آینده روابط میان قزاقستان و افغانستان چگونه است؟

افغانستان در طول تاریخ، توجه امپراتوری های گوناگونی را به خود جلب کرده است که هرگز به اهداف خود در منطقه نرسیده اند، اما همانطور که قزاقستان ثابت خواهد کرد به جای زور می توان از قدرت نرم استفاده نمود.

قزاقستان به طور فزاینده ای در زیرساخت ها و توسعه اقتصادی افغانستان به رهبری طالبان مشارکت دارد. طالبانی که در دهه 1980 ظهور کردند، به دلیل فعالیت های تروریستی تحت تحریم های سازمان ملل قرار گرفتند. آنها در سال 2021 پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان به قدرت بازگشتند. هنوز هیچ کشوری در جهان حکومت آنها را رسما به رسمیت نشناخته است. با وجود این، قزاقستان شروع به ایجاد همکاری تجاری و اقتصادی با نمایندگان طالب کرد. از اواسط سال 2023، مشارکت بین دو کشور شتاب بیشتری گرفته است. علاقه قزاقستان به تجارت و مسائل لجستیکی منطقه همراه با تهدیدات ناشی از افغانستان (تروریسم و مواد مخدر)، همگی با یکدیگر مرتبط هستند. با این حال، قزاقستان چه نوع سیاستی را در رابطه با افغانستان دنبال می کند و چه منافعی برای اقتصاد این کشور به همراه خواهد داشت، نشریه آزاتیق ریحی در این نوشته این سوالات را در مصاحبه با کارشناسان مربوطه، بررسی کرده است:

نخستین گام ها در همکاری با افغانستان

در ماه اگست گذشته، یک مجمع تجاری میان دو کشور در شهر آستانه برگزار شد که در آن کارآفرینان افغان محصولات تولیدی خود را به نمایش گذاشتند و تعدادی توافقنامه میان دو طرف امضا گردید.

در حاشیه نشست تجاری قزاقستان و افغانستان در آستانه، قراردادهای صادراتی به ارزش 191 میلیون دالر امضا شد. طرفین 15 قرارداد برای عرضه محصولات کشاورزی، آرد و روغن نباتی منعقد کردند.

در پایان سال 2023، قزاقستان طالبان را از فهرست سازمان‌های ممنوعه در این کشور حذف کرد. آیبک سمادیاروف، نماینده رسمی وزارت امور خارجه جمهوری قزاقستان توضیح داد که بر اساس قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل، طالبان در فهرست سازمان های تروریستی شناخته شده توسط شورای امنیت سازمان ملل قرار ندارد.

با روی کار آمدن دولت جدید، افغانستان شروع به ایجاد فعالیت های لجستیکی و بازسازی شبکه راه آهن کرد. بدین ترتیب، در فبرروی 2021، ازبکستان، افغانستان و پاکستان نقشه راه ساخت خط آهن ترمز – مزار شریف – کابل – پیشاور را امضا کردند.

رئیس جمهور قزاقستان، قاسم جومارت توکایف، در سال 2022 اعلام کرد که کشورش آماده مشارکت در ساخت خط آهن ترانس – افغان است.

در حال حاضر حجم تجارت بین قزاقستان و افغانستان به حدود یک میلیارد دالر رسیده است.

در آپریل 2024، طالبان از قزاقستان برای سرمایه گذاری در اقتصاد افغانستان و همچنین برقراری پروازهای مستقیم دعوت کرد. امیرخان متقی وزیر امور خارجه افغانستان از تجاران قزاقستان دعوت کرد تا در بخش معدن، راه آهن و انرژی افغانستان سرمایه گذاری کنند.

قزاقستان در رابطه با افغانستان چه استراتژی را انتخاب کرده است؟

همانطور که آیبک سمادیاروف نماینده رسمی وزارت امور خارجه جمهوری قزاقستان خاطرنشان کرده است، افغانستان به مرزهای جنوبی این کشور بسیار نزدیک است و در هر صورت لازم می باشد نوعی رابطه با آنها ایجاد گردد:

ما تصمیم گرفتیم که بتوانیم روابط تجاری را با آنها برقرار کنیم. این منطقه همیشه به خاطر وضعیت تاریخی دشوارش مشهور بوده است.افغانستان جمعیتی 40 میلیونی دارد. تنها در سال گذشته، گردش تجاری ما با افغانستان به حدود یک میلیارد دالر رسید. این کشور، بازار بزرگی برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان ما محسوب می شود، بنابراین، حتی نباید این سؤال مطرح شود که با چه کسی و چگونه باید روابط را توسعه دهیم.

سمادیاروف در ادامه اظهار داشته که علاوه بر این، قزاقستان در چارچوب سازمان ملل و از طریق سایر مأموریت های بشردوستانه به مردم افغانستان کمک می کند.

این مسئله بیانگر نقش قزاقستان به عنوان یک عضو مسئول در نظام بین المللی است. من معتقدم که ما همه چیز را درست انجام می دهیم، همانطور که می دانید وزارت تجارت قبلاً چندین بار به آنجا سفر کرده است، حتی یک دفتر تجارت ما در افغانستان افتتاح شد. من فکر می کنم این به ثمر خواهد رسید. و خوب است که عنوان کنم که امسال گردش مالی تجارت ما بیشتر خواهد شد.

وی همچنین در مورد اینکه آیا سرازیر ساختن سرمایه در یک منطقه ای ناپایدار عاقلانه است و آیا سرمایه گذاری شکست خواهد خورد یا خیر، اظهار داشت:

هر سرمایه گذاری در هر کشوری حتی مرفه ترین کشور، یک ریسک محسوب می شود. بنابراین، هر سرمایه‌گذاری زمانی که پول خود را به جایی انتقال می دهد، طبیعتاً این ریسک‌ها را در کسب و کار خود مورد بررسی قرار می دهد.

چگونگی کمک قزاقستان به افغانستان

سریک جومانگارین معاون نخست وزیر قزاقستان که بر حوزه تجارت و زراعت نظارت دارد شخصاً رهبری هیئت قزاقستان را در مذاکرات با افغانستان بر عهده داشت. به گفته وی، قزاقستان به عنوان تامین کننده مصالح و تجهیزات ساختمانی در ساخت خط آهن ترانس – افغان مشارکت دارد.

پروژه اعمار خط آهن ترانس افغانستان سال هاست که سرخط خبرها بوده است. توسعه دهنده و مروج اصلی این ایده در درجه اول جمهوری ازبکستان است. ما از این ایده حمایت می کنیم. در صورت اجرایی شدن پروژه، آمادگی مشارکت در آن را داریم. ما مصالح ساختمانی خود را تامین می کنیم: ریل ها، تراورس ها و مواد اولیه را تولید می کنیم، علاوه بر این، تمام تجهیزات از لکوموتیو، لکوموتیو دیزلی، لکوموتیو برقی را اماده خواهیم ساخت.

به یاد بیاوریم که در پایان نومبر 2023، ساخت راه آهن جدید دربازا – مکتارال در منطقه ترکستان آغاز شد که قزاقستان و ازبکستان را به هم متصل می کند. همچنین یک ایست بازرسی جدید در سراسر مرز دولتی قزاقستان و ازبکستان نیز در آنجا افتتاح خواهد شد. پیش از این، صادرات از طریق تنها ایستگاه بین دولتی “ساریاگش” انجام می شد. جاده جدید برای رفع ازدحام در ایست بازرسی که با ظرفیت بالا کار می کند ساخته خواهد شد.

ما توجه زیادی به جاده جدید دربازا – مکتارال داریم که در سال 2025 راه اندازی خواهیم کرد. ما همچنین در حال ساخت یک مرکز بزرگ بین المللی برای همکاری های صنعتی در آنجا هستیم. ایستگاه جدید از ایستگاه سیردریا ازبکستان می گذرد، از طریق جیزخ و بخارا به ترکمنستان و سپس به غرب افغانستان می رود. خود همکاران افغان ما از ما خواستند که به غرب کشور که ولایاتی مانند هرات … توجه کنیم. این کشور یک بازار بسیار بزرگی برای ما به شمار خواهد رفت و این مسیر از مورمانسک و سن پترزبورگ به بندر بمبئی هند می رود.

جومانگارین به این موضوع زیاد تاکید دارد که نقش افغانستان برای ثبات منطقه بسیار مهم است و امروزه به یک بازیگر کلیدی در بخش لوجستیک تبدیل شده است:

یک افغانستان باثبات، مستقل، مرفه و صلح‌آمیز برای ما مهم است و ما اکنون در این مسیر تلاش می‌کنیم. امروز این وظیفه اصلی ماست. و با حل این مشکل شریک تجاری و اقتصادی مطمئنی برای خود در آینده ایجاد می کنیم. در حال حاضر، مبادلات تجاری با افغانستان حدود یک میلیارد دالر در نوسان است. و هدف گذاری شده است که در آینده نزدیک به 3 میلیارد دالر برسد و تا زمانی که مقدمات لجستیکی مناسب فراهم نشود، این کار انجام نمی شود.

سریک جومانگارین از برگزاری اولین همایش تجاری و لجستیک ترانسپورتی “شمال – جنوب” در آینده نزدیک در شهر آکتائو این کشور خبر داد:

ما از همه کشورهای علاقمند به این موضوع دعوت خواهیم کرد، از جمله نمایندگان افغانستان. ما اکنون به طور فعال در حال کار بر روی یک مسیر جایگزین برای افغانستان از طریق ترکمنستان هستیم. ما مسیر اصلی افغانستان را از طریق ازبکستان داریم، همچنین در حال توسعه یک مسیر جایگزین از طریق ترکمنستان هستیم.

به گفته معاون نخست وزیر، می توان گفت که روابط دو کشور بسیار پویا بوده و در حال توسعه می باشد. همچنین از یکم تا پنجم ماه اگست دومین همایش تجاری قزاقستان – افغانستان برگزار خواهد شد:

ما انتظار داریم که هیئت بزرگی از تاجران افغان مانند سال گذشته تشکیل شود. آنها این بار برای برگزاری نمایشگاه و فروش و ماموریت تجاری و اقتصادی خود در آلماتی ابراز تمایل کردند. سال گذشته، می دانید، غیرعادی بود که برخی از هموطنان ما عناصر بیگانه هراسی داشتند، که پس از بازدید از نمایشگاه، خیلی سریع این نگرانی از بین رفت. محصولات مردمی افغانستان را امتحان کردیم، چای زعفران نوشیدیم و متوجه شدیم که اینها همان مردم هستند. تعداد مشخصی از زنان بودند که همراه با اتاق تجارت و صنایع به اینجا آمده بودند. افراد ساده ای مثل ما که می خواهند زندگی کنند، تجارت کنند و خوش بگذرانند.

قابل ذکر است که پتانسیل لجستیکی افغانستان توسط آرمان شکالیف وزیر تجارت جمهوری قزاقستان نیز بسیار مورد تاکید قرار دارد:

برای اینکه یک کشور ثبات سیاسی داشته باشد، نیاز به ثبات اقتصادی دارد. از طریق افغانستان، امکان ایجاد یک مسیر جدید، دسترسی به بازارهای پاکستان و هند وجود دارد.

افغانستان چه فرصت هایی را برای بخش تجاری قزاقستان هموار می سازد؟

به گفته بختیار ارگاشف، رئیس مرکز ابتکارات تحقیقاتی “مانو” (ازبکستان)، همکاری بین دو کشور در راستای منافع قزاقستان است که به طور حیاتی نیاز به دسترسی به جنوب دارد:

جاده از طریق روسیه و بلاروس به اروپا به طور فزاینده ای دشوار می شود – حمل و نقل موترهای باربری تقریباً متوقف شده است. راه آهن وجود داشته اما آنها هم مشکلات خاص خود را دارند. مسیر ترانس خزر هنوز به طور کامل توسعه نیافته است. مسائل فنی و سیاسی وجود دارد که باید حل شود تا به اصطلاح کریدور میانی از چین به ترکیه با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی فعالیت کند. بنابراین، یکی از مسیرهای جایگزین قزاقستان دسترسی به بنادر ایران، دریای عرب و اقیانوس هند است.

وی معتقد است که قزاقستان در حال بررسی امکان تولید محصولات حلال برای فروش در کشورهای خلیج فارس و پادشاهی های عربی است. این کارشناس خاطرنشان کرد: همچنین بنادر ایران امکان دسترسی به کشورهای شرق آفریقا را فراهم می کند که در آنجا غذای قزاقستانی نیز در انتظار است و تقاضا برای آنها وجود خواهد داشت.

مارات کایرلنوف، اقتصاددان قزاق نیز همین موضع را دارد. او معتقد است که قزاقستان در مسیر درستی حرکت می کند، زیرا مسیرها از طریق افغانستان به بازارهای بزرگ در جنوب آسیا خواهند رسید:

در واقع، ما باید مسیرهای لجستیکی را از جمله از طریق افغانستان گسترش دهیم. این یعنی دسترسی به بازارهای بزرگ. برای مثال پاکستان 236 میلیون نفر جمعیت دارد. اینها کشورهای بزرگ و پرجمعیت و بازارهای بزرگی برای محصولات ما هستند. به دلیل جنگ روسیه و اوکراین، ما اکنون با مشکلاتی در مسیرهای لجستیکی برای مدت طولانی مواجه هستیم. بنابراین، به نظر من، گسترش و تنوع مسیرهای لجستیکی گامی در مسیر درست است.

در عین حال، مارات کایرلنوف خطرات پیش رو را انکار نمی کند:

ما باید به این درک برسیم که جنگ روسیه و اوکراین و تحریم های روسیه برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت. بنابراین، باید تغییراتی را در گزینه های لجستیکی مان ایجاد کنیم. دریای خزر ناآرام است: وضعیت اطراف گرجستان، درگیری بین آذربایجان و ارمنستان به طور کامل حل نشده است. در این زمینه، تنوع مسیرها وظیفه مهمتری است و البته که خطراتی نیز وجود دارد.

لازم به ذکر است که در ماه آپریل سال جاری، نمایندگان بخش تجاری داخلی در یک سفر رسمی به افغانستان سفر کردند. یک مجمع تجاری و یک نمایشگاهی راجع به همین موضوع در کابل برگزار شد. 35 شرکت قزاقستانی محصولات خود را در آنجا به نمایش گذاشتند. تقاضای زیادی برای محصولات کشاورزی قزاقستان در افغانستان وجود دارد. در نتیجه این مجمع تجاری، توافقاتی در مورد عرضه روغن آفتابگردان، محصولات غلات و آرد به ارزش بیش از 12 میلیون دالر حاصل شد. شرکت های افغانستانی نیز علاقه زیادی به روغن موتور نشان داده اند: آنها قصد دارند اولین قرارداد برای عرضه این محصول را با تامین کنندگان قزاق امضا کنند.

هیئت قزاقستانی همراه با همکاران افغان خود در مورد امکان گسترش ترافیک اینترنت به افغانستان از 60 به 100 گیگابیت در ثانیه در چارچوب همکاری های تجاری بین شرکت های قزاق تلکام و افغان تلکام گفتگو کردند. و در 6 جون، کریدور ترانس – افغان شروع به کار کرد: اولین محموله از پاولودار به یکی از بزرگترین بنادر جهان – جبل علی در امارات متحده عربی تحویل داده شد. زنجیره لجستیکی که از طریق افغانستان و پاکستان امتداد دارد، امکان تحویل محموله را بسیار سریعتر از مسیرهای مشابه فراهم می کند. بدین ترتیب این محموله مسافت 4900 کیلومتری کراچی را در 20 روز طی کرد. این امر فرصت های جدیدی را برای صادرکنندگان قزاق برای عرضه محصولات به بازارهای خاورمیانه، جنوب و جنوب شرق آسیا هموار می سازد.

تا کنون، کارشناسان تمایلی به پیش بینی چگونگی توسعه روابط بین قزاقستان و افغانستان ندارند. اما آنها به اتفاق آرا از این همکاری حمایت می کنند، که ممکن است در چنین شرایط سخت ژئوپلیتیکی در جهان به راه نجاتی برای هر دو کشور تبدیل شود.