در 17 و 18 اکتبر، رهبران، هیأت‌ها و نمایندگان بیش از 130 کشور در پکن گرد هم آمدند تا در سومین همایش «کمربند و جاده» برای همکاری‌های بین‌المللی، که همچنین دهمین سالگرد ابتکار زیرساخت‌ها و انرژی جهانی جاه‌طلبانه رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ می باشد، گرد هم آمدند. در میان دعوت شدگان، یک هیئتی از حکومت سرپرست افغانستان به سرپرستی حاجی نورالدین عزیزی سرپرست وزارت تجارت و صنعت نیز حضور داشت.
هدف عزیزی برای شرکت در این نشست، دعوت از “سرمایه گذاران بزرگ” به افغانستان بود. عزیزی همچنین در پکن در مورد طرح های ساخت جاده ای از طریق کریدور واخان در شمال افغانستان به منظور دسترسی مستقیم به چین گفتگو کرد. با این حال، آنچه برای هر دو کشور اهمیت اساسی دارد، گسترش احتمالی کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) به افغانستان است. در حالی که همه این پروژه ها به طور بالقوه امیدوارکننده به نظر می رسند، با وضعیت فعلی امور در کشور، انتظار نمی رود هیچ یک به این زودی ها به نتیجه برسد.
در ماه جنوری 2023، افغانستان اولین سرمایه گذاری خارجی قابل توجه خود را با امضای قرارداد 25 ساله چند میلیون دالری را با شرکت ملی پطرولیم چین (CNPC) برای استخراج نفت از حوزه آمودریا را تجربه کر. ذبیح الله مجاهد سخنگوی حکومت سرپرست اعلام کرد که این قرارداد در سال اول 150 میلیون دالر در افغانستان و 540 میلیون دالر در سه سال آینده سرمایه گذاری خواهد کرد. همچنین سفیر چین افزود که این یک پروژه مهم میان چین و افغانستان است. در ماه فبروری 2023، وزارت معادن و پترولیم افغانستان از آغاز اکتشاف در دو بلوک منطقه نفتی افغانستان – تاجیک خبر داد و گفت که این روند تا دو سال دیگر تکمیل خواهد شد. سه شرکت از امارات و ترکیه در حال انجام این اکتشاف هستند.
با این حال، سوابق چینی ها در بررسی پیشنهادهای سرمایه گذاری در افغانستان زیاد جالب نیست. انتظار می رفت که با وجود سرمایه گذاری های مختلف در افغانستان، فرصت های شغلی مناسبی برای مردم افغانستان ایجاد شود، که تا کنون اینگونه نبوده است. در سال 2008، یک شرکت چینی برای استخراج نزدیک به 11.08 میلیون تن مس معادن مس عینک را به مدت 30 سال اجاره کرد اما هیچ یک از معادن حتی 15 سال بعد هم، توسعه نیافته است.
قرارداد استخراج نفت از منطقه آمودریا در سال 2011 با شرکت ملی پطرولیم چین امضا شده بود، قبل از اینکه در سال 2012 پس از مخالفت شرکت چینی با حسابرسان مستقل که سوابق مخارج خود را بررسی می کردند، توسط دولت فسخ شود. آنها دفتر خود را تعطیل کرده و کارکنان چینی کشور را ترک کردند.
هر شرکتی که قرارداد سرمایه گذاری را با افغانستان امضا می کند، قبل از شروع واقعی، با مسائل بسیار چالش برانگیزی مواجه است که برای ساختن پالایشگاه ها یا توسعه معادن از ابتدا کار کند. علاوه بر این، فقدان تحقیقات زمین شناسی در مورد منابع طبیعی افغانستان نیز منجر به افزایش هزینه های پیش از اکتشاف می شود. پیش از این، چالش های امنیتی برای پروژه ها غیرقابل حل بود. در نتیجه، تلاش‌های متعدد از جمله تلاشی که هند برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در افغانستان ترتیب داد، مورد توجه قرار نگرفت.
اگرچه ممکن است وضعیت امنیتی با منبع اصلی ناامنی در گذشته – طالبان – که اکنون بر قدرت تکیه زده است، بهبود یافته باشد، چیزی که جایگزین این ناامنی شده است فقدان حکومت و بی کفایتی گسترده است. از سرمایه گذاران چینی یا هر کشور دیگری می توان انتظار داشت که عمیقاً محتاط باشند.
این امر در سرمایه گذاری اندکی که افغانستان از آگست 2021 توانسته است جذب کند منعکس شده است. بر اساس گزارش سرمایه گذاری جهانی UNCTAD در سال 2023، جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به افغانستان در چند سال گذشته به شدت کاهش یافته و به 21 میلیون دالر در سال 2021 رسیده است که از 119 میلیون دالر در سال 2018 کاهش یافته است. این موضوع در درجه اول به دلیل بدتر شدن و ضعیف شدن فضای کسب و کار است که هر سرمایه گذاری آینده را بی ثبات می بیند. سیاست های طالبان همچنین نیروی کار ماهر این کشور را کاهش داده و روند فرار مغزها را تسریع کرده است. بازارهای مالی توسعه نیافته و زیرساخت های ناکافی نیز ممکن است سرمایه گذاران عمده را از سرمایه گذاری در کشور منصرف سازد.
در حالی که آقای عزیزی بالای چین برای توسعه دهلیز واخان حساب می کند، اما واقعیت اینگونه است که این کریدور برای توسعه به یک تجارت بالقوه قابل دوام نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی دارد. مسیر کریدور باستانی مرتفع فقط به مدت پنج ماه در سال قابل بهره برداری است. حتی با وجود تخصص چینی ها در ساخت چنین مسیرهایی، عملیاتی کردن این مسیر به ده ها میلیارد دالر و یک ترتیب امنیتی دائمی نیاز دارد، که پکن تمایلی به انجام آن بدون تحلیل و بررسی های دقیق هزینه و فایده ندارد.
از پیشنهاد چین برای گسترش کریدور اقتصادی چین و پاکستان به افغانستان برای تبدیل این کشور به طرح کمربند و جاده (BRI) و پذیرش این پیشنهاد توسط طالبان، چیزهای زیادی انجام شده است. در آپریل 2023، چین یک مقاله 11 ماده ای تحت عنوان “موضع چین در مورد مسئله افغانستان” منتشر کرد که نشان دهنده علاقه پکن برای تبدیل افغانستان از یک کشور “محصور در خشکی” به یک کشور “ارتباط دهنده سرزمین ها” می باشد. این روزنامه خاطرنشان کرد که طالبان علاقه خود را به گسترش کریدور اقتصادی چین و پاکستان به افغانستان نشان داده است، مسئله ای که چند ماه قبل توسط عزیزی تایید شده بود. او در سپتمبر 2022 به رسانه ها گفت: “در مذاکراتی که با چین داشتیم، ذکر شد که باید با چین در ابتکار کمربند و جاده و کریدور چین-پاکستان-اقتصاد و سایر برنامه هایی که چین در سطح بین المللی دارد، مشارکت کنیم.”
با این حال، پاکستان، فیل در اتاق است. (Elephant in the room) یک اصطلاح استعاری زبان انگلیسی است که منظورش مشکل یا ریسک واضحی است که هیچ کس نمی خواهد در موردش بحث یا کار کند. از اگست 2021، روابط طالبان و پاکستان رو به کاهش بوده است. اتهامات مکرر اسلام آباد مبنی بر پناه دادن طالبان به تحریک طالبان پاکستان (TTP) در خاک افغانستان و تلاش آن برای حصار کشی مرزهای بین المللی در خط دیورند، طالبان را عصبانی کرده است. تصمیم پاکستان برای اخراج هزاران افغان بدون ویزا و بدون اسناد قانونی به افغانستان به عنوان یک مناقشه بزرگ دیپلماتیک جدید بین دو کشور ظاهر شده است. چنین تناقضات شریرانه و نابسامانی راه خود را برای برهم زدن هر طرحی برای گسترش CPEC به افغانستان پیدا خواهد کرد. علاوه بر این، با توجه به اینکه پروژه‌های CPEC با مشکلات اجرایی زیادی در خود پاکستان مواجه هستند، امکان ادامه پروژه در هاله ای ابهام قرار دارد.
برخی از چالش های اقتصادی که طالبان با آن مواجه است، مسائل میراثی یک کشور درگیر در جنگ است. با این حال، بسیاری از آنها، دلیل شان، خودشان هشتند. حکومت سرپرست امیدوار است که سکوت غرب را با خیرخواهی فرضی چین جایگزین کند. به نظر می رسد که افغانستان تحت سلطه طالبان به تدریج در سایه چین قرار می گیرد. اما سابقه خیرخواهی پکن نسبت به هر کشوری در درازمدت مشکوک است. امارت اسلامی باید متوجه این موضوع باشند.
