن جمع بندی تمام یافته ها، ارزیابی ها و بررسی های این نهاد نظارتی است؛ نهادی که از سال ۲۰۰۸ تاکنون یکی از مهم ترین منابع مستقل برای سنجش کارآمدی، شفافیت و اثرگذاری برنامه های بازسازی افغانستان بوده است.
اهمیت گزارش در این است که تصویری بی پرده از ابعاد فساد، ناکارآمدی، هدررفت منابع و چالش های ساختاری ارائه می دهد؛ مسائلی که بخش بزرگی از آن ها در تعامل مستقیم با نهادهای دولتی و امنیتی افغانستان شکل گرفته اند. هرچند گزارش وارد نام گذاری یا بررسی جزئی عملکرد فرماندهان افغان نم یشود، اما با تحلیل نظام مند نقاط ضعف رهبری و مدیریت در ساختار سیاسی و امنیتی افغانستان، نقش آن در ناکامی مأموریت بیستساله به روشنی ترسیم شده است.
گزارش اداره سیگار در جمع بندی نهایی خود بیان می کند که بخش قابل توجهی از مشکلات بازسازی در افغانستان ناشی از ضعف های ریشه دار در ساختار فرماندهی و مدیریت داخلی بوده است. در این گزارش آمده است که ایالات متحده در مراحل مختلف بازسازی، به ویژه در حوزه های امنیتی و حکمرانی، بر همکاری با زورمندان محلی، رهبران غیررسمی و افرادی تکیه کرد که کنترل بخش هایی از کشور را در دست داشتند. این افراد اغلب دارای سابقه فعالیت های غیرقانونی، فساد مالی و نقض حقوق بشر بوده اند و حمایت از آنان در نهایت سبب شد مشروعیت دولت مرکزی نزد مردم کاهش یابد و شبکه های مافیایی و غیررسمی قدرت بیش از پیش تقویت شوند.
گزارش توضیح می دهد که بسیاری از برنامه های امنیتی و نهادی آمریکا وابسته به همکاری فرماندهان افغان بوده، اما نبود ظرفیت حرفه ای، فساد سیستماتیک و بی ثباتی سیاسی باعث شد این همکاری ها به نتایج پایدار منجر نشود. در بخش دیگری، سیگار اشاره می کند که ساختار فرماندهی نیروهای امنیتی افغانستان از همان آغاز دچار مشکلات مزمن بوده است: انتصابات مبتنی بر وفاداری سیاسی به جای شایستگی، ضعف در آموزش و مدیریت، گزارش دهی نادرست، وجود نیروهای خیالی، و عدم نظارت مؤثر بر منابع و تجهیزات. این عوامل موجب شد که با خروج نیروهای آمریکایی، توان مقاومت نیروهای امنیتی افغان به سرعت فروبپاشد.
گزارش همچنین نشان می دهد که هرچند ایالات متحده میلیاردها دالر برای آموزش، تجهیز و توسعه نهادهای امنیتی افغانستان هزینه کرده بود، اما هیچگاه رهبری محلی توانمند و پاسخ گو شکل نگرفت. بسیاری از فرماندهان و مدیران میانی و ارشد در ساختار امنیتی با شبکه های قدرت محلی پیوند داشتند و اولویت های آنان لزوماً با اهداف دولت مرکزی یا جامعه بین المللی همسو نبود. نتیجه این وضعیت، ایجاد نیروهایی بود که از لحاظ تعداد و تجهیزات روی کاغذ قوی به نظر می رسیدند، اما از نظر فرماندهی، انسجام و توان عملیاتی، به شدت وابسته به حضور و پشتیبانی آمریکا بودند.
سیگار تأکید می کند که ضعف رهبری در سطح فرماندهان افغان تنها یکی از عوامل ناکامی مأموریت بود، اما نقش آن به ویژه در فروپاشی سریع نظام امنیتی برجسته است. گزارش یادآور می شود که فساد گسترده در میان فرماندهان و مقامات امنیتی – از فروش تجهیزات گرفته تا تصرف غیرقانونی بودجه و منابع – اعتماد عمومی را تضعیف و توان واقعی نیروها را کاهش داده بود. در بخش هایی از گزارش اشاره شده که برخی فرماندهان محلی بیش از آنکه تابع ساختار رسمی باشند، تابع شبکه های قومی، محلی یا اقتصادی بودند و همین امر مانع ایجاد یک نیروی امنیتی واحد و کارآمد شد.
در پایان، گزارش نتیجه می گیرد که تلاش های بازسازی، بدون رهبری کارآمد و عاری از فساد در سطح فرماندهان و نهادهای افغان، نمی توانست موفق باشد. پشتیبانی مالی و نظامی گسترده ایالات متحده نتوانست جایگزین ظرفیت سازی واقعی در رهبری امنیتی افغانستان شود. این گزارش تأکید می کند که آینده هرگونه تلاش برای بازسازی در محیط های مشابه، بدون اصلاحات بنیادین در ساختار فرماندهی و مدیریت داخلی، با چالش های مشابه روبه رو خواهد شد.
