15 اگست دو سال از تسلط طالبان بر افغانستان، پس از خروج ایالات متحده و فروپاشی رژیم اشرف غنی، گذشت. در میان بحث‌های دیگر، نگرانی خاص سیاستگذاران و مداران بازگشت افغانستان یا نبود آن به عنوان پناهگاه گروه‌های تروریستی بوده است.
با گذشت دو سال، چشم انداز امنیتی در حال ظهور در افغانستان هم پیچیده و هم نگران کننده است. اگرچه هنوز برای رسیدن به یک نتیجه قطعی زود است، اما تعهد طالبان به تعهدات ضد تروریسم که تحت توافق دوحه انجام داده است، به طور همزمان باعث ایجاد خوش بینی و هشدار شده است. طالبان بی‌رحمانه علیه دولت اسلامی ولایت خراسان مقابله کرده و مؤثر بوده‌اند، اما همچنان حضور القاعده در افغانستان را انکار می‌کنند.
پس از دو سال قدرت، طالبان، قدرت خود را در سراسر افغانستان تثبیت کردند. در حال حاضر، آنها با هیچ چالش وجودی برای انحصار قدرت خود مواجه نیستند و به نظر می رسد در برقراری نظم و کاهش سطح خشونت در کشور موفق بوده اند.
از اگست 2021، حدود 1095 نفر در افغانستان در حملات تروریستی داعش کشته شده اند. توانایی طالبان برای به دست آوردن کنترل فیزیکی کامل بر افغانستان بر این واقعیت تأکید می کند که هیچ گروهی نمی تواند بدون تأیید یا حمایت آنها از افغانستان فعالیت کند. از این رو، روابط پیچیده طالبان با گروه‌های مختلف شبه‌نظامی، عامل مهمی در درک چگونگی تحول چالش جهادی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان است.
کارشناسان و سیاستگذاران منطقه دو دیدگاه متضاد در این زمینه دارند. یک مکتب فکری بر این باور است که افغانستان تحت حکومت دو ساله طالبان به مرکز رشد گروه‌های شبه‌نظامی تبدیل شده است. در این رابطه، نکوهش‌کننده‌ترین ارزیابی از گزارش ماه جون تیم ناظر سازمان ملل متحد است مبنی بر اینکه طالبان به وعده‌های خود تحت توافق دوحه عمل نکرده‌اند. علاوه بر این، این گزارش تاکید می کند که خطر تروریسم هم در افغانستان و هم در منطقه در حال افزایش است. بر اساس این گزارش، حدود 20 گروه شبه‌نظامی تحت حاکمیت طالبان آزادی تردد و عملیات بیشتری دارند و از این موضوع به خوبی استفاده می‌کنند.
افزایش حملات تحریک طالبان پاکستان (TTP) در پاکستان از مخفیگاه‌های آن در افغانستان، واضح‌ترین نشان دهنده تعهد مشکوک طالبان به توافقنامه دوحه است.
با این حال، طالبان حضور تحریک طالبان پاکستان در افغانستان را رد کرده و مدعی هستند که این گروه از پاکستان فعالیت می کند. علاوه بر این، طالبان با این ادعا که اسلام آباد طرف توافق دوحه نیست، پاکستان را نادیده گرفته است، بنابراین طالبان هیچ تعهدی برای رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی پاکستان ندارند. لازم به ذکر است که طالبان دو بار تلاش کرده اند تا مذاکرات صلح میان تحریک طالبان پاکستان و پاکستان را میانجیگری کنند، اما آتش بس موقت به دلیل اختلافات حل نشدنی به حل و فصل سیاسی ختم نشد.
به همین ترتیب، با وجود کشته شدن ایمن الظواهری، رهبر گروه القاعده در شهر کابل در جولای 2022، طالبان همچنان حضور القاعده در کشور را رد می کنند. از قضا، طالبان همچنان در حال بررسی هویت فردی است که در حملات هواپیماهای بدون سرنشین ایالات متحده در کابل کشته شده است. القاعده نیز برای اتخاذ موضعی مطابق با مواضع طالبان، مرگ الظواهری را تایید نکرده است. اگرچه سیف العدل به عنوان رهبر جدید القاعده بر امور القاعده نظارت می کند، اما در قتل الظواهری سکوت می کند.
بر اساس گزارش ها، یک قطعه از سازمان استخباراتی طالبان، مسئولیت امنیت و نظارت بر رهبران القاعده و خانواده های آنها را بر عهده دارد. طالبان به القاعده توصیه کرده اند که حضور خود در افغانستان را کم اهمیت جلوه دهند و کمرنگ بمانند.
نظر مخالف این است که طالبان در مهار تهدید تروریسم در افغانستان با وجود برخی چالش ها و اختلاف نظرها همکاری کرده اند. برای مثال، جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده در ماه جولای تاکید کرد که طالبان به وعدع خود عمل کرده‌اند. او گفت: «یادت هست در مورد افغانستان چه گفتم؟ گفتم القاعده آنجا نخواهد بود. گفتم از طالبان کمک بگیریم. چی شده است؟ چه خبر است؟ مطبوعات خود را بخوانید. حق با من بود.” اشاره بایدن به همکاری طالبان بت ایالات متحده برای حمایت از عملیات های استخباراتی و لجستیکی علیه داعش بود.
بدون شک، طالبان در هر دو حوزه فیزیکی و سایبری در برابر داعش بی‌رحمانه مؤثر بوده‌اند. آنها چندین تن از رهبران ارشد این گروه، از جمله مغز متفکر بمب گذاری انتحاری فرودگاه کابل در ماه اگست 2021 را به قتل رسانده اند و این گروه را گیج و مبهوت کرده اند. در دومین سال حکمرانی طالبان، حملات داعش در افغانستان 83 درصد کاهش یافته است. در مقابل 231 حمله ای که بین ماه اگست 2021 تا اکست 2022 ادعا شد، این گروه تنها 41 حمله را در دوره مشابه در سال بعد انجام داد.
طالبان به صورت حساب شده با ایالات متحده علیه داعش همکاری کرده است. با در نظر گرفتن این موضوع، جامعه بین المللی باید مبادلات همکاری با طالبان را در برابر تهدیدات مشترکی مانند داعش و مشروعیت بخشیدن به “امارت اسلامی” یا اجتناب از همکاری و اجازه دادن به تهدید داعش را مورد محاسبه قرار دهد. این یک وضعیت متناقض است که وجدان جامعه بین‌المللی را آزمایش خواهد کرد.
(نشریه دیپلمات / 3سپتمبر 2023 )
