با وجود ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان تراژدی این محصول در این کشور همچنان ادامه دارد

در فبروری 2022 اواخر فصل زمستان بود که برای اولین بار همراه با مروه 38 ساله که معتاد به تریاک است، با دو تن از فرزندانش زیر پتو نشسته بودند، در مرکز بازپروری زنان در کابل ملاقات کردم. مینا، 2 ساله، تازه از خواب بیدار شده بود و از درد می پیچید و سر کوچکش را بلند می کرد تا ملاقات کنندگان جدیدش را ببیند.

دختر دیگر مروه، زهرا، 15 ساله، لبه تخت نشسته بود. من ابتدا او را با یک پسر اشتباه گرفتم زیرا او لباس پسرانه پوشیده بود. مادرش گفت پوشیدن لباس پسرانه خرید مواد را برای او آسان‌تر کرده است. زهرا این لباس را پوشیده بود که تیم صحرایی شفاخانه او را از زیر پل سوخته، بردند.

داکتر شایسته حکیم، رییس مرکز ملی 150 بستره درمان اعتیاد زنان و اطفال در کابل، آن روز مرا به بیماران خود معرفی کرد و به من گفت که این خانواده بیش از یک هفته است که در شفاخانه بوده اند. آنها به دنبال درمان برای اعتیاد به تریاک بودند که شامل 15 روز دارو درمانی و 15 روز مشاوره، آگاهی و آموزش مهارتی بود. این وضعیت یک مصیبتی بود، به ویژه برای کودکانی که با وجود دوزهای منظم دارو، از علائم ترک اعتیاد رنج می بردند. حکیم افزود، اثربخشی درمان از بیمار به بیمار دیگر متفاوت است.

مروه به مدت 10 سال تریاک و هروئین مصرف می کرد و اعتیاد خود را از طریق شیر مادر به کوچکترین فرزندش، مینا، منتقل کرده بود. مینا برای خوابیدن به تریاک معمولی وابسته بود. داکتر حکیم توضیح داد که مصرف مواد در خانواده مروه یک مسئله پنهانی نبوده و همه با هم مواد مصرف می کردند.

این دومین باری بود که مروه تلاش می کرد ترک کند، آخرین باری که اینجا بود، تنها بود و سعی کرد فرار کند و از طبقه دوم ساختمان به پایین پرید.

مروه گفت: “اولین باری که من را به اینجا آوردند، به دلخواه نیامدم. او هنگام خرید هروئین زیر پل سوخته پیدا شده بود.من نمی توانستم درد، حالت تهوع و بی قراری ترک را تحمل کنم، بنابراین می خواستم فرار کنم. اما آنها مرا گرفتند و برگرداندند. مشاوره دریافت کردم و تصمیم گرفتم با بچه هایم برگردم تا تمیز شویم.”

مبارزه مروه با اعتیاد چیزی است که تعداد شگفت انگیزی از افغان ها در آن سهیم هستند. تجربه او تنها بخش کوچکی از یک داستان عظیم و هنوز در حال باز شدن است.

امروز، پس از چندین دهه جنگ داخلی، افغانستان یکی از کشورهایی است که دارای بیشترین افرادی است که معتاد هستند که سوء مصرف مواد مستقیماً بر زندگی و سلامت بسیاری از جمعیت آن تأثیر می گذارد. مزارع خشخاش آن که در دره های کوهستانی و در زمین های پنهانی جنگ سالاران پنهان شده است، بیش از 80 درصد تریاک جهان را تامین می کند.

اما فاجعه واقعی در داخل کشور است: سازمان ملل تخمین می زند که مصرف کنندگان مواد مخدر در افغانستان بین سال های 2005 تا 2015 تقریباً ده برابر شده و از حدود 200 هزار به تقریباً 2 میلیون نفر رسیده است.

بر اساس جدیدترین ارقام دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC)، تا سال 2015، تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر بالغ به 1.9 میلیون تا 2.4 میلیون نفر رسیده است که معادل 12.6 درصد از جمعیت بزرگسال است – بیش از دو برابر می باشد. میانگین جهانی مصرف مواد مخدر در آن سال 5.2 درصد بود.

زنان و کودکانی مانند مروه و خانواده‌اش سریع‌ترین بخش از این جمعیت معتادان را تشکیل می‌دهند. بر اساس آخرین نظرسنجی سازمان ملل که در سال 2015 انجام شد، درصد زنانی که اعتیاد به مواد مخدر را گزارش کردند در سال 2015 از 3 درصد در سال 2009 به 9.5 درصد افزایش یافت. علاوه بر این، 9.2 درصد از کودکان تا 14 سال آزمایشات شان به مواد مخدر، مثبت می گردید و احتمالاً بر اساس گزارش سازمان ملل متحد والدین آنها درگیر مصرف فعال مواد مخدر بودند و برای آرام ساختن آنها در کودکی، به کودکانشان تریاک می خوراندند.

در این بیانیه آمده است: “بسیاری از کودکان در سنین پایین هشداردهنده در حالی که تحت مراقبت والدین وابسته به مواد مخدر یا اعضای خانواده قرار دارند، به مواد مخدر، عمدتاً مواد افیونی، وابسته می شوند.”

مروه در جلسه بعدی برای من تعریف کرد که چگونه مینا را معتاد کرده است. او گفت: “وقتی مینا به دنیا آمد، فکر می‌کنم اعتیاد را به او منتقل کردم، زیرا او همیشه گریه می‌کرد، همیشه درد می‌کشید.”

او گفت: “بنابراین یک روز به او مقدار کمی تریاک دادم. این باعث آرامش او شد.”

“همه فرزندانم معتاد بودند”

مروه که در سن 20 سالگی ازدواج کرد، با شوهرش از مناطق روستایی به کابل نقل مکان کرده بود. او به یاد می آورد که زندگی آنها قبل از اعتیاد خوب بود. او با اشاره به خانه گلی کوچک و خالی خود در ویدئویی گفت: “ما غذا داشتیم، دوست داشتیم، خانواده داشتیم. سفر می کردیم، در عروسی ها و مجالس خانوادگی شرکت می کردیم. اما اکنون به زندگی ما نگاه کنید، همه چیز ویران شده است.”

اعتیاد زمانی شروع شد که شوهرش که در دولت قبل در اداره پولیس استخدام شده بود، مقداری هروئین به او داد که می توانست به راحتی تهیه کند و به طور مرتب مصرف می کرد.

او به اداره پولیس کابل سوخت می‌رساند. بنابراین تهیه هروئین برای او بسیار آسان بود. او اغلب داخل خانه سیگار می‌کشید و ما در مورد آن دعوا می‌کردیم تا اینکه یک روز آن را به من هم داد. به زودی شروع به کشیدن هروئین کردم.

پس از اینکه شوهرش با سقوط دولت قبلی و آمدن طالبان شغل خود را از دست داد، خانواده مروه بیشتر به فقر کشیده شد. ما تمام پولی را که به دست می آوردیم خرج خرید مواد می کردیم. وقتی بچه هایم غذا می خواستند به آنها نان و آب می دادم. ما همیشه گرسنه بودیم.

مروه گفت: زمانی همه فرزندانم معتاد بودند. “بعد از آن، اداره امور مالی بسیار دشوار شد. ما هرگز پول کافی برای تغذیه فرزندانمان و همچنین اعتیادمان نداشتیم.”

افزایش تعداد معتادان در افغانستان نشان می دهد که چگونه تریاک و هروئین تأثیر قوی و خورنده بر خانواده ها می گذارد. پدر و مادر خود را معتاد می کنند و مادران اغلب فرزندان خود را در معرض اثرات مضر تریاک قرار می دهند. این زمانی اتفاق می‌افتد که مادران در دوران بارداری از تریاک استفاده می‌کنند، فرزندان خود را در معرض دود تریاک قرار می‌دهند، یا هنگام بدرفتاری یا گرسنگی برای آرام کردن آن‌ها از تریاک استفاده می‌کنند.

زهرا، بزرگترین دختر، تنها 11 سال داشت که پدرش برای اولین بار از او خواست هروئین مصرف کند. زهرا به یاد می آورد: «پدر و مادرم در یک اتاق دربسته سیگار می کشیدند، حتی زمانی که ما در یک اتاق نشسته بودیم. فکر می کنم من تحت تأثیر دود قرار گرفتم. “یک روز درد زیادی داشتم، پدرم از من خواست هروئین بخورم. یادم می آید که حالم بهتر شد. بنابراین هر بار که درد داشتم، با پدر و مادرم هروئین می کشیدم.”

داکتر حکیم می گوید کودکانی که به مواد معتاد هستند می توانند با مشکلات سلامتی مختلفی مانند درد، تب و یبوست مواجه شوند. علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

دهان مروه وقتی درباره فرزند پنجمش که قبل از مینا به دنیا آمد و در 1 سالگی درگذشت، بحث می کند، به شدت می لرزد. او درباره دلایلش نمی داند. احتمالاً به دلیل دود ناشی از هروئین در خانه بوده است. پزشکان نتوانستند بیماری او را شناسایی کنند و در نهایت او فوت کرد.

تاریخ افزایش تریاک در افغانستان به دلیل سقوط قدرت مرکزی و شروع جنگ داخلی نزدیک است. پس از خروج شوروی از افغانستان در سال 1989، فروپاشی دولت در سال 1992 و ظهور جنگ سالاران در سراسر کشور، تولید و کشت تریاک به طور چشمگیری رشد کرد. این مسئله تنها پس از یک کارزار هماهنگ توسط طالبان که در سال 1999 آغاز شد، سقوط کرد.

طالبان زنان و اقلیت های قومی را به طرز وحشیانه ای سرکوب کردند. در رویکرد خود به صنعت تریاک کشور نیز بی‌رحمانه بود: بین سال‌های 1999 تا 2000، سال قبل از حمله ایالات متحده به افغانستان، طالبان تا حد زیادی کشت تریاک را ریشه کن کرده بودند. طبق گزارش سازمان ملل، تا سال 2001، کشت 91 درصد نسبت به اوج خود در سال 1999 کاهش یافت.

اما تحت اشغال ایالات متحده، این معضل بازگشت. بر اساس گزارش بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (سیگار) در سال 2018، ایالات متحده بیش از 8 میلیارد دالر در طول 15 سال صرف تلاش برای از بین بردن تجارت تریاک و هروئین افغانستان کرده است. آنها روش های مختلفی مانند تخریب مزارع خشخاش، استفاده از حملات هوایی و یورش به آزمایشگاه های مشکوک مواد مخدر را امتحان کردند، اما این استراتژی کارساز نبود.

در عوض، کارشناسان می گویند که این تلاش ها باعث افزایش خشم علیه دولت کابل و حامیان خارجی آن شد و در عین حال باعث جلب همدردی با طالبان در میان کشاورزان و کارگران وابسته به تریاک شد.

شهریار فضلی، تحلیلگر سیاسی و کارشناس تجارت مواد مخدر در جنوب آسیا، گفت: «زمانی که جمهوری و حامیان بین المللی آن تلاش کردند تجارت مواد مخدر را خنثی کنند، کشاورزان جنوب کشور با پشت گرمی از سوی طالبان، به کشت خشخاش ادامه دادند».

بنابراین، طالبان از نارضایتی کشاورزان از اقدامات حکومت، استفاده کردند. خشم قابل توجهی نسبت به جمهوری و کشورهای غربی به دلیل اقدامات آنها علیه کاشت محصول خشخاش که برای بقای آنها حیاتی است، معطوف شد. که این مسئله منجر به احساسات ضد دولتی شد و طالبان برای بهره برداری از آن وارد عمل شدند.

فساد ناشی از مواد مخدر همچنین اعتماد به دولت تحت حمایت ایالات متحده را تضعیف کرد: در یک حادثه بدنامی، در جون 2005، در یورش نیروهای ایالات متحده و افغانستان بیش از 9 تن تریاک در دفاتر شیرمحمد آخوندزاده، والی وقت ولایت هلمند، کشف شد.

از شیر گرفتن اقتصاد افغانستان از تریاک به اندازه درمان معتادان دشوار است. وندا فلباب براون، یکی از اعضای ارشد موسسه بروکینگز با سالها تجربه در ردیابی مسائل مربوط به مواد مخدر در سراسر جهان، از جمله در افغانستان، گفت: “کشت خشخاش قبل از حمله ایالات متحده به افغانستان و حضور ایالات متحده در این کشور است.” در سال 1997، زمانی که طالبان به طور کامل قدرت را در دست داشتند، افغانستان به بزرگترین تولیدکننده خشخاش در جهان تبدیل شده بود. بنابراین پس از نابودی رژیم طالبان توسط ایالات متحده، رشد مجدد خشخاش اجتناب ناپذیر بود.

با خروج نیروهای آمریکایی در سال 2021 و تحریم های اعمال شده بر دولت تحت رهبری طالبان توسط غرب، ثروت افغانستان به شدت کاهش یافته است. کمک های مالی بین المللی به افغانستان به دلیل ممنوعیت تحصیل زنان توسط طالبان کاهش یافته است.

این امر اثرات مخربی بر جمعیت داشته است. بر اساس گزارش برنامه توسعه سازمان ملل، تعداد افرادی که زیر خط فقر زندگی می کنند تا پایان سال 2022 از 19 میلیون نفر در سال 2020 به 34 میلیون نفر افزایش یافته است.

این گزارش خاطرنشان می‌کند که حتی اگر سازمان ملل در درخواست خود برای رسیدن به 4.6 میلیارد دالر کمک بین‌المللی در سال جاری موفق شود، ممکن است از آنچه برای بهبود شرایط برای میلیون‌ها افغان لازم است، کوتاهی کند.

بسیاری از افغان های فقیر احتمالاً راهی جز اتکا به تجارت مواد مخدر برای زنده ماندن نخواهند داشت.

پس از تصرف کابل در سال 2021، طالبان در فرمانی که در 3 اپریل سال بعد صادر شد، ممنوعیت همه جانبه فروش و کشت همه مواد مخدر را به اجرا گذاشت. کسانی که این ممنوعیت را نقض کردند با تخریب مزارع خود و مجازات های تعیین شده مطابق با قوانین اسلامی مواجه شدند.

به گفته قاری بسم الله حبیب، معاون سخنگوی وزارت امور داخله طالبان، نیروهای پولیس مبارزه با مواد مخدر در یک دوره دو ساله با موفقیت حدود 20 کیلومتر مربع زمین را در ولایات مختلف به عنوان بخشی از کمپاین خود برای از بین بردن کشت خشخاش پاکسازی کردند و عملاً ریشه کن کردند.

دیوید منسفیلد، محقق مستقل، موفقیت کمپین ریشه کنی خشخاش طالبان را تأیید می کند و در گزارش اخیر خود آن را “به طرز چشمگیری موفق” می خواند.

در هلمند، بزرگترین ولایت تولید کننده تریاک افغانستان، کشت خشخاش در ماه آپریل از بیش از 1290 کیلومتر مربع در سال 2022 به 7.4 کیلومتر مربع کاهش یافت. به طور مشابه، در ننگرهار، یکی دیگر از ولایات عمده تولید کننده تریاک، کشت خشخاش در سال جاری 70 کیلومتر مربع کاهش یافت که در سال 2022 به 8.65 کیلومتر مربع می رسید.

تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای توسط ارائه دهنده خدمات اطلاعات جغرافیایی Alcis نشان می دهد که کمترین سطح محصول تریاک در مناطق جنوب و جنوب غربی افغانستان از زمان ممنوعیت سال 2001 است که نشان دهنده کاهش قابل توجه تولید در سال جاری است که نشان می دهد ممنوعیت طالبان علی رغم تردیدهای اولیه موثر است.

بسیاری از کشاورزان داوطلبانه به این ممنوعیت پایبند بوده اند، در حالی که جنگجویان طالبان برای از بین بردن محصولات کسانی که این ممنوعیت را رعایت نکرده اند، اقدام کرده اند.

مطیع الله که در قندهار تریاک زراعت می کرد، از فرمان طالبان حمایت و از این ممنوعیت تبعیت می کند.

او در ماه می در تماس تلفنی گفت: «من امسال گندم کشت کردم زیرا مسئولان به ما گفتند که از کشت خشخاش خودداری کنیم. “اما همسایه من سعی کرد مخفیانه در حیاط خود تریاک بکارد. طالبان با تراکتورهای خود آمدند و مزرعه او را ویران ساختند.”

حبیب گفت که در سال 2022، نیروهای آنها 4210 عملیات در سراسر کشور انجام دادند و بیش از 5500 مظنون را دستگیر کردند. آنها 182 کارخانه مواد مخدر را کشف و منهدم کردند و 543 تن مواد مخدر را کشف و ضبط نمودند. وی گفت: 82 هزار معتاد نیز برای درمان معرفی شدند.

اما ممنوعیت تریاک، مشکلات افغان‌های خسته از جنگ را تشدید کرده است، همزمان با فروپاشی اقتصادی که اکثریت مردم را در فقر و بی‌اطمینانی در مورد وعده غذایی بعدی خود قرار داده است.

فلباب براون از موسسه بروکینگز می گوید: این ممنوعیت جای خوشحالی ندارد.

فلباب براون گفت: افغانستان کشوری به شدت فقیر است و طالبان تدابیر مشکل ساز زیادی را اتخاذ کرده اند، مانند ممنوعیت کار زنان در بیشتر مناطق. بنابراین یکی از جنبه‌های اقتصادی که خوب پیش می‌رفت، خشخاش بود و اکنون طالبان آن را نیز ممنوع کرده است.

تاریخچه تلاش‌های قبلی برای ریشه‌کن سازی، درس‌های احتیاطی برای طالبان دارد. فلباب می گوید: علیرغم روش های وحشیانه طالبان در ریشه کن سازی خشخاش در اولین ممنوعیت در دهه 1990، مردم یک سال و نیم بعد شروع به کشت تریاک کردند، زیرا کشور گرسنه بود و کشت خشخاش تنها راه کسب درآمد سریع، قبل از ورود کمک های خارجی بود.

سرکوب کشت خشخاش توسط طالبان، بسیاری از افغان ها را مجبور می کند بین دست کشیدن از معیشت خود و مواجهه با آزار و اذیت جنگجویان مسلح دولت یکی را انتخاب کنند.

فلباب براون گفت: اگر مردم مجبور شوند بین مرگ به دلیل گرسنگی یا مرگ به دلیل آزار و اذیت طالبان یکی را انتخاب کنند، احتمالاً دومی را انتخاب کرده و به کشت خشخاش بازگردند.

فلباب براون گفت، با ویران شدن اقتصاد افغانستان، “اجرای ممنوعیت خشخاش تنها نیازهای بشردوستانه را تشدید می کند.”

احسان الله ولیسمن، روزنامه نگاری از ولایت ارزگان، یکی دیگر از مناطق عمده تولید کننده تریاک در جنوب، می گوید که کشاورزان ناراضی هستند زیرا تریاک تنها منبع درآمد آنها بود و اکنون هیچ وسیله ای برای بقا ندارند.

ولیسمن گفت: «بعد از اعلام ممنوعیت خشخاش توسط دولت، بسیاری از کشاورزان به برداشت افدرا (گیاهی که برای تولید کریستال مت استفاده می‌شود) روی آوردند، زیرا به طور طبیعی در تپه‌های افغانستان رشد می‌کند و قابل کشت نیست. اما طالبان آن‌ها را نیز سوزاندند. زیرا آنها مواد مخدر محسوب می شوند و افراد دست اندرکار در این تجارت را دستگیر شده اند.”

ولیسمن گفت که کشاورزانی که کشت خشخاش را رها کرده اند به کمک هایی مانند بذر و تکنیک های کشاورزی مدرن نیاز دارند. این جایگزین ها تاکنون ارائه نشده است.

شبیر، کشاورز تریاک از ولسوالی میوند قندهار، بیش از سه سال تریاک کشت می کرد. مزرعه او، در میان بسیاری دیگر، توسط طالبان به دلیل نقض این فرمان ویران شد.

شبیر گفت: “مزرعه من توسط طالبان ویران شد، بنابراین من شروع به کشت گندم و سبزیجات کردم.” “بعد از برداشت محصول، آنها را در بازار می فروشم. اما این اقلام پول کافی برای ما نمی آورد. تریاک تنها چیزی بود که می توانستیم از نظر مالی زنده بمانیم، زیرا سود زیادی داشت. متأسفانه، این موضوع هم منع شده است. ”

کارشناسان می گویند که ممنوعیت تریاک به تنهایی مشکل مواد مخدر افغانستان را حل نمی کند. ابتکارات توسعه برای تکمیل تلاش‌های مبارزه با مواد مخدر، به ویژه در یک اقتصاد ضعیف با فرصت‌های درآمد جایگزین محدود، مورد نیاز است. اما اینها به دلیل انزوای بین المللی افغانستان از روی میز خارج شده اند. فضلی گفت: در بحث مبارزه با مواد مخدر شما به اشکال مختلفی، گیر کرده اید.

از زمان سقوط دولت جمهوری، افغانستان بسیاری از پزشکان، پرستاران، مددکاران اجتماعی و دیگر کارشناسان را به دلیل مهاجرت از دست داده است. مسدود شدن کمک های بشردوستانه نیز ارائه درمان کافی برای بیمارانی مانند مروه را با مشکل مواجه کرده است. به گفته یک داکتر که به عنوان متخصص در شفاخانه 1000 بستر ترک اعتیاد ابن سینا در کابل کار می کند می گوید که کمبود شدید غذا و دارو در شفاخانه ها وجود دارد.

داکتر شرافت زمان، سخنگوی وزارت صحت عامه، در یک مصاحبه تلفنی ماه می این ادعاها را رد کرد و گفت که مقامات در تداوی معتادان با هیچ مشکلی مواجه نیستند. او افزود: «ما برای ادامه رسیدگی موثر به اعتیاد به حمایت جامعه بین‌المللی نیاز داریم».

برخی از معتادان افغان ادعا می کنند که به دلیل نبود حمایت های طبی و فرصت های شغلی ارائه شده توسط امارت اسلامی، دوباره به حالت قبل برگشته اند.

اسامی افراد دارای اعتیاد به دلایل ایمنی تغییر کرده است. این گزارش توسط موسسه دارت بخش روزنامه نگاری و تروما در دانشکده روزنامه نگاری کلمبیا تهیه و حمایت گردیده است