طالبان بی‌تردید کشت خشخاش را در طول سال های 2022-2023 به شدت کاهش داده‌اند و تقریباً همسطح درصد کاهشی را که در سال‌های 2000-2001 به دست آورده‌اند، زمانی که در قدرت بودند، بوده است. میزان برداشت خشخاش امسال نسبت به سال های گذشته بسیار کمتر بوده است و از زمانی که دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل (UNODC) در سال 1994 شروع به ارزیابی نمود، به جز سال 2001، بسیار کمتر از هر سالی دیگر است. اما ارقام بسیار متفاوتی در مورد چگونگی آن وجود دارد.همچنین قابل ذکر است که در سال جاری پس از اعمال ممنوعیت موثر از سوی طالبان، زمین های زیادی با کشت تریاک باقی مانده است.
این اختلافات در داده ها باید برطرف شود زیرا تفاوت مهمی بین خشخاشی که عملاً در سراسر کشور از بین می رود در مقابل کشت قابل توجهی که در مناطق خاصی متمرکز می شود، وجود دارد. باید به این سوالات پاسخ داده شود – چگونه آنها سیاست‌ها را مدیریت و اجرا می‌کنند. قابل ذکر است که چشم‌انداز سال آینده با ادامه ممنوعیت کشت تریاک با توجه با همه نشانه‌ها، می تواند پیامدهای اقتصادی و سیاسی بالقوه‌ای که این ممنوعیت ممکن است داشته باشد برای طالبان ایجاد کند.
علیرغم برخی تردیدهای اولیه در مورد اینکه طالبان تا چه حد ممنوعیت تریاک را که رهبر آنها در آپریل 2022 اعلام کرده بود را به طور جدی اجرا می کنند، اکنون هیچ اختلافی وجود ندارد. کشت خشخاش به شدت کاهش یافته است. کشاورزان در مناطق کلیدی تولید تریاک – به ویژه ولایت هلمند که شاهد کاهش بیش از 99 درصدی کشت بود – با عدم کشت خشخاش به این فرمان و تلاش های اجرایی طالبان پاسخ مثبت داده اند. در جایی که مقاومت وجود داشت، برخی از مزارع ریشه کن شد، اما تنها بخش کوچکی باقی مانده است.
با این حال، دو برآورد از برداشت باقیمانده تریاک در سال 2023 بسیار متفاوت است. سروی تریاک افغانستان که UNODC به تازگی منتشر کرده است تخمین می زند که کشت خشخاش 95 درصد کاهش یافته است، در حالی که تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای توسط موسسه تحقیقاتی آلسیس حاکی از کاهش 86 درصدی کشت است.
این شکاف تقریباً 10 درصدی در کشت خشخاش، اگر میزان افزایشی این تغییر خیلی زیاد نبود، مشکل بزرگی نمی بود، زیرا ممکن است منجر به چیزی در حدود 15 تا 30 درصد برآورد سطح زیر کشت برای یک سال معین شود. برآوردهای متناقض گذشته از کشت خشخاش اغلب تا این حد متفاوت بوده است، و در واقع، حاشیه خطای تعیین شده UNODC در برآوردهای کشت آنها اغلب در این محدوده بوده است. پیامدهای این تفاوت ها برای درک وضعیت بخش تریاک و برای سیاست محدود بوده است.
با این حال، با کاهش شدید کشت تریاک در سال 2023، محاسبات به تفاوت سه به یک در برداشت تخمینی خشخاش در سال 2023 تبدیل می شود – 10800 هکتار طبق گزارش UNODC در مقابل 31088 هکتار طبق گزارش موسسه Alcis. این تفاوت چشمگیر در سطح تخمین زده شده باقیمانده کشت تریاک به طور مهمی بر درک ما از نحوه و چگونگی اجرای موثر این ممنوعیت تأثیر می گذارد، حتی اگر هیچ یک از این تخمین ها از اثربخشی کلی آن کم نکند. تعداد کمی از ناظران توانستند کاهش 80 درصدی را در سال 2023 پیش بینی کنند، زمانی که این ممنوعیت در ابتدا در مارچ 2022 اعلام شد.
ولایت، بدخشان، بیش از دو سوم اختلاف بیش از 20000 هکتاری را در برآوردهای ملی به خود اختصاص داده است. گزارش UNODC کشت در ولایت بدخشان را تنها 1600 هکتار تخمین می زند که 63 درصد کاهش نسبت به برآورد آنها در سال 2022 دارد، در حالی که رقم گزارش موسسه آلسیس 15388 هکتار است که 12 درصد افزایش نسبت به سال 2022 را نشان می دهد. همچنین تفاوت های قابل توجهی، هرچند کوچکتر، در سایر ولایات نیز وجود دارد.
نکته کلیدی در ارزیابی اینکه کدام یک از این دو رقم، واقعیت را بهتر منعکس می‌کنند، درک روش‌های مختلف به کار گرفته شده در تخمین کشت خشخاش در سال 2023 است. دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد از روش قدیمی خود برای تکیه بر نمونه‌ها در ولایات عمده تولیدکننده تریاک استفاده کرده است. در مقابل، موسسه آلسیس تصاویری را که تمام مناطق فعال کشاورزی در هر ولایت را پوشش می‌داد، تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای را برای اولین بار برای ولایات کلیدی انجام داد، سپس برای همه ولایات مهم تولیدکننده تریاک و اخیراً برای همه ولایات تکمیل کرد.
رویکرد اداره UNODC برای نمونه برداری از ولایات اصلی تولید کننده تریاک و هدف قرار دادن مناطق کلیدی در مناطق دیگر، در سال های قبل که تصاویر ماهواره ای نسبتا کمیاب و بسیار هزینه بر بود، منطقی بود. اما افزایش بسیار زیاد در حجم تصاویر ماهواره‌ای موجود -تعداد ماهواره‌های رصد زمین بین سال‌های 2008 تا 2021 با افزایش بیشتر از آن زمان به بعد پنج برابر شد- همراه با کاهش‌های بسیار زیاد در هزینه‌های آن، نیاز به کار را از بین می‌برد. تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای برای تمام زمین های کشاورزی نه تنها ممکن است بلکه مقرون به صرفه است و مزارع خشخاش را می توان چندین بار در طول کاشت و برداشت بررسی کرد. ویژگی های متمایز خشخاش و ابزارهای توسعه یافته توسط موسسه آلسیس طی چند سال، رویکرد پوشش کامل را تسهیل کرده است.
یافته‌های تصاویر ماهواره‌ای السیس در این مناطق و سایر مناطق کشت خشخاش باقیمانده با گزارش‌های روی زمین نشان دهنده مقاومت در برابر ممنوعیت تریاک در ولایت جنوبی ننگرهار و اجرای ناچیز ممنوعیت در بدخشان می باشد. بنابراین، نتیجه گیری انکار ناپذیر است که برداشت کشت خشخاش در سال 2023 قابل توجه بوده است ( حدود 31000 تا 11000 هکتار.)
یکی از دلایل اهمیت این موضوع، ارائه یک مبنای دقیق برای ارزیابی برداشت تریاک در سال 2024 است. اگر کشت خشخاش در سال آینده به وسعت 30000 هکتار یا حتی کمی بیشتر ختم شود، از منظر اجرای مستمر ممنوعیت تریاک یک دستاورد بزرگ خواهد بود – حتی بی سابقه تر از ممنوعیت های موثر طالبان در سال اول 2000-2001 و 2022-2023. تجربه گذشته در افغانستان نشان می‌دهد که حفظ ممنوعیت در سطح ملی یا ولایتی تریاک پس از سال اول دشوارتر می‌شود، زیرا بخش‌هایی از جمعیت روستایی فشارهای اقتصادی را تحمل خواهند کرد، مقاومت را از دست میدهند و درگیر مقاومت اقتصادی بیشتری می‌شوند. اما اگر تخمین UNODC در سال آینده دقیق‌تر شود و به عنوان مثال، کشت حدود 30000 هکتار را نشان دهد، تکیه بر 11000 هکتار گمراه کننده خواهد بود.
برآورد 31000 هکتاری از کشت خشخاش در سال 2023 پس از ممنوعیت این محصول، از اثربخشی کلی آن و نشان دادن توانایی های طالبان برای اجرای آنچه که رهبری آن به عنوان اولویت اصلی عنوان کرده است، کم نمی کند. نه دولت افغانستان و نه هیچ کشور دیگری چنین اثربخشی را در حذف تقریباً کشت محصولات عمده مواد مخدر ظرف یک سال نشان نداده است. با این حال، برداشت قابل توجه باقیمانده به توضیح چگونگی اجرای این ممنوعیت، موانع، مقاومت و همچنین قدرت و نفوذ طالبان در سراسر کشور کمک می کند.
ممنوعیت خشخاش توسط طالبان، در حالی که مسلماً منعکس کننده اولویت های اصلی سیاست آنها و نشان دادن تسلط آنها بر قدرت و قابلیت های اجرایی است، از منظر اقتصادی یک اشتباه جدی بود. از دست دادن بیش از یک میلیارد دالر درآمد و معیشت روستایی در یک اقتصاد ضعیف برای خانوارهای فقیرتر بدون زمین کافی، ویرانگر بوده است. این پیامدهای نامطلوب همچنان ادامه دارد و احتمالاً با اتمام موجودی تریاک کشاورزان سطح متوسط، سایر دارایی‌های خانوار و استراتژی‌های مقابله بدتر می‌شود.
در جبهه سیاسی، علیرغم برخی تنش ها، و عدم رعایت ممنوعیت در بدخشان و مقاومت در مناطق دورافتاده برخی ولایات دیگر، به نظر می رسد هرگونه پیامد سیاسی نامطلوب از سال اول ممنوعیت قابل کنترل بوده است. اگر این ممنوعیت برای دومین سال متوالی به شدت دنبال شود، ممکن است درست نباشد. با این وجود، به نظر می رسد که طالبان در مسیری قرار دارد تا به اجرای ممنوعیت خشخاش ادامه دهد و به نظر می رسد که اقدامات قوی تری علیه تجارت و فرآوری تریاک انجام می دهند.
ما به طور قطع از روی تصاویر ماهواره ای نمی توانیم آگاهی پیدا کنیم که چه مقدار خشخاش در ولایات کلیدی برداشت می شود و برای چند ماه مجددا کاشته می شود، اگرچه کار میدانی و گزارش های رسانه ای و همچنین اعلامیه های طالبان می تواند سرنخ هایی را در مورد شدت ممنوعیت تریاک ارائه دهد.
به نظر می رسد سه سناریو کلی برای چگونگی انجام امور در سال آینده وجود داشته باشد. سناریوی اول ادامه “موفقیت” است. در این سناریو، این ممنوعیت برای سال دوم به طور موثر اجرا می شود و کشت خشخاش از سطح برداشت 31000 هکتاری سال 2023 ممکن است افزایش پیدا نکند. شاید حتی کاهش بیشتری وجود داشته باشد. این سناریو احتمالاً با مقاومت فزاینده ای روبرو خواهد شد، دلیل آنکه برای مردم و اقتصاد افغانستان بسیار پرهزینه خواهد بود. و ممکن است از نظر سیاسی برای طالبان مضر باشد، اما آنها می توانند این هزینه ها را کاهش داده و با اجرای موثر به شکل بی سابقه ای ممنوعیت کشت خشخاش در سطح ملی از بین ببرند.
سناریوی دوم شکست آشکار است. در این سناریو، با وجود تلاش‌های طالبان، مقاومت ها ازبین رفته و کشت مجددا گسترش می‌یابد. منطقه کاشته شده به خشخاش در نهایت چند برابر آن در سال 2023 خواهد بود (اگرچه بعید است بلافاصله به سطح عادی خود که بیش از 200000 هکتار است بازگردد).
سناریوی سوم، احتمالاً از نظر اقتصادی برای افغان‌ها و از نظر سیاسی برای طالبان در کوتاه‌مدت نوعی آرامش کوتاه مدت باشد. در این سناریو، این ممنوعیت، اگرچه به طور رسمی لغو نشده است، اما با شدت کمتری اجرا می‌شود، خشخاش در مناطقی از کشور که در سال 2023 به قوت خود باقی مانده بود، افزایش می‌یابد، و حداقل در مقادیر متوسطی در برخی از مناطق اصلی که از بین رفته است، بازمی‌گردد. این سناریو تا حدی آسیب اقتصادی ناشی از ممنوعیت کشت را معکوس می کند و هرگونه آسیب سیاسی را برای طالبان محدود میسازد.
پیشنهادمان این است که وضعیت را باید از نزدیک رصد کرد و اطمینان حاصل کنیم که همزمان با ادامه کاشت و در نهایت برداشت خشخاش در بخش‌های مختلف کشور، که با کار میدانی و بررسی اعلامیه‌های طالبان و اقدامات عمومی تکمیل می‌شود، تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای با پوشش کامل به موقع باید انجام پذیرد.
به طور کلی، استفاده از سیاست‌های اقتصادی معقول‌تر از سوی طالبان، آنها را تشویق می‌کند تا خسارات ناشی از ممنوعیت و سایر شوک‌ها را کاهش دهند – مانند جلوگیری از افزایش نرخ ارز و کاهش تورم، اجتناب از مالیات بیش از حد بر بخش خصوصی، بودجه بیشتر برای توسعه و …
