خلاصه بحث:
- براساس گزارشات منتشر شده، قزاقستان، ترکمنستان و افغانستان توافق کرده اند که کریدور ترانزیتی سه جانبه ای را ایجاد نمایند تا هند بتواند از طریق شاخه شرقی کریدور حمل و نقل بین المللی شمال – جنوب به روسیه راهی پیدا کند.
- مسکو و دهلی نو اخیراً از روابط بهتری برخوردار بوده اند و هر دو دولت از چنین پروژه ای در تأکید بر تجارت شمال به جنوب بر مسیرهای شرق به غرب حمایت خواهند کرد.
- رقابت‌های ژئوپلیتیکی، به‌ویژه بین هند و پاکستان، به‌نظر می‌رسد که تحقق این تلاش را پیچیده‌تر کند، دلیل آنکه چین احتمالاً هرگونه ابتکاراتی را که مسئله ترابری و تردد را از طرح کمربند و جاده منحرف نمایند، با مشکل مواجه خواهد ساخت.
آستانه تلاش ها را برای ایجاد یک دهلیز ترانسپورتی از طریق افغانستان با مشارکت ترکمنستان تسریع ساخته است. در ماه می، وزارت تجارت قزاقستان برنامه‌هایی را برای ایجاد شبکه‌های جاده‌ای و ریلی از طریق افغانستان برای تسهیل تجارت با جنوب آسیا و خلیج فارس اعلام کرد. پیش از این، در 27 آپریل، قزاقستان، ترکمنستان و افغانستان در نشستی با وجود مقامات عالیرتبه در کابل در مورد ساخت زیرساخت های ترانزیتی در افغانستان توافق کرده اند تا دهلیز جدیدی را که آسیای مرکزی را به آسیای جنوبی و غربی متصل می کند، تسهیل نماید.
شرکت کنندگان حاضر در این نشست سه جانبه شامل: سریک جومانگارین معاون نخست وزیر قزاقستان، ممتخان چاکیف مدیر کل سازمان حمل و نقل و ارتباطات ریاست جمهوری ترکمنستان و نورالدین عزیزی وزیر تجارت و صنایع افغانستان بودند. عزیزی ابراز امیدواری کرد که کریدور جدید افغانستان جنگ زده را به مرکز لجستیکی برای صادرات منطقه تبدیل کند. در حالی که هدف این پروژه، سرمایه گذاری از تحولات ترانزیت منطقه ای است که عمدتاً ناشی از جنگ روسیه علیه اوکراین است، همچنین رقابت های ژئوپلیتیکی و نگرانی های امنیتی، به ویژه در افغانستان، ممکن است تحقق این اهداف را پیچیده نماید.
بر اساس این طرح، یک مرکز لجستیک در ولایت هرات ساخته خواهد شد تا صادرات منطقه ای را تسهیل نماید. نفت روسیه که به کشورهای جنوب آسیا، از جمله پاکستان و هند ارسال می شود، احتمالاً از طریق کریدور حمل و نقل جریان خواهد داشت که ارتباط بهتری با زیرساخت های موجود ایجاد می کند، زیرا در این نشست سه جانبه به خط لوله های جدیدی اشاره نشد.
در این جلسه، جومانگارین بر اهمیت “محاسبه مجدد و تغییر جهت جریان تردد و ترافیک” برای حمایت از توسعه زیرساخت ها تاکید کرد. این کریدور اجازه عبور میلیون‌ها تن نفت روسیه را می‌دهد که انتظار می‌رود در سال‌های آینده توسط کشورهای جنوب آسیا خریداری شود. این در حالیست که آستانه، عشق آباد و کابل نیز توافق کرده اند که یک کارگروهی را برای پیشبرد و اجرای برنامه های مورد توافق تشکیل دهند.
کریدور پیشنهادی ممکن است روش و طریقی جایگزین برای ترانزیت بی دردسر نفت روسیه به بازارهای آسیایی باشد، زیرا تحریم های غرب مسیرهای سنتی و قدیمی را به خطر انداخته است. روسیه در حال حاضر در جنوب آسیا نفوذ نموده و روابط خود را با افغانستان و همچنین پاکستان و هند تقویت کرده است، البته با رویکردی متعادل بین دو رقیب منطقه ای. مسکو امیدوار است که از طریق این استراتژی خریداران بیشتری برای نفت خام خود بیابد. این کریدور همچنین می تواند دسترسی روسیه به غرب آسیا را بهبود بخشد.
توسعه دهلیز ترانزیتی قزاقستان – ترکمنستان – افغانستان باعث تقویت شاخه شرقی کریدور بین المللی حمل و نقل شمال – جنوب خواهد شد. برای آستانه، عشق آباد و کابل، شعبه شرقی به عنوان مسیر کلیدی برای انتقال کالا از روسیه و بلاروس از طریق قزاقستان و ترکمنستان به افغانستان، هند و خاورمیانه خواهد بود . کریدور بین المللی حمل و نقل شمال – جنوب، یک شبکه ارتباطی را برای اتصال بنادر اقیانوس هند و خلیج فارس به دریای خزر و سپس از طریق روسیه به سنت پترزبورگ و شمال اروپا در نظر دارد. مسکو و تهران حامی ای مسیر هستند، زیرا نقش اصلی را در توسعه و استفاده از آن خواهند داشت.
دهلی نو و تهران در می 13، قراردادی 10 ساله برای بهره برداری از بندر چابهار امضا کردند. این بندر با دسترسی آسان به سواحل غربی هند، پیوند مهمی را در کریدور بین المللی حمل و نقل شمال – جنوب ایجاد می کنند. دسترسی به بندر چابهار به هند کمک می کند تا پاکستان را برای ترانزیت به آسیای مرکزی، روسیه و فراتر از آن دور بزند. علاوه بر این، ساخت خط راه آهن چابهار – زاهدان به هند دسترسی بهتری به آسیای مرکزی می دهد. سرمایه‌گذاری‌های دهلی نو در بندر چابهار و کریدور بین المللی حمل و نقل شمال – جنوب به‌عنوان یک استراتژی تقابل با نفوذ فزاینده منطقه‌ای چین در نظر گرفته می‌شود.
کریدور حمل و نقل جدید می تواند قربانی رقابت های ژئوپلیتیکی و نگرانی های امنیتی ناشی از تروریسم در جنوب آسیا شود. در حال حاضر، چین و هند به ظاهر در یک رقابت ژئوپلیتیکی برای نفوذ در سراسر آسیای مرکزی، جنوبی و غربی گرفتار شده‌اند. پکن ممکن است تصمیم بگیرد که مانع از هرگونه پروژه ترانزیت گونه شود که ممکن است تردد و حمل و نقل را از مسیرهای امتداد طرح یک کمربند و یک جاده منحرف سازد. کنترل عملیاتی هند بر بندر چابهار، رقیب بندر گوادر پاکستان که توسط چینی ها اداره می شوند، یک نقطه اختلاف احتمالی است. رقابت کلان ژئوپلیتیکی در جنوب آسیا بین هند و چین احتمالاً به آسیای مرکزی گسترش می‌یابد و به طور بالقوه توسعه کریدور قزاقستان – ترکمنستان – افغانستان را بیشتر به خطر می‌اندازد. احیای تروریسم در جنوب آسیا، همراه با ظهور جناح های اسلام گرا در آسیای مرکزی، ممکن است کریدور را از مسیر خارج کند، زیرا امنیت زیرساخت های حیاتی همچنان محل بحث است.
علاوه بر این، پاکستان، به عنوان شریک تجاری مهم و حیاتی برای افغانستان و هند، ممکن است در توسعه دهلیز پیشنهاد شده اختلالاتی ایجاد کند. روابط افغانستان و پاکستان در سال‌های اخیر تیره و تار شده و اسلام‌آباد حکومت سرپرست طالبان را به در اختیار گذاشتن پناهگاه های امنی برای گروه‌های شبه‌نظامی ضد پاکستانی متهم کرده است. در بحبوحه افزایش تنش ها، حکومت سرپرست طالبان به بندر چابهار ایران چشم دوخته است تا مسیری جایگزین را برای خود در جهت تجارت منطقه ای ایجاد کند. کابل متعهد به سرمایه گذاری 35 میلیون دالری در این بندر شده است که دروازه ای به بازارهای بین المللی ایجاد و اتکا به پاکستان را کاهش خواهد کرد.
رقابت ژئوپلیتیکی هند و پاکستان این بار در جهت افزایش نفوذ در تجارت و ترانزیت منطقه ای رخ می دهد. هند که از سوی برخی از غربیان به عنوان وزنه‌ای در برابر چین دیده می‌شود، در دو دهه گذشته در اجرای طرح‌های منطقه‌ای برای بهبود ارتباط با افغانستان و آسیای مرکزی از طریق کریدور بین المللی حمل و نقل شمال – جنوب مشارکت داشته است.
بنابراین، از یک سو، اولویت قزاقستان برای ایجاد یک دهلیز ترانزیتی با افغانستان و ترکمنستان، بازتاب تلاش‌های مجدد برای کشورهای منطقه برای پیشبرد نیازهای تجاری و ترانزیتی خود است. از سوی دیگر، تنش های ژئوپلیتیکی مطمئناً تحقق چنین پروژه هایی را به خطر می اندازد، دلیل آنکه چین امیدوار است نفوذ فزاینده خود را بر ترانزیت و تجارت منطقه همچنان برای خود حفظ داشته باشد.
