گروه هیئت تحریرالشام به عنوان یکی از گروه‌های مسلح فعال در جنگ داخلی سوریه بود که از زمان تشکیل خود تا کنون نقش تاثیرگذاری در معادلات این جنگ ایفا کرد. این گروه که در ابتدا به نام “جبهه النصره” شناخته می‌شد، که به عنوان یکی از شاخه‌های القاعده در سوریه بود، اما با تداوم مسیر خود دچار تغییرات ایدئولوژیکی و ساختاری شد.
نگاهی به تاریخچه تشکیل گروه تحریرالشام
گروه تحریر الشام که حاصل ائتلاف چندین گروه مسلح اسلامگرا بود در در ژانویه ۲۰۱۷ تشکیل شد. این گروه‌ها عبارت بودند از از جبهه النصره، جنبش نورالدین زنکی، لواء الحق، جبهه انصارالدین و جیش السنه. جبهه النصره، به عنوان گروه اصلی هیئت تحریر الشام، در سال ۲۰۱۲ به عنوان شاخه ای از القاعده در سوریه شکل گرفت. این گروه در ابتدا با هدف مبارزه با دولت بشار اسد و تشکیل یک حکومت اسلامی در سوریه فعالیت می‌کرد.
در سال ۲۰۱۶، جبهه النصره برای کاهش فشارهای بین‌المللی و نشان دادن استقلال خود از القاعده، نام خود را به “جبهه فتح الشام” تغییر داد. با وجود این اقدام حتی باز هم جایگاه این گروه را در فهرست سازمان‌های تروریستی تغییر نداد. در نهایت، تشکیل هیئت تحریر الشام قدمی دیگر در مسیر فاصله‌گیری از القاعده و کوشش برای ارائه چهره‌ای متعادل تر از این گروه بود.
بررسی ساختار سازمانی گروه تحریرالشام
هیئت تحریر الشام ساختاری پیچیده و چندگانه دارد. این گروه توسط یک شورای مرکزی اداره می‌شود که در زمینه ی تصمیم‌گیری‌های کلیدی ایفای نقش می¬کند. رهبر کنونی این گروه، ابومحمد الجولانی، نقشی اساسی در هدایت آن ایفا می کند. الجولانی که سابقه فعالیت در القاعده عراق را نیز دارد، یکی از چهره‌های مهم در تحولات سیاسی و نظامی هیئت تحریر الشام محسوب می شود.
علاوه بر شورای مرکزی مذکور، هیئت تحریر الشام دارای بخش‌های مختلفی از جمله نظامی، اطلاعاتی، سیاسی و رسانه‌ای است. شاخه¬ی نظامی این گروه به انجام مسئولیت عملیات‌های مسلحانه علیه نیروهای دولتی و سایر گروه‌های مخالف موظف است. شاخه اطلاعاتی این گروه به جمع‌آوری اطلاعات و اجرای عملیات‌های امنیتی موظف است. در سال‌های اخیر، هیئت تحریر الشام تلاش کرده است تا از طریق نهادهای خدماتی و اداری در مناطق تحت کنترل خود، نوعی حکومت محلی را ایجاد کند.
نگاهی به ایدئولوژی و اهداف گروه تحریرالشام
هیئت تحریر الشام دارای ایدئولوژی اسلام‌گرایانه و مبتنی بر تفاسیر سلفی از اسلام است. این گروه هدف اصلی خود را تشکیل یک حکومت اسلامی در سوریه عنوان کرده است. با این وجود، در مقایسه با گروه‌هایی مثل داعش، هیئت تحریر الشام رویکردی عمل‌گرایانه‌تر دارد و تلاش می‌کند با گروه‌های متعددی تعامل کند.
می توان گفت که یکی از تغییرات مهم و اساسی در رویکرد ایدئولوژیک این گروه، فاصله‌گیری تدریجی آن از هسته اصلی آن یعنی القاعده است. این اقدام با هدف کاهش فشارهای بین‌المللی و جلب حمایت محلی انجام شده است. هیئت تحریر الشام همچنین تلاش کرده است با سایر گروه‌های مخالف دولت بشار اسد نیز همکاری کند. اما این همکاری‌ها اغلب به دلایلی از جمله اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی دچار تنش شده است.
بررسی عملیات های نظامی هیئت تحریرالشام
هیئت تحریر الشام از زمان شکل¬گیری خود تاکنون در عملیات‌های متعددی علیه نیروهای دولتی سوریه و گروه‌های دیگر شرکت کرده است. گروه تحریرالشام نقش اساسی در کنترل مناطقی از جمله ادلب و بخش‌هایی از شمال غربی سوریه ایفا کرده است. شهر ادلب به عنوان آخرین پایگاه اصلی مخالفان دولت سوریه، از اهمیت استراتژیک بسیاری برخوردار است و هیئت تحریر الشام توانسته است با تقویت مواضع خود در این منطقه، به یکی از بازیگران مهم و تاثیرگذار جنگ داخلی سوریه تبدیل شود.
عملیات‌های نظامی این گروه معمولاً مبتنی بر استفاده از تاکتیک‌های چریکی و حملات انتحاری است. علاوه بر این، هیئت تحریر الشام از توانایی‌های رسانه‌ای خود با هدف تبلیغ موفقیت‌های نظامی و جذب نیروهای جدید استفاده می کند. این گروه همچنین با استفاده از منابع مالی متعدد خود از جمله اخاذی، مالیات و کمک‌های خارجی خود را به تجهیزات نظامی قابل توجهی تجهیز کرده است.
بررسی تأثیرات منطقه‌ای و بین‌المللی هیئت تحریر الشام
هیئت تحریر الشام به دلیل نقش مهم خود در جنگ داخلی سوریه و ارتباطات گذشته آن با القاعده، توجه زیادی را در سطح بین‌المللی به خود جلب کرده است. کشورهای مختلفی از جمله آمریکا، روسیه و ترکیه این گروه را به عنوان یک سازمان تروریستی شناسایی اعلام کرده اند. این مسئله سبب شده است که هیئت تحریر الشام تحت فشارهای متعدد و شدیدی قرار بگیرد و مجبور به تغییرات اساسی در رویکرد خود شود.
در سطح منطقه‌ای، هیئت تحریر الشام به یکی از عوامل پیچیده‌کننده وضعیت در سوریه تبدیل شده است. ترکیه از یک سو تلاش کرده است تا با استفاده از نفوذی که بر هیئت تحریر الشام دارد، کنترل اوضاع در ادلب را در دست بگیرد تا بتواند تحولات در سوریه را به نفع خود رقم بزند. از طرف دیگر، کشور ترکیه تحت تاثیر فشارهای بین‌المللی کاهش فعالیت‌های تروریستی این گروه را خواستار شده است.
چه چالش هایی در انتظار این گروه است؟
می توان گفت که هیئت تحریر الشام با چالش‌های متعددی در آینده مواجه است. یکی از چالش‌های مهم این گروه عبارت است از فشارهای نظامی از سوی نیروهای دولتی سوریه و متحدان آن است. در سال‌های اخیر ارتش سوریه با حمایت های روسیه، عملیات‌های گسترده‌ای را برای بازپس‌گیری ادلب شروع کرده که به تضعیف مواضع هیئت تحریر الشام منجر شده است.
علاوه بر این، وجود اختلافات داخلی و رقابت با سایر گروه‌های مخالف نیز یکی دیگر از چالش‌های این گروه است. مهم ترین نکته درباره اعضای این گروه آن است که بعضی از اعضای هیئت تحریر الشام با رویکردهای معتدل‌تر مخالف هستند و این مسئله به بروز اختلافات داخلی منجر شده است. همچنین، هیئت تحریر الشام در تلاش است تا مشروعیت خود را در بین مردم محلی افزایش دهد، اما اقدامات سرکوب‌گرانه این گروه نارضایتی هایی به همراه داشته است.
در ار تباط با آینده این گروه باید گفت که سرنوشت هیئت تحریر الشام تا حد زیادی به تحولات سیاسی و نظامی سوریه بستگی دارد. این گروه ممکن است تلاش کند با تعدیل بیشتر مواضع خود و ارائه چهره‌ای معتدل‌تر، به یک بازیگر سیاسی مشروع تبدیل شود. با این حال، ادامه فشارهای بین‌المللی و منطقه‌ای احتمالاً مانع از تحقق این هدف خواهد شد.
نتیجه‌گیری
هیئت تحریر الشام یکی از پیچیده‌ترین بازیگران جنگ داخلی سوریه است که با بررسی تاریخچه و عملکرد آن طی سال های اخیر که نشان از تحولاتی عمیق در جریان‌های اسلام‌گرایانه معاصر می¬دهد. این گروه با وجود تغییرات ساختاری و ایدئولوژیک، همچنان به عنوان یک تهدید امنیتی در منطقه به شمار می آید. در نهایت، نحوه مواجهه جامعه بین المللی و کشورهای منطقه با این گروه می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر وضعیت سوریه و آینده گروه‌های مسلح در خاورمیانه نیز داشته باشد.
