هند و پاکستان در پی حمله مرگبار اخیر در منطقه مورد مناقشه کشمیر، در بدترین بحران خود طی سال های اخیر قرار دارند. هرچند احتمال وقوع جنگ پایین است، اما تنش های تشدید شده میان این دو قدرت هسته ای، خطرات جدی برای ثبات جهانی به همراه دارد.
در تاریخ ۲۲ آپریل، افراد مسلح به گردشگرانی که در منطقه تی در نزدیکی شهر پهلگام در کشمیر تحت کنترل هند حضور داشتند، حمله کردند. در این حمله ۲۶ نفر – شامل ۲۵ هندی و یک نپالی – کشته شدند. دولت هند، پاکستان را به دست داشتن در این حمله متهم کرد، اما اسلام‌آباد هرگونه دخالت را رد نمود. گروهی موسوم به «جبهه مقاومت» که دهلی نو آن را وابسته به لشکر طیبه می داند، ابتدا در شبکه اجتماعی تلگرام مسئولیت حمله را پذیرفت، اما سپس آن را پس گرفت.
هر دو کشور در مورد تشدید درگیری در این منطقه مسلمان‌نشین که هم هند و هم پاکستان ادعای مالکیت کامل آن را دارند، به شدت نگران‌اند. روز یک‌شنبه، روزنامه ایندین اکسپرس به نقل از یک منبع ارشد دولتی در هند نوشت: «پاسخ نظامی در راه است.» سه‌شنبه شب، وزیر اطلاعات پاکستان در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که اطلاعات موثقی دارد مبنی بر اینکه هند در عرض ۲۴ تا ۳۶ ساعت اقدام نظامی خواهد کرد.
این مهلت گذشت بدون آنکه حادثه ای رخ دهد. گزارش هایی نیز منتشر شده که مقامات نظامی دو کشور از طریق خط تماس مستقیم گفتگو کرده اند که نشان دهنده باز بودن مسیرهای ارتباطی است. در عین حال، پایتخت های مهمی چون واشنگتن و پکن خواستار تنش زدایی شده اند؛ موضعی که دست هند را برای واکنش آزادانه به حمله، بسته تر کرده است.
با این حال، نباید تصور کرد که بحران تمام شده است. حمله پهلگام به‌طور استثنایی وحشیانه بود: بسیاری از قربانیان از ناحیه سر و به شیوه ای شبیه به اعدام هدف قرار گرفتند. به ندرت پیش می‌آید که غیرنظامیان – به‌ویژه گردشگران – در کشمیر هدف قرار گیرند. همچنین گزارش ها حاکی از آن است که قربانیان به دلیل دین هندو بودنشان انتخاب شده بودند. این فاجعه احساسات مردم، ارتش و مقامات دولتی هند را جریحه دار کرده است.
از این رو، اقدام نظامی هند همچنان به عنوان یک احتمال قوی مطرح است. دولت ملی گرای هندو در دهلی نو، اگر اقدامی نکند، ممکن است از نظر سیاسی به شدت آسیب ببیند، به ویژه که بارها نشان داده قصد واکنش قاطع دارد.
در صورت حمله هند، واکنش تلافی جویانه پاکستان تقریباً حتمی است. پاکستان از اینکه به نادرستی متهم شده خشمگین است و هرگونه حمله ای را تحریک آمیز می داند. علاوه بر این، دولت غیرمحبوب غیرنظامی و نظامی این کشور در صورت وقوع حمله، فرصت خوبی برای جلب حمایت عمومی خواهد داشت.
در همین حال، فضای دیپلماتیک میان دو کشور تنگ تر شده است. هند و پاکستان دو توافق مهم دوجانبه – «معاهده آب های ایندوس» و «توافق نامه شیملا» – را به حالت تعلیق درآورده اند؛ توافقاتی که به‌ترتیب بر سر تقسیم آب و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات تنظیم شده اند.
خوشبختانه، سلاح های هسته ای هنوز به عنوان عامل بازدارنده عمل می کنند. هند و پاکستان پیش از آنکه در سال ۱۹۹۸ به قدرت های رسمی هسته ای تبدیل شوند، چندین جنگ را پشت سر گذاشتند، اما در سال های اخیر نیز چندین بار دست به اقدامات نظامی محدود زده اند. از جمله در سال ۲۰۱۶ که کماندوهای هندی وارد کشمیر تحت کنترل پاکستان شدند و حملاتی انجام دادند. در سال ۲۰۱۹ نیز در پی حمله ای مرگبار که گروه جیش محمد (مستقر در پاکستان) مسئولیت آن را برعهده گرفت، نیروی هوایی هند مناطقی در خاک پاکستان را هدف حمله قرار داد. در پی آن، جنگنده های پاکستانی نیز وارد عمل شدند و دو طرف درگیر نبرد هوایی شدند.
در چنین شرایطی، احتمال دارد دهلی نو به جای حمله علنی، اقدامات پنهانی خود نظیر ترورهای هدفمند اعضای گروه های افراطی در داخل پاکستان را افزایش دهد؛ اقداماتی که با انکارپذیری همراه اند و می توانند رضایت افکار عمومی هند را تأمین کنند.
هرچند هند قطعاً نمی خواهد وارد جنگی تمام عیار شود، اما در چنین فضای پرتنش و متشنجی، هر اشتباه یا محاسبه نادرست می تواند وضعیت را به‌طور خطرناکی از کنترل خارج کند.
مطلبی از نشریه تایم
نوشته: مایکل کوگلمن، تحلیلگر مسائل جنوب آسیا از موسسه وودرو ویلسون
