این مقاله به بررسی تعامل فزاینده ایران با طالبان و دلایل راهبردی و اقتصادی آن می‌پردازد. نویسنده (دیپیکا ساراسوات، پژوهشگر همکار در مرکز مطالعات آسیای غربی، در حوزه ژئوپلیتیک ایران در خاورمیانه و اوراسیا) تأکید دارد که ایران به دنبال مدیریت تنش‌ها و جلوگیری از امنیتی شدن روابط با طالبان است، درحالی‌که اهداف جیئو اکانومیکی خود را نیز دنبال می‌کند.
۱. دیدار دیپلماتیک و تغییر سیاست ایران
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در ۲۶ جنوری ۲۰۲۵ به کابل سفر کرد که اولین سفر وزیر خارجه ایران به افغانستان از سال ۲۰۱۷ بود.
این سفر همزمان با تغییر نماینده ایران در افغانستان و روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان انجام شد که سیاستی عمل‌گرایانه‌تر نسبت به طالبان در پیش گرفته است.
۲. چالش‌های طالبان و منافع ایران
با بازگشت دونالد ترامپ به قدرت، ایران از سیاست «فشار حداکثری» نگران است.
طالبان با مشکلات امنیتی و اقتصادی جدیدی مواجه شده است، زیرا ترامپ کمک‌های خارجی را متوقف کرده و طالبان را تحت فشار برای بازگرداندن تجهیزات نظامی آمریکایی گذاشته است.
دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) احکام بازداشت برای هبت‌الله آخندزاده و عبدالحکیم حقانی به اتهام جنایات علیه بشریت صادر کرده که طالبان را تحت فشار بیشتری قرار داده است.
طالبان در حال مذاکرات با ایران برای مدیریت امنیت مرزها، جلوگیری از قاچاق مواد مخدر، و حل اختلافات بر سر حقابه هیرمند می باشد.
۳. اختلافات بر سر منابع آب و تنش‌های مرزی
ایران و طالبان بر سر حقابه رود هیرمند و هریرود اختلاف دارند. همسایه غربی افغانستان از ساخت سدهای جدید توسط طالبان نگران است، زیرا باعث کاهش منابع آبی در استان سیستان و بلوچستان می‌شود.
در می ۲۰۲۳، رئیس‌جمهور وقت ایران، ابراهیم رئیسی، طالبان را تهدید کرد که دریچه‌های سد کجکی را باز کند، که منجر به درگیری مرزی بین نیروهای طالبان و مرزبانان ایران شد.
در ۲۰۲۴، طالبان اعلام کرد که ۸۰٪ سد پشتون در هرات تکمیل شده است، که نگرانی‌های بیشتری برای ایران و ترکمنستان ایجاد کرد.
۴. مسئله مهاجران افغان در ایران و سیاست‌های جدید تهران
۴.۵ میلیون افغانستانی در ایران حضور دارند که بسیاری از آن‌ها بدون اسناد رسمی هستند. ایران با استناد به کمبود منابع و تحریم‌های اقتصادی، از سال ۲۰۲۱ بیش از یک میلیون مهاجر افغان را به کشورشان بازگردانده است.
تهران قصد دارد تا ۲ میلیون مهاجر غیرقانونی افغان را تا مارچ ۲۰۲۵ اخراج کند. این در حالیست که ایران در حال ساخت یک دیوار مرزی ۳۰۰ کیلومتری با افغانستان است تا از عبور غیرقانونی مهاجران و قاچاقچیان جلوگیری کند.
۵. فرصت‌های اقتصادی و تجاری
طالبان و ایران در حال مذاکره برای افزایش تبادلات تجاری و کاهش تعرفه‌ها هستند.
بندر چابهار به عنوان یک مسیر جایگزین برای تجارت افغانستان در حال تبدیل شدن به یک گزینه مهم به جای بندر کراچی پاکستان است.
ایران و هند قرارداد ۱۰ ساله برای توسعه بندر چابهار امضا کرده‌اند که طالبان نیز به آن علاقه‌مند شده است.
ایران قصد دارد توسعه خط آهن چابهار-زاهدان و خط آهن خواف-هرات را تسریع کند تا افغانستان را به مسیرهای تجاری منطقه متصل کند.
۶. تعامل بدون به رسمیت شناختن طالبان
ایران از به رسمیت شناختن رسمی طالبان خودداری می‌کند اما به‌دنبال تعامل با این گروه برای حل مسائل امنیتی و اقتصادی است.
داعش-شاخه خراسان تهدید مشترک ایران و طالبان محسوب می‌شود و تهران به‌دنبال همکاری امنیتی با طالبان علیه این گروه است.
نتیجه‌گیری
ایران، مانند دیگر کشورهای همسایه افغانستان، سیاستی محتاطانه در قبال طالبان اتخاذ کرده است. تهران با حفظ گفتگوهای دیپلماتیک، تلاش می‌کند تنش‌های مرزی، اختلافات آبی و تهدیدهای امنیتی را کنترل کند. در عین حال، ایران به‌دنبال تقویت همکاری‌های اقتصادی با طالبان برای مقابله با تحریم‌های آمریکا و افزایش نفوذ خود در منطقه است.
