دیده‌بان حقوق بشر روز پنجشنبه ۱۳ جنوری، در گزارش جهانی ۲۰۲۲ اعلام کرد، تسلط طالبان بر افغانستان بحران حقوق بشری و فاجعه انسانی را در این کشور سرعت بخشیده است. در این گزارش آمده است با به قدرت رسیدن طالبان، پیشرفت‌ها در زمینه فعالیت‌های زنان و آزادی بیان که از مهم‌ترین دستاوردهای دو دهه بازسازی در افغانستان بود، به تعویق افتاد.
پاتریشیا گوسمن، معاون آسیایی دیده‌بان حقوق بشر، در این گزارش گفت: «افغان‌ها بین ظلم طالبان و شبح ترسناک قحطی گیر افتاده‌اند. دولت‌های درگیر در افغانستان در دو دهه گذشته باید کمک‌های بشردوستانه و خدمات اساسی از جمله صحت و آموزش را تامین کنند و در عین حال از اهرم‌های فشار برای پایان دادن به نقض حقوق بشر استفاده کنند.»
دیده‌بان حقوق بشر در گزارش جهانی ۷۵۲ صفحه‌ای سال ۲۰۲۲، به بررسی وضعیت حقوق بشر در ۱۰۰ کشور جهان پرداخت. کنت راث، مدیر اجرایی دیده‌بان حقوق بشر، در این گزارش اذعان کرد اخیرا در کشورهای گوناگون، شمار زیادی از مردم با وجود خطر دستگیری و حتی مرگ، به خیابان می‌آیند و اعتراض می‌کنند؛ این نشان می‌دهد که دموکراسی هنوز با قوت تمام برای مردم جذابیت دارد. این در حالی است که سردمداران خودکامه برای سرکوب مردم و تسلط کامل بر حقوق و آزادی‌های مردم تلاش می‌کنند. راث تاکید کرد: «رهبران دموکراتیک باید برای مواجهه با چالش‌های ملی و جهانی بیشتر تلاش کنند تا مردم به آنچه درباره دموکراسی به آنان تفهیم شده است، باور داشته باشند.»
دیده‌بان حقوق بشر وضع محدودیت‌های طالبان برای زنان و نیز سانسور شدید رسانه‌ها را به تعویق انداختن روند دموکراسی در این کشور خواند. این گزارش فرار خبرنگاران افغان از ترس طالبان را از عوامل تعطیلی ۷۰ درصد رسانه‌های افغانستان دانست.
این گزارش همچنین به فروپاشی اقتصادی افغانستان در نتیجه مسدود شدن ذخایر ارزی این کشور در ایالات متحده آمریکا و قطع کمک‌های مالی جهانی اشاره کرده است. دیده‌بان حقوق بشر تصریح کرد فروپاشی اقتصادی افغانستان میلیون‌ها شهروند افغان را در خطر قحطی شدید قرار داد و سیستم درمانی کشور را نیز دچار بحران کرد. در حال حاضر، بخش عظیمی از مردم افغانستان به امکانات بهداشت و مراقبت دسترسی ندارند.
در این گزارش کشتار غیرنظامیان در جنگ بین نیروهای امنیتی پیشین افغانستان و گروه طالبان و حملات هدفمند طالبان و داعش به تجمع‌های غیرنظامیان نیز بخشی از بحران افغانستان عنوان شده است.
این گزارش گسترش فعالیت‌های شاخه خراسان داعش و کشتار هدفمند غیرنظامیان را یکی دیگر از چالش‌های افغانستان پس از تسلط طالبان می‌داند. دادستان دیوان کیفری بین‌المللی که به‌دنبال ازسرگیری تحقیق در مورد تلفات غیرنظامیان افغانستان بود، اکنون بر جنایات طالبان و داعش در افغانستان تمرکز می‌کند.
گزارش سالانه دیده‌بان حقوق بشر، در حالی به بحران حقوق بشری در افغانستان پرداخته است که هر روز خبر بازداشت و شکنجه نظامیان پیشین افغان و نیز افراد غیرنظامی از گوشه‌و‌کنار کشور به گوش می‌رسد. در تازه‌ترین موارد، طالبان فیض‌الله جلال، استاد دانشگاه کابل و تحلیلگر مسائل سیاسی، را به دلیل انتقاد از عملکرد طالبان در رسانه‌ها، بازداشت کرد و همچنین یک یوتیوبر افغان را به دلیل تهیه گزارش از گردهمایی اعتراضی مردم در پنجشیر، بیش از یک هفته با نقض موارد حقوق بشری در بازداشت نگه داشت.
این در حالی است که پیش از تسلط کامل طالبان بر افغانستان، با وجود فساد و ضعف در نهادهای قضایی کشور، سازمان‌های حقوق بشری به اطلاعاتی در مورد آنچه برای مردم اتفاق می‌افتاد دسترسی داشتند و در بسیاری موارد افشاگری رسانه‌ها و دادخواهی نهادهای حقوق بشری سبب پیگیری قضایی نقض حقوق بشر در افغانستان می‌شد؛ اما با تسلط طالبان، هیچ نهاد مدافع حقوق بشر در افغانستان فعال نیست و رسانه‌ها نیز توان افشاگری ندارند.
