در پی تصمیم دیوان عالی روسیه برای تعلیق ممنوعیت فعالیت طالبان، شاهد چرخشی معنادار در سیاست رسمی مسکو در قبال حکومت کنونی افغانستان هستیم؛ تصمیمی که بیش از آنکه نشانه ای از پذیرش سیاسی باشد، بازتابی از واقع گرایی ژئوپلیتیکی روسیه در مواجهه با تحولات پیچیدهٔ آسیای مرکزی و جنوب آسیاست. این اقدام را می توان گامی سنجیده در راستای تنظیم روابط روسیه با واقعیت های میدانی و منطقه ای تلقی کرد که در آن، تعامل با طالبان دیگر نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی استراتژیک به شمار می رود.
در نخستین سطح، تصمیم دیوان عالی روسیه را باید تلاشی برای هماهنگ سازی سیاست داخلی و خارجی روسیه دانست. در حالی که طی سه سال گذشته طالبان در افغانستان قدرت را در دست دارد و دولت های منطقه از جمله چین، ایران، ازبکستان و ترکمنستان با آنان تعامل برقرار کرده اند، سیاست رسمی روسیه در تناقضی آشکار به سر می برد؛ از یک سو در فهرست سازمان های تروریستی قرار داشتن طالبان، و از سوی دیگر دیدارهای رسمی مقامات روسی با نمایندگان این گروه. این شکاف میان سیاست گذاری داخلی و دیپلماسی خارجی، اکنون با تصمیم قضایی اخیر تا حدودی برطرف شده و به مسکو امکان می دهد تعاملات خود را در چارچوب قانونی تنظیم کند.
از منظر امنیتی، رویکرد روسیه مبتنی بر این تحلیل است که طالبان در دوره جدید، برخلاف دههٔ ۹۰ میلادی، گرایشی به جهاد جهانی نشان نداده اند و بیش از هر چیز به دنبال بازسازی ساختار قدرت در داخل افغانستان اند. به علاوه، نقش طالبان در مبارزه با شاخهٔ خراسان گروه داعش و دیگر گروه های افراطی مانند حزب التحریر، مسکو را به این جمع بندی رسانده که تداوم حضور طالبان در قدرت، در قیاس با خلأ سیاسی یا گسترش بی ثباتی، گزینهٔ کم هزینه تری برای امنیت منطقه ای است. به بیان دیگر، طالبان به‌جای آنکه عامل تهدید مستقیم برای منافع روسیه باشد، به نوعی دیوار دفاعی در برابر گسترش جهادگرایی فرامرزی عمل کرده است.
از سوی دیگر، نویسنده مقاله، الکساندر کنیازیف، در تشریح موضع روسیه تلاش دارد تا طالبان را از منظر تحولات اجتماعی و سیاسی افغانستان تحلیل کند، نه صرفاً بر اساس برچسب های گذشته. او تأکید می کند که هرچند طالبان الگوی خاص خود را از دولت سازی دنبال می کند – که در بسیاری از زمینه ها با استانداردهای بین المللی فاصله دارد – اما این روند بازتابی از شرایط تاریخی، فرهنگی و اجتماعی افغانستان است. از همین منظر، درخواست هایی همچون تشکیل دولت فراگیر یا رعایت حقوق زنان، از دیدگاه مسکو باید در چهارچوب واقعیت های بومی و نه تحمیل نسخه های وارداتی مورد بررسی قرار گیرد.
افزون بر آن، تحولات اخیر در زمینهٔ همکاری های اقتصادی، از جمله توافق میان وزارتخانه های ترانسپورت روسیه و ازبکستان برای ساخت خط آهن ترانس افغان، نشان می دهد که روسیه به دنبال بهره گیری عملی از ظرفیت ژئوپلیتیکی افغانستان است. موقعیت جغرافیایی افغانستان، آن را به حلقهٔ ارتباطی میان آسیای مرکزی، شبه قاره و خاورمیانه تبدیل کرده و این کشور می تواند به مسیری حیاتی برای تجارت روسیه با بازارهای آسیایی و آفریقایی بدل شود. از این منظر، تعامل با طالبان تنها یک ضرورت سیاسی نیست، بلکه ابزار راهبردی برای تحقق اهداف اقتصادی نیز هست.
در بعد ژئوپلیتیکی، روسیه در تلاش است با پررنگ سازی نقش خود در حل و فصل مسائل افغانستان، توازن را در برابر نفوذ غرب و متحدانش حفظ کند. طالبان، برخلاف نیروهای پیشین مورد حمایت غرب، خود را به مسکو نزدیک تر نشان داده اند. آنان نه تنها در قبال جنگ اوکراین موضعی بی‌طرفانه و گاه همدلانه اتخاذ کرده اند، بلکه در برابر نفوذ ایالات متحده، اروپا و ترکیه نیز مقاومت نشان داده اند. این امر روسیه را به این نتیجه رسانده که طالبان می توانند به عنوان بازیگری قابل تعامل در زمین بازی اوراسیا ایفای نقش کنند؛ به ویژه در فضایی که بسیاری از دولت ها به دلیل ملاحظات بین‌المللی، هنوز از به رسمیت شناختن رسمی طالبان خودداری می کنند.
با وجود این، روسیه همچنان سیاستی محتاطانه در پیش گرفته و تعلیق ممنوعیت فعالیت طالبان را گامی تدریجی به سوی تعامل بیشتر، نه اعطای مشروعیت، می‌داند. از نگاه مسکو، برقراری روابط کامل سیاسی نیازمند استمرار اقدامات طالبان در جهت تأمین امنیت، کاهش افراط گرایی و بهبود وضع اقتصادی است. در عین حال، روشن است که هیچ گروه سیاسی جایگزینی برای طالبان در افغانستان وجود ندارد و هرگونه تلاش برای بی ثبات سازی حکومت کنونی از سوی بیرونی ها، احتمالاً نه به دموکراسی بلکه به هرج و مرج خواهد انجامید.
در نهایت، تصمیم دیوان عالی روسیه را می توان به عنوان شاخصی از پذیرش نسبی واقعیت سیاسی طالبان و تمایل روسیه به بازتعریف روابطش با حکومت آنان در چارچوب منافع منطقه ای، امنیتی و اقتصادی تحلیل کرد؛ تصمیمی که هرچند به معنی تطهیر ایدئولوژیک طالبان نیست، اما از منطق موازنه سازی ژئوپلیتیکی در جهانی چند قطبی برآمده است.
مطلبی از خبرگزاری تاس
