داشتن یک روابط نیک و پایدار و اتخاذ سیاست همسایگی خوب همراه با افغانستان برای پاکستان بسیار حیاتی است. روابط پاکستان با سه همسایه دیگرش (هند، چین و ایران) دارای پارامترهای روشنی است. اما این افغانستان می باشد که همچنان یک عامل تعیین کننده برای سیاست خارجی پاکستان محسوب می شود.
مردم و اقتصاد دو کشور از طریق پیوندهای تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی با یکدیگر در هم تنیده شده اند. میان دو کشور مرز 2600 کیلومتری وجود دارد که میلیون ها نفر از هر دو طرف در آن زندگی می کنند. مدیریت تسهیل‌کننده مرزها برای رفت و آمد مردم و تعاملات اقتصادی، شرایط حیاتی را برای صلح، ثبات و پیشرفت منطقه مرزی میان دو کشور ایجاد کرده است. انزوای دو کشور و جوامع هر دو طرف از یکدیگر غیر طبیعی و غیر ممکن می باشد.
مداخلات قدرت های جهانی در 50 سال گذشته، آرامش داخلی، صلح و ثبات را در افغانستان و منطقه مرزی دو کشور به هم ریخته است. در طول این سال‌ها، در حالی که پاکستان در زمان‌های آزمون محکم در کنار افغانستان ایستاده، مقابله با چالش‌ها در برخی مواقع حیاتی برایش دشوار بوده است. پاکستان در بین مردم افغانستان از وجه مناسبی برخوردار نیست و این تفکر همچنان در اذهان آنها جریان دارد که پاکستان به منافع حیاتی شان آسیب می رساند.
پس از خروج ایالات متحده و ناتو از افغانستان در سال 2021، پاکستان در شرایطی گرفتار شده است که روابطش با افغانستان در لبه پرتگاه قرار دارد. طعنه آمیز است بدانیم که روابط پاکستان با دولت افغانستان تحت کنترل طالبان فراتر از حد تصور بدتر شده است، در حالی که کشورهای مخالف با طالبان طی دو دهه گذشته، به تدریج با آنها روابطی برقرار کرده اند.
نزاع طلبی بدون شک یک چالش جدی و فوری برای پاکستان است. پیوندهای ایدئولوژیک بین طالبان افغانستان و تحریک طالبان پاکستان قوی است و بودجه قابل توجهی نیز از طریق مخالفان پاکستانی در اختیار این گروه ها قرار می گیرد که برنامه های بی ثبات سازی خیبر پختونخوا و بلوچستان را دنبال می کنند.
بنابراین، آنچه پاکستان به آن نیاز دارد، یک سیاست داخلی قوی ضد تروریسم همراه با رویکردی عملگرایانه و ماهرانه تر برای تعامل معنادار با افغانستان برای مقابله با این اقدامات است. عدم برقراری تماس، چالش‌ها را برای امنیت و ثبات پاکستان تشدید خواهد کرد.
یکی دیگر از جنبه های مهم وضعیت در حال تحول افغانستان این است که اگرچه افغانستان در سطح بین المللی به طور کامل به رسمیت شناخته نشده، اما نشانه ها حاکی از آن می باشد که تعامل رهبری آن با جهان به تدریج در حال گسترش است. ایالات متحده و غرب به طور کلی به افزایش تعامل خود با رهبری طالبان در دوحه ادامه داده اند. سازمان ملل از طریق تزریق 40 تا 50 میلیون دالر نقدینگی هر هفته به عنوان کمک بشردوستانه با وجود محدودیت های بانکی در افغانستان، نقدینگی خود را در افغانستان حفظ کرده است.
سازمان ملل همچنین در نظر دارد طالبان افغانستانی را به نشست دوحه سه که برای 30 جون ماه جاری برنامه ریزی شده است، دعوت کنند. اما چه طالبان در نشست ذکر شده شرکت کنند یا نه، کاملاً مشهود است که عادی سازی بین طالبان افغانستان و جهان از قبل در جریان است.
تحریم رفت و آمدهای بین المللی علیه رهبران طالبان در حال حاضر به طور گزینشی حذف شده است. طی چند هفته گذشته، سراج الدین حقانی، وزیر داخله افغانستان که تحت ممنوعیت رفت و آمدهای خارجی سازمان ملل و آمریکا قرار داشت، به امارات متحده عربی سفر کرد و با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رئیس این کشور دیدار کرد. همچنین سراج الدین و گروهی از رهبران ارشد طالبان نیز برای انجام مراسم حج به عربستان سعودی سفری داشته اند. بر اساس گزارش ها، روسیه همچنین در حال ارزیابی حذف طالبان از فهرست سازمان تروریستی خود است. این تحولات به وضوح نشان دهنده ی ملایم سازی موضع جامعه بین المللی در تعامل با طالبان افغانستان است.
در این شرایط، برای پاکستان ضروری است که یک مدل تعامل پایدار با دولت موقت افغانستان در مورد اقدامات و تعاملات اقتصادی و مسائل امنیتی / تروریستی ایجاد کند. چینل های نظامی‌شده قبلی باید جای خود را به تعامل در سطح سیاسی و تماس‌های دولت به دولت بدهند همچنین رفت و آمدهای مردمی باید در اولویت باشد. سیاست پاکستان در مورد عودت مهاجرین می‌تواند به صورت مرحله‌ای در مشورت با مقامات افغانستان و با در نظر گرفتن نیازهای اجتماعی – اقتصادی مردم ساکن در دو طرف مرز اجرایی شود.
تسهیل مسائل تجاری و ترانزیتی افغانستان نیز یک نیاز حیاتی برای پاکستان است تا محور ژئواکونومیکی برای وصل سازی منطقه‌ای باشد. باید آگاه بود که کاهش روابط تجاری و ترانزیتی میان پاکستان و افغانستان توسط سایر رقبا پر خواهد شد. دو طرف برای پرداختن به این موضوع باید از طریق گفت وگوی دوجانبه، رویکردی آشتی جویانه اتخاذ کنند.
پیشرفت در این زمینه ها پاکستان را قادر خواهد ساخت تا از بخش های اجتماعی و اقتصادی برای دستیابی به همکاری دولت افغانستان در مهار تروریسم فرامرزی استفاده کند. این تلاش ها باید با نقش فعالانه در تلاش های منطقه ای مبارزه با تروریسم تکمیل شود. این امر همگرایی با چین را برای یک رویکرد جمعی برای مبارزه با تهدیدات ستیزه جو افزایش خواهد داد.
تقویت روابط پاکستان و افغانستان به ویژه در زمینه تعاملات اقتصادی و سازوکارهای تجاری و ترانزیتی، چشم انداز توسعه مشارکت با همسایگان و کشورهای منطقه از جمله چین، کشورهای عربی، ایران، روسیه، ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی را برای انرژی ترانس – افغان و پروژه های زیربنایی افزایش می دهد.
و اما نکته پایانی، رویکرد تعامل همه جانبه با دولت موقت افغانستان، به ویژه با تمرکز بر مسائل مربوط به مردم، راه را برای تامین امنیت مرز طولانی پاکستان با افغانستان و همچنین برای ارتقای تعامل منطقه‌ای پاکستان هموار خواهد کرد. روابط با افغانستان اولین پله نردبان سیاست همسایگی پاکستان است.
نویسنده: منصور احمد خان، سفیر پیشین پاکستان برای افغانستان
