بسیاری بر این باورند که القاعده یک سازمان تروریستی شکست خورده است. با این حال، این گروه با تغییراتی در استراتژی های خود و با تشکیل گروه های منطقه ای در سراسر خاورمیانه، آفریقا و افغانستان جرح و تعدیل شده است. یکی از این گروه های وابسته، جماعت النصره والمسلمین JNIM مستقر در مالی، فعالیت های خود را به بورکینافاسو، توگو و بنین گسترش داده و سالانه صدها حمله را عملیاتی می سازند. گروه مهم دیگر، الشباب است که آن منشأ در سومالی می باشد اما در کنیا و اتیوپی نیز فعالیت می کند.
تسلط اخیر طالبان فرصت‌های جدیدی را برای القاعده باز کرده که می توان به شاخه شبه قاره هند AQIS اشاره کرد که در حال حاضر در افغانستان فعالیت می کنند. علاوه بر این، القاعده از طریق گروه هایی مانند حیات تحریر الشام در سوریه و القاعده در شبه جزیره عربستان در یمن، پایگاه های مستحکمی را در خاورمیانه حفظ کرده اند. این مقاله، با استفاده از داده‌های پیشین مرکز تحلیل تروریسم و گرایش های جهانی GTTAC، به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه القاعده همچنان به عنوان یک تهدید جهانی باقی مانده است.
در طول حمله شوروی به افغانستان (1979-1989)، القاعده به عنوان یک گروه مقاومت ایجاد شد. اسامه بن لادن القاعده را تأسیس کرد و تمرکز آن را به هدف قرار دادن منافع ایالات متحده معطوف ساخت که منجر به حملات فاجعه بار 11 سپتامبر شد. این رویدادها با استفاده از تفاسیر مذهبی تحریف شده برای توجیه تاکتیک هایی مانند بمب گذاری های انتحاری و کشتار جمعی، نقطه عطفی را رقم زد. در قلمرو تروریسم مذهبی، یک ایدئولوژی جهادی غالب پشتوانه اکثر حوادث است. القاعده، داعش و گروه های وابسته به آنها به این ایدئولوژی “جهادی” پایبند هستند. بر اساس ضمیمه اطلاعات آماری وزارت امور خارجه برای سال 2019، “گروه های وابسته به داعش در 959 حادثه 6652 نفر را کشته یا زخمی کردند، در حالی که گروه های وابسته به القاعده در 767 حادثه باعث کشته شدن 4420 نفر شدند.” این گروه ها در رده تروریسم مذهبی جای داده شده است.
براساس گزارش مرکز مبارزه با تروریسم در شهر وست پوینت امریکا، «استدلال اصلی که توسط ایدئولوگ‌ها و رهبران جهادی مورد حمایت قرار می‌گیرد این است که جهان اسلام گرفتار نارضایتی‌ها و بی‌عدالتی‌هایی است که بسیاری از آنها ناشی از غرب است». آنها معتقدند که از آنجایی که کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده، فاسد و ظالم هستند، مسلمانان نباید خود را با ایدئولوژی های “فریبنده” غربی ها وفق دهند. به گفته این رهبران، «ایده هایی مانند دموکراسی و حقوق بشر برای منحرف ساختن امت (جامعه اسلامی) از جهاد و در نهایت برای به زانو درآوردن آن طراحی شده است. به عنوان مثال، ایمن الظواهری تاکید می کند که ایالات متحده تنها با گسترش ظلم و تروریسم به دست متحدان اسلامی خود به منافع خود دست یافته است. بنابراین، این گروه ها بر این باورند که جهاد راه آنها برای مبارزه با غرب را مشخص می کند.
امروزه اگرچه القاعده در مقایسه با گروه‌هایی مانند داعش کوچک به نظر می‌رسد و تأثیر آنی کمتری دارد، اما هدف همیشگی آن برای حمله به غرب و حفاظت از دارایی‌های آن، این گروه را به طور قابل توجهی با سایر گروه ها متمایز می‌کند.
القاعده راهبردهای خود را به نحو مؤثری جرح و تعدیل کرده است و این گروه را قادر می سازد تا پابرجا باقی بمانند و امنیت منطقه ای و جهانی را تهدید نمایند. برخلاف داعش که یک سازمان متمرکزی را برای خود حفظ کرده و عمدتاً در سوریه و عراق عملیات انجام می دهند، القاعده از طریق شعبات فرعی منطقه ای خود، غیرمتمرکز عمل می کنند. استراتژی آن بر ادغام گروه های محلی برای تشکیل شعبات فرعی در سراسر آفریقا، آسیا و خاورمیانه متمرکز است. بر اساس گزارش اطلاعات آماری 2022، گروه های وابسته به القاعده شامل الشباب، حیات تحریر الشام، جماعت نصرت الاسلام والمسلمین، لشکر طیبه، تحریک طالبان، القاعده در شبه جزیره عربستان، احرار الشرقیه، احرار الشام، انصارو، مجاهدین البدر، انصار غزوات الهند، انصارالاسلام و کتیبه التوحید والجهاد هستند. این گروه ها 792 حمله را در سال 2018 انجام دادند و ظرفیت عملیاتی خود را در سال های 2019 و 2020 حفظ کردند. با این حال، حملات آن ها به همان تعداد در سال های 2021 و 2022 کاهش یافت.
به گزارش پایگاه ثبت حوادث GRID، گروه های وابسته به القاعده از تاکتیک های مختلفی در حملات خود استفاده می کنند. حملات آنها شامل بمب گذاری، تیراندازی و کار گذاشتن بمب های دست ساز است. متداول ترین انواع سلاح ها از ماه جنوری 2018 تا آپریل 2024 عبارتند از: وسایل انفجاری دست ساز، سلاح گرم، مواد منفجره، راکت، سلاح های سبک. سایت پیوست اطلاعات آماری گزارش می‌دهد که قربانیان اصلی که القاعده و وابسته‌های آن هدف قرار میدهند، عموم مردم، نیروهای نظامی دولتی و سایر کسانی که جرمی مرتکب شده اند.
استراتژی مالی القاعده شبیه استراتژی های سایر گروه های جهادی در خاورمیانه می باشد. بخش اعظم تأمین مالی آن ها از طریق کمک‌های حامیان شان است که می‌تواند شامل کمک های مردمی، امامان مساجد یا سازمان‌های دیگر می باشد.
در پایان، گروه های وابسته به القاعده همچنان به تهدیدات امنیت جهانی و منطقه ای خود ادامه می دهند. پس از کاهش حملات در سال 2022، در سال 2023 مجدداً تجدید حیات شده اند، و گروه های وابسته به این گروه، مسئول تعداد بیشماری از حوادث در خاورمیانه، آفریقا و پاکستان بودند. به طور خاص، گروه های وابسته القاعده در آفریقا فعالیت های خود را فراتر از کشورهایی که در آن حضور دارند، گسترش داده اند. به عنوان مثال، جماعت نصرت الاسلام والمسلمین حملات خود را در بورکینافاسو، نیجر، توگو و بنین افزایش داده اند، در حالی که الشباب در کنیا و اتیوپی فعالیت های تروریستی خود را انجام می دهند. با توجه به منابع محدود در این کشورها، این احتمال وجود دارد که ظرفیت عملیاتی القاعده در سال های آینده به رشد خود ادامه دهد.
