اگرچه آنکارا حکومت سرپرست طالبان را به رسمیت نشناخته است، اما چشم انداز همکاری اقتصادی ترکیه و افغانستان و افزایش تجارت دوجانبه همچنان بالاست. روابط ترکیه – افغانستان گذشته تاریخی دارد گردد و بر اساس منافع مشترک قومی و ژئوپلیتیکی استوار است.
با توجه به اینکه هیچ کشوری طالبان را به عنوان حکومت قانونی به رسمیت نمی شناسد، مقامات هم در جذب سرمایه گذاری خارجی در کشور و هم در اجرای پروژه های زیربنایی و توسعه بزرگ با چالش های فزاینده ای مواجه هستند.
قدرت الله جمال معاون وزیر تجارت و صنایع در اواسط ماه فبروری در دیدار با سرمایه گذاران ترکیه خطاب به حاضران تاکید کرد که “تجارت و صنعت نباید قربانی سیاست شوند”، وی در ادامه افزود که سرمایه گذاری باعث تقویت روابط تجاری دوجانبه می شود.
به گفته عبدالسلام جواد آخندزاده، سخنگوی وزارت تجارت، سرمایه گذاران ترکیه به زیرساخت های برق افغانستان، فرودگاه ها، پارک های صنعتی و شهرک های تجاری علاقه شدید نشان داده اند.
اتاق تجارت و صنایع افغانستان خاطرنشان کرده است که مایل است پروژه های منطقه ای و جهانی را از طریق خط آهن از افغانستان به ترکیه راه اندازی کند، زیرا “افزایش تجارت با آنکارا می تواند به گسترش تجارت با اروپا کمک کند.”
در حالی که آنکارا یک سیاست خارجی جامع و چند بعدی را با کابل دنبال می کند، روابط تجاری میانه ای را با افغانستان حفظ کرده است و تجارت ترکیه و افغانستان همچنان پایین است، یعنی حدود 100 میلیون دالر در سال 2023، در حالی که در گذشته ارزش صادرات 23 میلیون دالر بود.
آنکارا با رعایت قوانین نهادهای بین‌المللی و تعهداتش با متحدانش، فاصله ایمن با حکومت سرپرست طالبان را حفظ می‌کند، اما چه عواملی علاقه ترکیه به افغانستان را برمی‌انگیزد و انگیزه آن را برای ادامه همکاری ادامه می‌دهد؟
میراث مشترک
برای آغاز، با داشتن میراث مثبتی که به بنیانگذار ترکیه مدرن مصطفی کمال آتاتورک و امان الله خان پادشاه لیبرال افغانستان در دهه 1920 برمی گردد، روابط ترکیه و افغانستان همیشه پایدار بوده است. در واقع افغانستان دومین کشوری بود که در سال 1921 دولت جدید ترکیه را به رسمیت شناخت.
طارق فرهادی، تحلیلگر ارشد منطقه‌ای از افغانستان، به ژورنالیست المانیتور گفت: «در مورد روابط ترکیه با افغانستان، اجازه دهید چندین مورد را عنوان کنم. مشهورترین مهاجر اهل بلخ، افغانستان امروزی، مولوی شاعر عرفانی مشهور قرن سیزدهم پارسی است که در ترکیه می زیست و در قونیه مدفون است که در ترکیه به مولانا معروف می باشد.»
وی با توصیف ماهیت تعامل ترکیه در داخل کشور، گفت: «ترکیه هزاران کارمند ملکی و افسران نظامی افغان را در اوایل دهه 1920 آموزش داد و نقش اساسی در ایجاد ساختارهای دولتی مدرن در افغانستان ایفا کرد. پس از سقوط اولین رژیم طالبان، نیروهای بین المللی ایساف توسط یک ژنرال ترک در کابل رهبری می شد. ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو، نزدیک به 20 سال در فرودگاه کابل حضور نظامی داشت اما هرگز در عملیات های جنگی شرکت نکرد.
شایان ذکر است، اگرچه ترکیه از سال 2001 تا اگست 2021 بخشی از نیروهای ناتو بود، اما تصویر مثبتی را در میان مردم و همچنین طالبان به عنوان تنها کشوری با اکثریت مسلمان در این گروه حفظ کرد.
پله های ترقی
دوم، با وجود اینکه افغانستان یک کشور محصور در خشکی است، این پتانسیل را دارد که به پله های ترقی آنکارا در آسیای مرکزی تبدیل شود.
اسماعیل ساری، استادیار دانشگاه HBV آنکارا به المانیتور گفت: «تعامل ترکیه با افغانستان نمایانگر وسعت و عمق تغییر سیاست خارجی اخیر این کشور است. آنکارا تمرکز خود را گسترش داده و مناطق مختلف مورد علاقه را شامل می شود. هدف آن ایجاد یک حضور قوی در ژئوپلیتیک آسیای مرکزی و جنوبی و کمک به بازسازی نهایی افغانستان است.»
وی در ادامه افزود که «برای سیاست خارجی ترکیه، افغانستان در درجه اول به عنوان دروازه ای به آسیای مرکزی عمل می کند. ترکیه افغانستان را به عنوان یک مرکز تجاری می بیند که راه های تجاری را به کشورهای آسیایی متصل می سازد. در مورد جنوب آسیا، ترکیه با افغانستان و پاکستان روابط عمیق فرهنگی، سیاسی و تجاری دارد.»
تجارت منطقه ای
سوم، ترکیه در تلاش برای ارتقای تجارت منطقه‌ای است و کریدور لاجورد را از سال 2018 بر اساس توافقنامه تجاری پنج کشور فعال نگه داشت و در حال حاضر انتقال کالا در این مسیر که افغانستان را به ترکیه از طریق ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان وصل می‌کند، به طور عادی ادامه دارد.
در سطح خصوصی، برخی از شرکت های ترکیه ای در افغانستان حضور و در ساخت پالایشگاه های نفت یا نیروگاه های بادی مشارکت دارند. در همین حال، شرکت ترکی 77 Construction حدود 160 میلیون دالر در ساخت بند برق آبی کجکی در ولایت هلمند سرمایه گذاری کرد که با حضور سفیر ترکیه در کابل جهاد ارگین آی، در سال 2022 افتتاح شد.
ساری تشریح کرده استت که خلاء ناشی از خروج شرکت های بین المللی و کشورهای غربی از افغانستان فرصت های قابل توجهی را برای ترکیه ایجاد کرد. او گفت: «شرکت‌های ترکی که در افغانستان سرمایه‌گذاری می‌کنند می‌توانند مزیت رقابتی بی شماری کسب کنند. افغانستان فضای سرمایه گذاری مطلوبی را برای ترکیه فراهم می کند، به ویژه در بخش های زیربنایی، انرژی، معادن، مراقبت های صحی و حمل و نقل، که برای سرمایه گذاری های آتی ترکیه در تلاش های بازسازی افغانستان بسیار مساعد است.»
با این حال، طارق فرهادی خاطرنشان می‌کند که اگرچه در نشست تیکاد (TICAD) ترکیه به توسعه افغانستان کمک کرد، بسیاری از شرکت‌های ترکیه‌ای که در افغانستان سرمایه‌گذاری کردند و رهبران طالبان به استانبول و آنکارا سفر کردند، اما رئیس‌جمهور اردوغان تا زمانی که دختران قادر به تحصیل نباشند و یا مکاتب بسته بمانند، حاضر به دیدار با رهبران طالبان نیست. طالبان هم چندان میلی به برآورده ساختن خواسته های ترکیه نیست.
وابستگی قومی قوی
در نهایت، ترکیه پیوند قومی قوی با افغانستان دارد، زیرا تقریبا نیمی از جمعیت این کشور، جوامع ازبک، قرقیز، تاجیک و ترکمن در شمال افغانستان، با مردم ترکیه ارتباط قومی – نژادی دارند.
فرهادی در مورد این موضوع توضیح داده است: «نزدیک به 20 درصد مردم افغانستان به زبان ترکی صحبت می‌کنند و از اگست 2021، ترکیه به بسیاری از رهبران سیاسی افغان که از کابل فرار کرده‌اند پناه داده است، اما می‌داند که افغانستان بی‌ثبات به معنای پناهجویان بیشتر است.»
ساری به این نتیجه رسیده است که پس از خروج ایالات متحده و حضور مجدد طالبان در افغانستان، بازیگران منطقه ای از جمله ترکیه به دنبال افزایش نفوذ خود در این کشور بوده اند. وی گفت: ترکیه حتی پس از بازگشت طالبان به کنترل سیاسی، همچنان از طریق نهادهای مختلف جامعه مدنی و نمایندگی‌های دیپلماتیک به حضور خود ادامه داده است.
آنکارا علیرغم قرابت طولانی خود با کابل، نسبت به تروریسمی که از افغانستان سرچشمه می گیرد، محتاط است و دلیل دیگر برای ادامه همکاری نزدیک، نظارت بر تهدیدات امنیتی و ایجاد ثبات در کشور برای جلوگیری از خروج شدید مهاجران است.
این درحالیست که آنکارا به طور منظم و پیوسته پناهندگان افغان را از کشور دیپورت می کند. در چند سال گذشته، بیش از 50 هزار نفر به کشورشان بازگردانده شده اند، در حالی که 300 هزار پناهجو همچنان در ترکیه زندگی می کنند که بیشتر آنها امیدوارند به کشور ثالثی نقل مکان کنند.
در هشت ماه اول سال 2022، دیده بان حقوق بشر گزارش داده بود که 44 هزار 768 افغان از طریق مسیر هوایی به کابل بازگردانده شده اند.
