در ۲۴ آپریل ۲۰۲۵، قزاقستان و افغانستان پروتکلی تحت عنوان “تفاهم نامه اولیه” امضا کردند که در آن بر تمایل مشترک دو کشور برای ساخت خط آهن «تورغندی – هرات – قندهار – سپین بولدک» تأکید شده است. این توافق در جریان سفر هیئتی از قزاقستان به رهبری معاون نخست وزیر و وزیر اقتصاد ملی این کشور، سریک ژومنگرین، به کابل به امضا رسید. در این پروتکل، امکان ایجاد یک شرکت مشترک میان راه آهن‌های قزاقستان، افغانستان و ترکمنستان نیز در نظر گرفته شده که قرار است زیر نظر مرکز مالی بین المللی فعالیت کند. در مرحله بعد، توافق نامه ای رسمی برای همکاری امضا خواهد شد که بر اساس آن، قزاقستان در ساخت بخش تورغندی تا هرات از مسیر ریلی در داخل افغانستان مشارکت خواهد کرد. همچنین دو کشور توافق کرده اند که یک مرکز حمل و نقل و لوجستیک در ولایت هرات تأسیس کنند.
یکی دیگر از اجزای این پروژه ریلی، نصب کابل فیبر نوری در امتداد مسیر است. این اقدام به توسعه زیرساخت دیجیتال، بهبود ارتباطات و ایمنی در عملیات راه آهن کمک می کند و همچنین می تواند دسترسی ساکنان مناطق مسیر به اینترنت پرسرعت را فراهم سازد. امارت اسلامی طالبان مدعی شده که قزاقستان ۵۰۰ میلیون دالر در این پروژه سرمایه گذاری خواهد کرد. طبق توافق، شرکت لجستیکی ویژه ای از سوی قزاقستان در هرات تأسیس خواهد شد تا روند اجرای پروژه را تسهیل کند.
خط آهن تورغندی – هرات – قندهار – سپین بولدک که با هدف تقویت اتصال منطقه ای و افزایش تجارت طراحی شده، از مرز جنوب غربی ترکمنستان آغاز شده و از طریق افغانستان به مرز پاکستان در سپین بولدک می رسد. افغانستان در این مسیر می تواند به گذرگاه کلیدی میان آسیای مرکزی و جنوبی بدل شود. اجرایی شدن پروژه هایی نظیر این خط آهن می تواند راه دسترسی کشورهای آسیای مرکزی به بنادر دریایی در جنوب و غرب آسیا را فراهم کند و مسیر کوتاه تری برای حمل بار میان این مناطق ایجاد نماید. این پروژه نه تنها به قزاقستان امکان می دهد نقش ترانزیتی منطقه ای خود را گسترش دهد، بلکه می تواند ارتباطات حمل و نقلی و لوجستیکی میان آسیای مرکزی و جنوبی را تقویت کند و راهی برای دستیابی به بنادر اقیانوس هند فراهم آورد.
بحث درباره این پروژه ابتدا در آپریل ۲۰۲۴ و در جریان نشست سه جانبه مقامات قزاقستان، ترکمنستان و افغانستان در کابل آغاز شد. در این نشست، طرفین توافق کردند که زیرساخت ترانزیتی لازم برای اتصال آسیای مرکزی به جنوب و غرب آسیا از طریق افغانستان ایجاد شود. کریدور ترانزیتی قزاقستان – ترکمنستان – افغانستان قرار است به مسیر کلیدی انتقال کالا از روسیه و بلاروس به هند و خاورمیانه از راه افغانستان بدل شود. این مسیر همچنین شاخه شرقی کریدور بین المللی حمل و نقل شمال – جنوب را تقویت خواهد کرد.
در نشست “شمال – جنوب” که در جولای ۲۰۲۴ در شهر آکتائو قزاقستان برگزار شد، نمایندگان قزاقستان، ترکمنستان و افغانستان بار دیگر موضوع احداث این خط ریلی را بررسی کردند. در این نشست، مامتخان چاکی یف، رئیس اداره حمل و نقل و ارتباطات ترکمنستان، پیشنهاد تشکیل شرکت مشترکی با قزاقستان را برای ساخت این خط ریلی ارائه کرد و تأکید کرد که هدف از این پروژه صرفاً احداث راه آهن نیست، بلکه ایجاد مسیر باری کارآمدتر و جذب محموله های بیشتر نیز مدنظر است.
در دسامبر ۲۰۲۴، ماکسات کالیاقپارف، معاون وزیر حمل و نقل قزاقستان، در کنفرانس بین المللی بازار حمل و نقل و لوجستیک در آستانه اعلام کرد که شرکت های قزاقستانی آماده تأمین مصالح و تجهیزات لازم برای احداث این خط آهن در افغانستان هستند. به گفته او، این مسیر ادامه ای بر کریدور شمال – جنوب بوده و ولایت هرات به عنوان یکی از اولین مناطق توسعه یافته در این پروژه در نظر گرفته شده است.
قزاقستان امیدوار است که افغانستان نقش پلی ترانزیتی برای صادرات کالاهای این کشور به بازارهای آسیای جنوبی ایفا کند. دولت قزاقستان برآورد کرده که حجم صادرات این کشور به افغانستان تا چند سال آینده ۴۰ درصد افزایش یابد و حمل و نقل کالا تا سال ۲۰۳۰ سه برابر شود. در راستای تسهیل تعاملات با افغانستان، قزاقستان در اوایل سال ۲۰۲۴ طالبان را از فهرست سازمان های تروریستی خود خارج کرد. این اقدام نشانه ای از رویکرد عمل گرایانه آستانه نسبت به افغانستان و نقش آن در نقشه های ترانزیتی گسترده تر قزاقستان در چارچوب کریدور شمال – جنوب است.
با این حال، امنیت همچنان چالش اصلی در اجرای این پروژه استراتژیک است. تنش های مرزی میان افغانستان و پاکستان، تهدیدات تروریستی فرامرزی، و رقابت هند و پاکستان از جمله موانع بالقوه در مسیر تحقق این پروژه هستند. ثبات سیاسی و امنیتی در مرزهای افغانستان – پاکستان و نیز پاکستان – هند، کلید موفقیت این طرح و دیگر پروژه های حمل و نقلی از مسیر افغانستان خواهد بود.
گزارشی از بنیاد تحقیقاتی جیمزتاون
