ازبکستان قصد دارد ۲۴۳ میلیون دالر برای تقویت زیرساخت های انرژی افغانستان سرمایه گذاری کند. طبق توافق نامه ای که به تازگی امضا شده، قرار است دو خط کلیدی انتقال برق ساخته و تعدادی از ایستگاه های برق رسانی نوسازی شوند. این پروژه های بزرگ به افغانستان امکان خواهد داد تا ازبکستان بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ مگاوات برق وارد کند؛ موضوعی که برای رشد صنعت این کشور بسیار حیاتی است. انتظار می رود که مسایل مربوط به کمک به افغانستان در اجلاس آینده سازمان همکاری شانگهای (SCO) که از ۳۱ اگست تا اول سپتامبر در تیانجین چین برگزار می‌شود، مورد بحث قرار گیرد.
در مراسم امضای این اسناد، وزیر انرژی ازبکستان جُرابِک میرزامحموداف و معاون نخست وزیر افغانستان، ملا عبدالغنی برادر، حضور داشتند. یکی از خطوط، خط ۵۰۰ کیلوولتی سُرخان‌دریا – دَشتِ علوان خواهد بود که ظرفیت انتقال ۱۰۰۰ مگاوات برق را دارد و خط دوم، خط ۲۲۰ کیلوولتی کابل – شیخ مرسی، قادر است ۸۰۰ مگاوات برق انتقال دهد. همچنین توسعه و گسترش ایستگاه های برق، تأمین مطمئن انرژی را تضمین خواهد کرد. انتظار می رود این سرمایه گذاری ها نه تنها به توسعه صنعت و کشاورزی افغانستان کمک کند بلکه فرصت های شغلی تازه ای برای جوانان نیز ایجاد نماید.
امروز اولویت اصلی حکومت افغانستان اقتصاد است. این موضوع را ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان، در مراسم آغاز به کار بند جدید «پاشدان» با هزینه ۱۱۷ میلیون دالر و گنجایش ۵۴ میلیون مترمکعب آب اعلام کرد. به گفته او، مرحله نخست ایجاد نظم در افغانستان با تأمین امنیت و اجرای شریعت حاصل شده و در مرحله دوم تمام توان بر اقتصاد متمرکز خواهد شد. عبد‌اللطیف منصور، وزیر انرژی، تأکید کرد که این پروژه بدون کمک خارجی اجرا شده است و عبدالغنی برادر، معاون نخست وزیر، آن را «کلیدی در مبارزه با خشکسالی، کاهش فقر و جلوگیری از مهاجرت» خواند.
کارشناس امور افغانستان، عمر نثار، در جمع بندی چهار سال حکومت طالبان، هم نکات مثبت و هم منفی را برشمرد. از نگاه او، بهبود چشمگیر در وضعیت امنیتی و کاهش محسوس تولید مواد مخدر از جمله دستاوردهاست. حتی در شرایط دشوار خارجی، برخی بخش های اقتصادی شاهد رشد درآمد ملی بوده اند.
با این حال، کشور همچنان با مشکلات جدی روبه روست. نبود شناسایی کامل بین المللی، تعامل با جهان خارج را محدود کرده و اجرای پروژه های زیربنایی و جذب سرمایه را کند ساخته است. محدودیت شدید بر دسترسی زنان به آموزش نیز نگرانی جدی برانگیخته است. اقتصاد همچنان به کمک های خارجی وابسته است که این امر آسیب پذیری بالای آن را نشان می دهد. نثار هشدار داد که تداوم بلندمدت همین الگوی حکمرانی بدون اصلاحات، زمینه ساز تنش های داخلی و بحران خواهد شد.
ازبکستان تنها تأمین کننده برق به افغانستان نیست. دیگر کشورهای آسیای مرکزی نیز در این روند نقش دارند. اهمیت ویژه به پروژه TUTAP (ترکمنستان – ازبکستان – تاجیکستان – افغانستان – پاکستان) داده می شود که قرار است این کشورها را با خطوط برق به هم پیوند دهد. تحلیلگران باور دارند این پروژه ها بخشی از استراتژی گسترده تری برای ایجاد زیرساخت های چند وجهی اند؛ زیر ساخت هایی که برای بهره برداری از منابع طبیعی سرشار افغانستان ضروری می باسند و چین و هند نیز به دنبال سهم خود در آن هستند.
بنابراین، کشورهای آسیای مرکزی با کمک به حل مشکلات اقتصادی افغانستان، در واقع راهی برای دسترسی خود به بازارهای جهانی از طریق رسیدن به آب های آزاد می گشایند. بعید نیست که این موضوع یکی از محورهای کلیدی اجلاس آتی سازمان همکاری شانگهای در تیانجین باشد.
الکساندر کنیا‌زِف، پژوهشگر ارشد مؤسسه مطالعات بین‌المللی دانشگاه روابط بین‌الملل مسکو (MGIMO)، در گفتگو با «نیزاویسیمایا گازتا» گفت: «توافق نامه های امضا شده نمونه ای روشن است که نشان می دهد سیاست ازبکستان در قبال افغانستان بر محور توسعه اقتصادی متمرکز است. این تنها راهی است که می‌تواند در بلندمدت مسائل امنیتی را حل کند. به باور من، مهم و اساسی این است که افغانستان نه به عنوان منبع تهدید، بلکه به عنوان فضای بالقوه اتصال آسیای مرکزی و جنوبی دیده شود که توسعه آن به نفع ازبکستان نیز هست.»
او افزود: «حتی اگر برخی پروژه های بزرگ به دلایل مختلف فعلا اجرایی نشوند، مانند پروژه راه آهن ترانس افغان، این به معنای دست کشیدن از پروژه های کوچک تر نیست؛ مجموعه این پروژه های کوچک نیز می تواند به شکل گیری الگوهای مثبت برای توسعه افغانستان کمک کند.»وی درباره نقش سازمان همکاری شانگهای گفت: «کشورهای عضو این سازمان منافع متفاوتی در سیاست خارجی دارند. به همین دلیل، دستیابی به اجماع منطقه ای در موضوع افغانستان دشوار است. اساسا در سازمان هایی که تصمیم گیری بر پایه اجماع است، حل مسائل مشخص همیشه با کارایی پایین همراه خواهد بود.» او یادآور شد که روسیه ایده ازسرگیری کار گروه تماس «شانگهای – افغانستان» را پشتیبانی می کند و حتی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در اجلاس سال ۲۰۲۴ بر آن تأکید کرده بود، هرچند این پیشنهاد به دلیل مخالفت یکی از اعضا بی نتیجه ماند.
کنیا‌زف خاطر نشان کرد: «چین افغانستان را عرصه ای پرخطر برای فعالیت اقتصادی می داند و با کشورهایی که رژیم های پیچیده دارند، مطابق سنت خود عمل می کند: توسعه فعال تجارت، اما سرمایه گذاری بسیار محتاطانه. در شرایط نامطمئن کنونی، پکن از ورود عمیق به اقتصاد افغانستان پرهیز کرده و فعلاً پروژه های کوچک و زودبازده را ترجیح می دهد.»
او افزود که ایران نیز تا حدی سیاست مشابهی دارد. بنابراین، به باور او، همکاری کشورهای منطقه در پروژه های اقتصادی، انرژی و ترانزیتی افغانستان نه در قالب سازمان هایی چون شانگهای، بلکه بیشتر در قالب ائتلاف های دو یا سه جانبه موفق خواهد بود؛ جایی که منافع این کشورها با هم تضاد نداشته باشد.
مطلبی از نشریه نیزاویسیمایا گازیتا
