افغانستان بزرگترین تولید کننده کوکنار در جهان و منبع اصلی هروئین در اروپا و آسیا است. با وجود صرف میلیاردها دالر توسط ایالات متحده برای متوقف کردن کشت خشخاش، تولید طی 20 سال گذشته افزایش یافته است.
خشخاش یک محصول سودآور است که از دیرباز به عنوان منبع درآمدی برای کشاورزان افغان به ویژه در مناطق جنوب و جنوب غرب کشور بوده است. با این حال، این محصول همچنین یکی از عوامل اصلی مشکل جهانی مواد مخدر است، زیرا کوکنار به هروئین و سایر مواد غیرقانونی تبدیل می شود که اعتیاد، جنایت و خشونت را تحریک می کند. سازمان ملل متحد تخمین می زند که افغانستان ۸۴ درصد از تولید تریاک جهان را در سال ۲۰۲۰ به خود اختصاص داده است که حدود ۱.۴ میلیارد دالر برای اقتصاد افغانستان تولید کرده است.
طالبان که در ماه اگست 2021 پس از یک عملیات نظامی سریع، افغانستان را تصرف کردند، اخیراً ممنوعیت شدید کشت خشخاش و همچنین تولید، استفاده و حمل و نقل سایر مواد مخدر را اعلام کرده اند. این ممنوعیت از سوی رهبر طالبان، هیبت الله آخوندزاده، صادر شد که گفت که این ممنوعیت بر اساس قوانین اسلامی (شریعت) و با هدف محافظت از مردم افغانستان در برابر آسیب های مواد مخدر است. طالبان همچنین با استناد به گزارش نهاد مستقر در بریتانیا که تلاش های آنها را ستوده است، ادعا کرده اند که کشت خشخاش را در کشور تقریباً از بین برده اند.
این مقاله به بررسی دلایل و پیامدهای ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان در افغانستان می پردازد. استدلال خواهد شد که طالبان ممنوعیت کشت خشخاش را نه به خاطر به رسمیت شناختن خود، بلکه به خاطر پیروی از قوانین شرعی اعلام کرده اند.
- انگیزه های طالبان برای ممنوعیت خشخاش
یکی از سؤالات اصلی که از ممنوعیت کوکنار توسط طالبان مطرح می شود این است که چرا آنها تصمیم به این کار گرفته اند. برخی از تحلیلگران گفته اند که طالبان با نشان دادن تمایل خود برای همکاری در زمینه کنترل مواد مخدر که یکی از خواسته های اصلی جامعه جهانی بوده است، به دنبال شناسایی یا کمک بین المللی هستند. با این حال، این استدلال قانع کننده به نظر نمی رسد زیرا طالبان علاقه مند به موضوع رسمیت شناختن یا مشروعیت رسمی از سایر کشورها یا سازمان ها هستند، اما بر اساس شرایط خودشان. آنها همچنین هرگونه شرط یا پیش شرط برای گفتگو یا کمک را رد کرده اند.
دلیل قابل قبول تر برای ممنوعیت تریاک توسط طالبان این است که انگیزه آنها تعهد ایدئولوژیک به پیروی از قوانین شریعت است که مسکرات و مواد مخدر را ممنوع می کند. طالبان بارها اعلام کرده اند که هدف اصلی آنها ایجاد یک نظام اسلامی در افغانستان بر اساس دستورات شرعی است. آنها همچنین قوانین و مقررات دیگری را در مورد جنبه های مختلف زندگی اجتماعی و عمومی مانند لباس پوشیدن، آموزش و رسانه ها اعمال کرده اند.
بنابراین با جهان بینی و دستور کار آنها منع کشت خشخاش که آن را گناه و مایه فساد و شر می دانند، همخوانی دارد. با ممنوعیت کشت خشخاش، آنها ممکن است امیدوار باشند که خود را به عنوان نیرویی مسئول و اخلاقی معرفی کنند که به رفاه و کرامت افغان ها اهمیت می دهد.
- اثربخشی ممنوعیت طالبان بر خشخاش
سوال دیگری که از ممنوعیت کوکنار توسط طالبان ناشی می شود این است که چقدر در کاهش یا حذف کشت در افغانستان موثر بوده است. بر اساس تصاویر ماهواره ای و تحقیقات میدانی توسط کارشناسانی مانند دیوید منسفیلد، این ممنوعیت در کاهش تولید خشخاش در اکثر نقاط کشور موفقیت چشمگیری داشته است.
در هلمند، بزرگترین ولایت تولید کننده کوکنار افغانستان، سطح زیرکشت خشخاش از بیش از 129000 هکتار در سال 2022 به تنها 740 هکتار تا آپریل 2023 کاهش یافت. همچنین این آمار قابل توجه است: تنها 865 هکتار در سال جاری در مقایسه با بیش از 7000 هکتار در سال 2022. این الگو بیشتر در جنوب و جنوب غربی افغانستان است. کاهش کشت در سایر ولایات مانند بدخشان محدودتر خواهد بود، اما این مناطق در وهله اول کوکنار بسیار کمتری تولید می کردند.
این اولین بار نیست که طالبان مصرف کوکنار را ممنوع می کند. در سالهای 2000-2001، زمانی که برای نخستین بار در قدرت بودند، تقریباً ممنوعیت کامل محصول را نیز به اجرا گذاشتند و کشت را 90 درصد کاهش دادند. با این حال، به نظر می‌رسد که ممنوعیت فعلی به دلایل مختلفی نسبت به تحریم قبلی مؤثرتر است.
نخست، طالبان این ممنوعیت را با مجازات های سخت و تخریب محصولات زراعی اجرا کرده اند. هرکسی که این ممنوعیت را نقض کند، مزرعه‌اش تخریب می‌شود و طبق قوانین شرعی با او رفتار می‌شود، که می‌تواند شامل شلاق، زندان یا حتی اعدام باشد. دوم، طالبان هیچ علاقه ای به کسب سود از کشت خشخاش ندارند، زیرا به منابع درآمدی دیگر مانند عوارض گمرکی، مالیات، کمک های مالی یا کمک های خارجی دسترسی دارند. سوم، طالبان کنترل و اقتدار بیشتری نسبت به قبل بر بیشتر مناطق افغانستان دارند، زیرا با مقاومت یا رقابت کمتری از سوی دیگر گروه‌ها یا جناح‌های مسلح روبرو هستند. چهارم، طالبان از حمایت عمومی و مشروعیت بیشتری نسبت به ممنوعیت خود برخوردارند، زیرا آنها آن را یک وظیفه دینی و در راستای تامین منافع ملی می دانند.
- پیامدهای ممنوعیت تریاک توسط طالبان
آخرین سوالی که از ممنوعیت کوکنار توسط طالبان مطرح می شود این است که پیامدهای آن برای افغانستان و جهان چیست. در حالی که این ممنوعیت ممکن است به نظر یک تحول مثبت برای کنترل و امنیت جهانی مواد مخدر باشد، ممکن است پیامدهای منفی برای اقتصاد و جامعه افغانستان و همچنین برای ثبات منطقه ای و بین المللی داشته باشد.
برای افغانستان، این ممنوعیت تأثیر مخربی بر معیشت و درآمد میلیون‌ها کشاورز و کارگری خواهد داشت که به کشت خشخاش وابسته هستند. بر اساس یک گزارش سازمان ملل، کشت خشخاش تا 590 هزار شغل تمام وقت در سال 2020، معادل حدود 4 درصد از کل نیروی کار افغانستان را پشتیبانی کرد. این ممنوعیت همچنین بر سایر بخش‌های اقتصاد مرتبط با تولید یا تجارت خشخاش مانند حمل‌ونقل، تجارت، خدمات و ساخت‌وساز تأثیر خواهد گذاشت. از دست دادن درآمد و اشتغال، وضعیت وخیم اقتصادی در افغانستان را بدتر خواهد کرد، افغانستان که به دلیل خشکسالی، جنگ، آوارگی و تحریم ها با یک بحران انسانی شدید مواجه است. به گفته سازمان ملل، بیش از نیمی از مردم افغانستان به کمک های بشردوستانه نیاز دارند و بیش از یک سوم با ناامنی شدید غذایی روبرو هستند.
این ممنوعیت همچنین پیامدهای اجتماعی و سیاسی برای افغانستان خواهد داشت. ممکن است فقر، نابرابری و نارضایتی را در میان جوامع روستایی که به کشت خشخاش متکی هستند، افزایش دهد. همچنین ممکن است در میان برخی از بخش‌های جامعه افغانستان که ممنوعیت آنها را ظالمانه یا ناعادلانه می‌دانند، خشم و مقاومت علیه طالبان را ایجاد کند. این ممنوعیت همچنین ممکن است چشم‌انداز صلح و آشتی در افغانستان را تضعیف کند، زیرا ممکن است برخی از جنگ‌سالاران یا شبه‌نظامیان سابق را که در تجارت مواد مخدر شرکت داشتند یا با کشاورزان کوکنار قراردادهایی داشتند، بیزار یا دشمن بسازد.
بنابراین، جهان به ویژه کشورهای ثروتمند و توسعه یافته باید از این ابتکار جسورانه و تحسین برانگیز طالبان حمایت کنند. آنها نه تنها از دولت افغانستان حمایت مالی می کنند، بلکه تمام تحریم های مالی اعمال شده بر آنها را نیز لغو کنند.
برای جهان، این ممنوعیت لزوماً مشکل جهانی مواد مخدر یا تقاضا برای هروئین را کاهش نخواهد داد. در واقع، ممکن است با ایجاد کمبود عرضه و افزایش قیمت ها، آن را افزایش دهد، که می تواند سایر کشورها یا گروه ها را برای پر کردن شکاف یا افزایش تولید تشویق کند. همچنین ممکن است مسیرها و بازارهای دارو را به مناطق یا کشورهای دیگر تغییر دهد و چالش‌های امنیتی و بهداشتی جدیدی ایجاد کند.
نتیجه گیری
در پایان، ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان در افغانستان یک اقدام جسورانه و قابل تحسین است. با این حال، این ممنوعیت به دلیل تمایل به شناسایی یا کمک بین المللی نیست، بلکه با تعهد به پیروی از قوانین شریعت و محافظت از افغان ها در برابر مواد مخدر است. این ممنوعیت برخلاف ممنوعیت قبلی آنها در سالهای 2000-2001 در کاهش تولید تریاک در اکثر نقاط کشور بسیار مؤثر بوده است.
این ممنوعیت همچنین با مهار مشکل جهانی مواد مخدر و بهبود امنیت و ثبات به نفع افغانستان و جهان خواهد بود. جامعه جهانی نباید این ممنوعیت را بدون در نظر گرفتن محاسن و پیامدهای آن نادیده بگیرد یا محکوم کند، بلکه باید از طالبان و سایر ذینفعان برای یافتن راه حلی پایدار و انسانی برای معضل مواد مخدر در افغانستان حمایت و همکاری کند. ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان یک پیروزی در مبارزه با مواد مخدر نیست، بلکه یک موضوع پیچیده و بحث برانگیز است که شایسته احترام و گفتگو است.
(یورواشیا ریویو / 13 جون 2023)
