اگر روابط بین پاکستان و آمریکا را از منظر تاریخی بررسی کنیم، افغانستان همیشه در مرکز این روابط قرار داشته است. در دوران حکومت ژنرال ضیاءالحق، جنگی تحت عنوان “جهاد” علیه اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان جریان داشت و در زمان حکومت ژنرال مشرف، جنگ علیه تروریسم و مبارزه با القاعده و طالبان، محور همکاری‌های آمریکا و پاکستان بود. این حوادث تأثیر زیادی بر روابط دو کشور گذاشته است.
یکی از واقعیت‌های جالب در این زمینه این است که در دهه ۱۹۸۰، رئیس جمهور آمریکا، رونالد ریگان، و در سال ۲۰۰۰، رئیس جمهور جورج بوش، هر دو از حزب جمهوری خواه بودند و در دوران حکومت هایشان، روابط میان ارتش پاکستان و نهادهای امنیتی آمریکا بسیار نزدیک شد. از سوی دیگر، هر دو رهبر نظامی پاکستان، ژنرال ضیاء و ژنرال مشرف، به دلیل ماهیت غیردموکراتیک حکومت هایشان مورد انتقاد بودند، اما حمایت آمریکا از آن‌ها بر اساس نیازهای استراتژیک ادامه داشت.
به نظر می رسد که تاریخ بار دیگر در حال تکرار است. امروز، بار دیگر یک رئیس جمهور جمهوری‌خواه، یعنی دونالد ترامپ، در آمریکا قدرت را در دست دارد و در پاکستان یک دولت دموکراتیک ضعیف، شکل گرفته است که از حمایت ارتش برخوردار است. دولت فعلی پاکستان با مشکلات اقتصادی شدیدی مواجه است و در عین حال، ارتش این کشور نیز با انتقادات سیاسی و اقتصادی روبرو شده. در چنین شرایطی، اظهارات مثبت ترامپ درباره پاکستان، برای دولت و ارتش این کشور نشانه ای از گرم شدن روابط محسوب می شود.
دونالد ترامپ در نخستین سخنرانی خود در کنگره آمریکا در سال ۲۰۲۱، از پاکستان به دلیل همکاری در دستگیری طراح حمله انتحاری به نظامیان آمریکایی در فرودگاه کابل قدردانی کرد. یک مقام ارشد وزارت دفاع آمریکا نیز به رسانه CBS News اعلام کرد که شریف الله، طراح این حمله، حدود ده روز پیش در عملیاتی مشترک میان سازمان استخبارات پاکستان (ISI) و سازمان استخبارات مرکزی آمریکا (CIA) دستگیر شده است.
در حمله انتحاری ۲۶ اگست ۲۰۲۱ که در ورودی جنوبی فرودگاه کابل رخ داد، حدود ۱۶۰ افغان و ۱۳ نظامی آمریکایی کشته شدند. گروه داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، تیمی بروس، نیز از همکاری پاکستان در دستگیری شریف الله قدردانی کرد و گفت: “پاکستان و ما منافع مشترکی در مبارزه با تروریسم داریم و این دستگیری نشان دهنده اهمیت همکاری میان دو کشور است.”
پس از اظهارات ترامپ، نخست وزیر پاکستان، شهباز شریف، در بیانیه ای اعلام کرد که “ما از تمجید رئیس جمهور آمریکا از نقش و حمایت پاکستان قدردانی می کنیم و برای امنیت و ثبات منطقه به همکاری نزدیک با آمریکا ادامه خواهیم داد.”
آیا پاکستان و آمریکا بار دیگر به یکدیگر نزدیک خواهند شد؟
کارشناسان روابط بین‌الملل و امنیتی معتقدند که این همکاری میان ارتش پاکستان و دولت آمریکا می‌تواند نشانه ای از تقویت مجدد روابط دو کشور باشد. اما هنوز مشخص نیست که آیا این همکاری تنها به این عملیات محدود می‌شود یا زمینه های گسترده تری را در بر خواهد گرفت.
کامران بخاری، مدیر مرکز پژوهشی New Lines Institute، در گفت‌وگو با بی بی سی اظهار داشت که در حال حاضر، مبارزه با تروریسم برای آمریکا دیگر به اندازه گذشته اهمیت ندارد. زمانی نگرانی اصلی آمریکا این بود که طالبان قدرت را در افغانستان به دست نگیرند، اما پس از خروج آمریکا از این کشور در سال ۲۰۲۱، اولویت‌ها تغییر کرده اند.
وی افزود: “دورانی که پاکستان از طریق همکاری های دفاعی از آمریکا کمک های مالی دریافت می کرد، به سر آمده است. اما اگر پاکستان بتواند خود را با سیاست‌های جدید آمریکا تطبیق دهد، ممکن است فرصت هایی برای همکاری دوباره فراهم شود.”
خرم اقبال، کارشناس مسائل افراط گرایی، بر این باور است که افزایش فعالیت گروه های افراطی در افغانستان، از جمله داعش، می تواند زمینه همکاری طولانی مدت میان پاکستان و آمریکا را فراهم کند. وی خاطرنشان کرد که سلاح های آمریکایی که پس از خروج نظامیان آمریکا در افغانستان باقی ماندند، اکنون در اختیار گروه های تروریستی قرار گرفته اند.
دونالد ترامپ اعلام کرده که قصد دارد این تسلیحات را از افغانستان بازگرداند، اما این کار در شرایطی انجام می شود که روابط میان پاکستان و حکومت طالبان در افغانستان متشنج است و پاکستان دیگر نفوذ سابق را بر طالبان ندارد.
نقش پاکستان در سیاست های جدید آمریکا
کارشناسان بر این باورند که پاکستان می تواند در سیاست های ضدتروریستی آمریکا نقشی مؤثر ایفا کند، به ویژه با توجه به افزایش فعالیت گروه‌هایی مانند داعش و تحریک طالبان پاکستان (TTP).
شجاع نواز، رئیس مرکز مطالعات جنوب آسیا در واشنگتن، گفت که پاکستان همواره در مبارزه با تروریسم در افغانستان با آمریکا همکاری کرده است. اما هنوز مشخص نیست که آیا آمریکا پاکستان را از دایره نفوذ چین خارج می‌بیند یا خیر.
وی افزود: “دولت بایدن، پاکستان را تحت این دیدگاه بررسی کرده بود که روابط آن با چین بسیار نزدیک است. اکنون، مشخص نیست که دولت ترامپ چه تغییری در این دیدگاه ایجاد خواهد کرد.”
نعیم خالد لودی، کارشناس امور دفاعی و دبیر پیشین وزارت دفاع پاکستان، اظهار داشت که در زمینه همکاری های اطلاعاتی، بسیاری از موارد پشت پرده باقی می مانند. وی گفت: “داعش دشمن مشترک پاکستان، آمریکا و طالبان است. با گسترش فعالیت های این گروه در منطقه، آمریکا ممکن است به پاکستان نیاز داشته باشد.”
وی تأکید کرد که پاکستان هیچ گاه از نظر ژئوپلیتیکی برای آمریکا بی اهمیت نبوده است. روابط این کشور با چین، ایران و هند نشان می دهد که آمریکا همچنان به اهمیت پاکستان واقف است. اما پاکستان در شرایط کنونی از نظر سیاسی و اقتصادی بسیار ضعیف است، به طوری که مجبور می باشد دستورات آمریکا را اجرا کند.
لودی همچنین اظهار داشت که آمریکا به دنبال بازگشایی پایگاه های نظامی خود در افغانستان، به ویژه در پایگاه بگرام، است و اظهارات ترامپ درباره خروج از افغانستان و بازپس گیری تسلیحات را باید در همین چارچوب بررسی کرد.
جمع‌بندی
روابط میان پاکستان و آمریکا در حال ورود به مرحله ای جدید است. آمریکا به دنبال همکاری استخباراتی با پاکستان برای مقابله با تهدیدهای ناشی از داعش و سایر گروه های افراطی در افغانستان است. از سوی دیگر، پاکستان با چالش‌های اقتصادی و سیاسی بزرگی مواجه می باشد که ممکن است این کشور را به پذیرش شرایط آمریکا وادار کند.
با این حال، کارشناسان بر این باورند که پاکستان باید از اشتباهات گذشته درس بگیرد و به جای تکیه صرف بر کمک‌های آمریکا، سیاست های مستقل تری را دنبال کند. در غیر این صورت، ممکن خواهد بود بار دیگر در بازی قدرت‌های بزرگ گرفتار شود، بدون اینکه منافع ملی خود را تأمین نماید.
