روابط پاکستان و افغانستان در ماه های اخیر به پایین ترین سطح خود رسیده است، پس از درگیری های مرزی که باعث کشته شدن ده ها نفر شده است. بسته شدن گذرگاه های مرزی مهم مانند تورخم و چمن باعث اختلال در تجارت شده و قیمت ها را افزایش داده و شکاف بین دو کشور را عمیق تر کرده است. این بحران مرزی همچنین تغییرات قابل توجهی در الگوهای تجاری منطقه ای ایجاد کرده، به طوریکه هند به عنوان بهره بردار اصلی این وضعیت ظاهر شده است.
تجارت دوجانبه میان پاکستان و افغانستان در سال های اخیر افزایش قابل توجهی داشته است، به طوری که در سال مالی 2024-2025 به ۲ میلیارد دالر رسیده بود. اما با بسته شدن مرزها و تشدید تنش های نظامی، این میزان به حدود ۱ میلیارد دالر کاهش یافته است. این کاهش چشمگیر برای افغانستان که در سال ۲۰۲۲ صادرات آن به ارزش ۹۹۲ میلیون دالر و واردات آن ۵.۷۶ میلیارد دالر بوده، ضرر زیادی به دنبال داشته است.
در پی این اختلالات، افغانستان به طور فعال به دنبال مسیرهای تجاری جایگزین می گردد. از آنجا که افغانستان از سوی جامعه جهانی به ویژه پس از بازگشت امارت اسلامی به قدرت تا حد زیادی منزوی شده است، هند تلاش کرده تا خود را به عنوان راه حلی برای این بحران معرفی کند. وزیر تجارت افغانستان اخیرا به دهلی نو سفر کرده تا درباره گسترش روابط اقتصادی مذاکره کند، از جمله افزایش پروازهای باربری به کابل از شهرهایی مانند دهلی، امرتسار و بمبئی. این مذاکرات بر کاهش تعرفه ها، معافیت های مالیاتی و دستیابی به هدف تجاری ۱ میلیارد دالر متمرکز بود که نشان دهنده تمایل افغانستان به تغییر روابط تجاری خود به دور از پاکستان است.
بندر چابهار در ایران، که هند در آن سرمایه گذاری های زیادی انجام داده، به عنوان یکی از مهمترین مسیرهای تجاری جدید برای افغانستان مطرح شده است. این بندر به افغانستان که محصور در خشکی است دسترسی به آب های بین المللی را فراهم می کند و دیگر نیازی به عبور از پاکستان ندارد. از زمان بدتر شدن روابط افغانستان و پاکستان، تجار افغان به طور فزاینده ای از چابهار برای واردات کالاهایی همچون مواد غذایی، مصالح ساختمانی و کالاهای مصرفی استفاده می کنند که پیش از این از طریق پاکستان وارد می شد.
در همین راستا، هند باید به روزرسانی های مهمی در چابهار انجام دهد، از جمله ارتقای امکانات انبارداری و اتصال به راه آهن چابهار – زاهدان، که به تسهیل تجارت افغانستان کمک می کند. معافیت تحریم های ایالات متحده برای عملیات در چابهار نیز مانع عمده ای را که پیشتر بر تجاری سازی این بندر تأثیر می گذاشت، از میان برداشته است.
با وجود این، چابهار هنوز به تجهیزاتی مانند جرثقیل و انبارهای ذخیره سازی نیاز دارد تا بتواند حجم تجارت افغانستان را به طور مؤثر جذب کند. علاوه بر این، فعال سازی لینک های راه آهن، به ویژه در مسیر چابهار – زاهدان، نیازمند توجه ویژه است. چالش بزرگتر اما، تحریم های آمریکا علیه ایران است که می تواند پیشرفت این پروژه را به تعویق بیندازد.
هند باید تلاش کند تا روابط خود با افغانستان را به گونه ای تنظیم کند که به استقلال تجاری افغانستان کمک کند و آن را از وابستگی به پاکستان دور کند. به ویژه با توجه به حسن نیت هند در میان مردم افغانستان و روابط فعلی آن با طالبان، این می تواند فرآیندهای تجاری را تسهیل کند و آن را نسبت به تغییرات آینده در روابط پاکستان و افغانستان مقاوم تر کند.
هرچند که پاکستان ممکن است در آینده تصمیم به برداشتن بلوکاد مرزی بگیرد، اما افغانستان همچنان تمایل دارد که روابط تجاری خود را با هند و مسیرهای جایگزین تقویت کند. اگر هند، ایران و افغانستان بتوانند چالش های تحریم های غربی علیه تهران را کاهش دهند، مسیرهای جایگزین می تواند به عنوان گزینهای پایدار و قابلاعتماد برای تجارت افغانستان در آینده مطرح شود.
با این حال، باید به این نکته توجه داشت که این تحولات نباید به عنوان یک تغییر دائمی در روابط تجاری افغانستان با پاکستان تلقی شود. هنوز محدودیت های زیرساختی و مشکلاتی مانند تحریم ها وجود دارد که بر تجارت هند با افغانستان تأثیر می گذارد و بنابراین بهبودی سریع در روابط تجاری بعید به نظر می رسد.
مطلبی از دویچه وله
