دوره دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ در ایالات متحده نگرانی هایی را برای پاکستان به همراه داشته است. تحلیل گران اشاره کرده اند که با توجه به اینکه چین و منطقه هند – پاسیفیک احتمالاً در کانون سیاست خارجی ترامپ قرار خواهند گرفت، ایالات متحده روابط خود را با هند در راستای تلاش برای مهار چین اولویت بندی خواهد کرد. نگرانی های پاکستان از اینکه ترامپ 2 به سمت هند تمایل بیشتری پیدا کند، پس از صدور بیانیه مشترک هند – ایالات متحده در پایان دیدار نخست وزیر نارندرا مودی از ترامپ در فبروری 2024 که پاکستان را در رابطه با حملات تروریستی مرزی در هند ذکر کرده بود، شدت گرفت. ایالات متحده همچنین پیشنهاد فروش هواپیماهای جنگی F-35 به هند را ارائه کرده است. با توجه به اینکه هند در کانون توجه ترامپ قرار دارد، آیا پاکستان به حاشیه خواهد رفت؟
برای تحلیل سیاست خارجی پاکستان در دوران ترامپ، حسین حقانی، سفیر پیشین پاکستان در ایالات متحده و پژوهشگر ارشد در موسسات هادسون و انور گرجاش، در مصاحبه ای با سودها رامچندرن، سردبیر بخش جنوب آسیا در نشریه دیپلمات، گفته است که پاکستان می تواند توجه ایالات متحده را دوباره جلب کند اگر القاعده و داعش شاخه خراسان تهدید جدی برای ایالات متحده شناخته شوند.
دیپلمات: روابط پاکستان و ایالات متحده در دهه گذشته به کاهش علاقه آمریکا به پاکستان شناخته شده است. دلیل این روند چیست و چه چیزی ممکن است آن را تغییر دهد؟
حقانی: ژئوپولیتیک دلیل اصلی روابط قوی ایالات متحده و پاکستان در دوران جنگ سرد و جنگ علیه تروریسم بود. تغییرات در اولویت های ژئوپولیتیک ایالات متحده، دلیل کاهش علاقه آمریکا به پاکستان است. ایالات متحده در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ نیازمند پاکستان برای عملیات های جاسوسی علیه اتحاد جماهیر شوروی و چین بود و سپس به عنوان پایگاهی برای جهاد علیه شوروی در افغانستان از آن استفاده کرد. خروج ایالات متحده از افغانستان نیز نیاز به پاکستان برای تأمین نیروهای آمریکایی در این کشور را پایان داده است. اکنون، مهار رشد اقتصادی و نظامی چین به عنوان یک رقیب جدی، نگرانی اصلی ایالات متحده در استراتژی هند – پاسیفیک است. روسای جمهوری ایالات متحده نیز روابط استراتژیک خود را با هند تقویت کرده اند تا هند را به عنوان رقیبی برای چین بسازند. در دو دهه گذشته، هند، نه پاکستان، شریک اول ایالات متحده در منطقه بوده است.
با این حال، پاکستان می تواند دوباره توجه ایالات متحده را به دلیل موقعیت خود در تقاطع آسیای جنوبی، مرکزی و غربی جلب کند. اگر ایالات متحده تهدید جدی از سوی القاعده و داعش شاخه خراسان در افغانستان احساس کند، می تواند شریک ضد تروریسم مهمی برای ایالات متحده باشد و در صورتی که ایالات متحده تصمیم به آغاز عملیات های نظامی علیه ایران بگیرد، اهمیت پیدا کند. دولت ترامپ همچنین ممکن است پاکستان را به عنوان منبعی برای مواد معدنی حیاتی ببیند.
دیپلمات: آیا بیانیه مشترک هند – ایالات متحده که در پایان دیدار نخست وزیر نارندرا مودی از واشنگتن صادر شد، نگرانی بیشتری در پاکستان به وجود آورد؟ چرا؟
حقانی: در سه دهه گذشته، هر رئیس جمهور آمریکایی از تقویت شراکت استراتژیک با هند حمایت کرده است. بیانیه های مشترک اخیر نیز به موضوع “تروریسم مرزی” به عنوان نگرانی مشترک آمریکا و هند اشاره کرده اند. بنابراین، بیانیه فعلی که پاکستان را به طور خاص ذکر کرده بود، چیز جدیدی نبود. این تنها تکرار این نکته بود که دولت جدید ایالات متحده درست از آغاز، به پاکستان همان چیزی را گفته است که دولت های قبلی گفته بودند.
پاکستان به دلیل اینکه این بیانیه بلافاصله پس از آغاز ریاست جمهوری ترامپ صادر شد، دچار نگرانی شد. اما دولت ترامپ غیرمتعارف است و بیانیه های مشترک در دوران این رئیس جمهور اهمیت کمتری دارند، زیرا او به شیوه‌ای معاملاتی عمل خواهد کرد. به همین دلیل، درست پس از بیانیه ای که پاکستان را به طور خاص مورد انتقاد قرار داد، رئیس‌جمهور ترامپ از پاکستان به نام در سخنرانی خود در کنگره تشکر کرد.
دیپلمات: آیا بسته 397 میلیون دالری برای هواپیماهای F-16 پاکستان به معنای تمایل ایالات متحده به حمایت از پاکستان در برابر هند است؟
حقانی: بسته 397 میلیون دالری برای ارتقاء ناوگان F-16 پاکستان غیرمنتظره نبود و باقی مانده از بسته 450 میلیون دالری بود که در دوران دولت بایدن تصویب شده بود. این بسته بازگشت به کمک‌های نظامی به پاکستان نیست، بلکه تعهد طولانی مدت آمریکا برای تأمین نگهداری تجهیزات آمریکایی فروخته شده به کشورهای خارجی است.
رهبران فعلی هند تمایل دارند تا تمام جهان، از جمله ایالات متحده، نگرش خود را به‌گونه ای تغییر دهند که پاکستان را به طور کامل کنار بگذارد تا نگرانی های هند درباره تروریسم تا زمانی که به طور کامل برطرف نشود. این امر بعید است که تحقق یابد. ترامپ به دنبال تقویت اقتصاد ایالات متحده است و فروش سلاح به هر کسی که خواهان آن باشد، در این راستا قرار دارد.
دیپمات: آیا قانون دموکراسی پاکستان تأثیر زیادی بر سیاست های پاکستان و روابط آن با ایالات متحده خواهد داشت؟
حقانی: تصویب این قانون و این که آیا بیشتر از یک اقدام نمادین خواهد بود یا خیر، بستگی به این دارد که آیا دولت ترامپ واقعاً نگران دموکراسی در کشورهای دیگر است یا خیر. تا کنون، این دولت به نظر نمی رسد که مانند دولت های قبلی در ترویج دموکراسی در خارج از کشور جدیت داشته باشد. حتی زمانی که مجلس نمایندگان در جون ۲۰۲۴ قطعنامه ای دو حزبی به حمایت از دموکراسی و حقوق بشر در پاکستان تصویب کرد، تأثیر زیادی بر سیاست دولت بایدن در قبال پاکستان نداشت. در سخنرانی وضعیت اتحادیه خود در تاریخ ۴ مارچ، رئیس‌جمهور ترامپ از پاکستان به دلیل دستگیری فرد عضو گروه داعش خراسان که مسئول بمب گذاری فرودگاه کابل و کشته شدن سربازان آمریکایی در سال ۲۰۲۱ بود، تشکری کرد. این به نظر من تأیید می کند که رویکرد رئیس‌جمهور ترامپ به شدت معامله گرانه خواهد بود: “اگر برای ما کاری انجام دهید، شاید ما هم برای شما کاری انجام دهیم.” برای کسب همکاری بیشتر در زمینه مبارزه با تروریسم یا رسیدگی به اولویت های دیگر دولت، تیم ترامپ نیاز به روابط بهتر با دولت موجود و دستگاه نظامی پاکستان خواهد داشت. این اولین بار نیست که دموکراسی و حقوق بشر در روابط آمریکا و پاکستان در اولویت قرار نمی گیرد. در نهایت، روابط بین الملل بیشتر به منافع مربوط است تا ایدئولوژی.آیا ممکن است پاکستان به عنوان یک شریک مهم برای ایالات متحده در صورتی که ترامپ علیه ایران اقدام کند، ظاهر شود؟
پاکستان می‌تواند از موقعیت استراتژیک خود در برابر ایران بهره برداری کند، به ویژه اگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از آن بخواهند. اما هرگونه دخالت علنی علیه ایران تأثیراتی بر سیاست داخلی پاکستان خواهد داشت و ممکن است باعث تحریک درگیری های فرقه ای شود. در صورتی که پاکستان تصمیم به همکاری با ایالات متحده و کشورهای عربی در هدف قرار دادن ایران بگیرد، باید حمایت خود را با دقت تنظیم کند تا از پیامدهای داخلی جلوگیری شود.
دیپلمات: برخی از تحلیلگران بر این باور هستند که تعلیق کمک های خارجی توسط ترامپ ممکن است فضا را برای چین گسترش دهد. آیا این ممکن است در مورد پاکستان اتفاق بیفتد؟ آیا چین علاقه مند به تأمین مالی پروژه هایی مشابه پروژه های اداره انکشاف بین المللی امریکا (USAID) است؟
حقانی: چین به احتمال زیاد شروع به ارائه کمک به شکل کمک‌های بلاعوض مانند USAID نخواهد کرد، اما قطعاً فضایی برای چین ایجاد شده است. گزینه های پیش روی کشورهای وابسته به کمک، نه تنها پاکستان، اکنون محدود شده است. به جای دسترسی به پروژه‌های مشابه USAID، ممکن است مجبور به دریافت قرضه هایی با سود بالا تحت ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) شوند. چالش اصلی در زمینه‌های بهداشت عمومی، آموزش و توسعه انسانی خواهد بود، که چین برای آنها قرضه یا کمک ارائه نمی دهد. اگر ایالات متحده کمک هایی برای توسعه انسانی ارائه ندهد، کشورهای مانند ژاپن، اتحادیه اروپا، عربستان سعودی و امارات متحده عربی احتمالاً باید وارد شوند. برای بسیاری از کشورها، هند گزینه ای خواهد بود، اما این ممکن است برای پاکستان صادق نباشد. چین به طور تاریخی کمک‌های توسعه ای کمی به کشورها ارائه داده است و ترجیح می دهد قرضه و سرمایه گذاری اقتصادی کند. پاکستان، مانند سایر کشورهای در حال توسعه، کمک های محدودی از چین دریافت کرده که معمولاً پس از بلایای طبیعی بوده است. سرمایه گذاری های اضافی چین به احتمال زیاد در زمینه های انرژی و زیرساخت ها خواهد بود. در حال حاضر، حدود یک چهارم از بدهی پاکستان به چین است و بعید به نظر می رسد که پاکستان بخواهد این نسبت را افزایش دهد و به وابستگی به چین دچار شود. نباید فراموش کرد که تصمیم پاکستان برای جلب کمک های چین عمدتاً به دلیل جلوگیری از وابستگی کامل به ایالات متحده بوده است. بسیاری از این موارد بستگی به توانایی پاکستان در مدیریت بهتر اقتصاد خود دارد تا نیاز دائمی به کمک کاهش یابد.
نتیجه‌گیری
سیاست خارجی ترامپ در قبال پاکستان با توجه به تحولات جدید در سطح جهانی و منطقه‌ای، پیچیده و متغیر خواهد بود. هرچند روابط آمریکا و پاکستان به دلیل تغییرات ژئوپولیتیک و کاهش نیاز ایالات متحده به این کشور در دوران پس از جنگ افغانستان کاهش یافته است، اما موقعیت استراتژیک پاکستان همچنان آن را به یک شریک مهم در مسائل ضدتروریسم و درگیری های منطقه ای تبدیل می کند. در عین حال، تغییرات سیاست خارجی ترامپ، که بیشتر به سمت معامله گری و اولویت بندی منافع اقتصادی سوق دارد، می تواند پاکستان را به یک شریک مهم تر در مبارزات ضدتروریسم و مقابله با تهدیدات جهانی مانند داعش و القاعده تبدیل کند.
با این حال، پاکستان باید همزمان با مدیریت روابط خود با ایالات متحده، به چالش های داخلی خود نیز توجه کند، به ویژه در حوزه های سیاسی و اقتصادی. در نهایت، اگر پاکستان بخواهد به عنوان یک شریک مهم در سیاست های ایالات متحده مطرح شود، باید بتواند خود را در برابر فشارهای داخلی و خارجی به خوبی مدیریت کند و منافع ملی خود را به بهترین شکل ممکن تعادل دهد.
مصاحبه نشریه دیپلمات همراه با حسین حقانی سفیر پیشین پاکستان در ایالات متحده
