در ۱۵ می ۲۰۲۵، هند و طالبان به نقطه عطفی در روابط دیپلماتیک خود رسیدند، زمانی که جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، گفتگویی تلفنی با امیرخان متقی، وزیر خارجه سرپرست حکومت طالبان در افغانستان، انجام داد. این تماس، نخستین تعامل در سطح وزارتی میان دو طرف از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱ به شمار می رود. این مکالمه تنها چند روز پس از آن صورت گرفت که هند و پاکستان توافق کردند حملات نظامی خود را متوقف کنند، تصمیمی که پس از عملیات “سِندور” و حمله تروریستی ۲۲ آپریل در پهلگام اتخاذ شد – حادثه ای که منجر به کشته شدن ۲۶ غیرنظامی و زخمی شدن ده ها تن دیگر شد و توسط رژیم طالبان محکوم گردید.
- گفتگوی بین وزارتی هند و طالبان
جایشانکار در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «امشب گفتگوی خوبی با مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه سرپرست افغانستان، داشتم. از محکومیت قاطع او نسبت به حمله تروریستی پهلگام بسیار سپاسگزارم.» در این تماس، وزیر خارجه هند بر دوستی دیرینه هند با مردم افغانستان تأکید کرد و حمایت مستمر هند از توسعه این کشور را یادآور شد. او همچنین از موضع قاطع طالبان در رد گزارش های دروغین و بی اساس که به دنبال ایجاد بی اعتمادی میان افغانستان و هند هستند، استقبال کرد. این اظهارات پاسخی بود به ادعاهای اخیر سخنگوی ارتش پاکستان، ژنرال احمد شریف چودری، که در نشست خبری دهم می ادعا کرده بود هند به خاک افغانستان موشک شلیک کرده و حملات پهپادی انجام داده است. در واکنش، عنایت‌الله خوارزمی، سخنگوی وزارت دفاع طالبان، این ادعاها را بی اساس دانست.
هند نیز این ادعاها را «مضحک» توصیف کرد. ویکرام میسری، دبیرکل وزارت خارجه هند، در نشست خبری گفت: «مردم افغانستان نیازی به یادآوری ندارند که کدام کشور بارها در یک سال و نیم گذشته غیرنظامیان و زیرساخت های غیرنظامی را در افغانستان هدف قرار داده است.» او به حملات هوایی پاکستان در ۲۵ دسامبر ۲۰۲۴ به ولسوالی برمل در ولایت پکتیکا اشاره داشت که ادعا شد برای هدف قراردادن پایگاه های تحریک طالبان پاکستان انجام شده بود. همچنین در مارچ همان سال، پاکستان در واکنش به حمله انتحاری در وزیرستان شمالی که منجر به کشته شدن ۷ سرباز پاکستانی شد، حملاتی هوایی به ولایت های خوست و پکتیکا انجام داد. پیش از آن نیز در ۱۶ آپریل ۲۰۲۲، حملاتی در خوست و کنر انجام شده بود که دست کم ۴۷ غیرنظامی، از جمله زنان و کودکان، کشته شدند. این حملات روابط افغانستان و پاکستان را در سال های اخیر به شدت تیره کرده است.
در بیانیه ای از سوی وزارت خارجه طالبان درباره تماس تلفنی آمده است: «در این گفتگو، تمرکز بر تقویت روابط دوجانبه، تجارت و ارتقاء سطح روابط دیپلماتیک بود.» امیرخان متقی، وزیر خارجه سرپرست طالبان، هند را «کشوری مهم در منطقه» توصیف کرد و با یادآوری روابط تاریخی دو کشور، خواستار صدور ویزا برای تجار و بیماران افغان و همچنین بازگرداندن زندانیان افغان در هند شد. اخیراً هند پس از سال ها توقف صدور ویزا، دوباره درهای خود را به روی شهروندان افغان گشود.
- زمان بندی گفتگو
این گفتگوی تلفنی چند روز پس از آن صورت گرفت که آناند پراکاش، معاون اداره جنوب غرب آسیا در وزارت خارجه هند، در ۲۷ آپریل با امیرخان متقی در کابل دیدار کرد – در بحبوحه افزایش تنش ها میان هند و پاکستان پس از حمله پهلگام. همچنین گزارش هایی وجود دارد مبنی بر اینکه ملا محمد ابراهیم صدر، معاون وزیر داخله طالبان، در هفته نخست ماه می، سفری محرمانه به دهلی نو انجام داده است، هرچند هیچ یک از طرفین این سفر را تأیید نکرده اند.
آخرین باری که هند در سطح سیاسی با طالبان تعامل داشت، به بیش از دو دهه پیش بازمی گردد، زمانی که جاسوانت سینگ، وزیر خارجه وقت هند، در جریان بحران هواپیماربایی پرواز آی سی 814 در دسامبر ۱۹۹۹، با وکیل احمد متوکل، وزیر خارجه طالبان در آن زمان، در ارتباط بود.
- سیاست تدریجی هند در تعامل با طالبان
برخلاف برخی همسایگان، هند در ابتدا از تعامل با طالبان خودداری می کرد، اما پس از روی کارآمدن دوباره طالبان در سال ۲۰۲۱، به تدریج تماس هایی رسمی با نمایندگان این گروه برقرار کرد. نخستین دیدار در ۳۱ اگست ۲۰۲۱، میان دیپاک میتال، سفیر وقت هند در قطر، و شیرمحمد عباس استانکزی، رئیس دفتر سیاسی طالبان در دوحه صورت گرفت. از آن زمان، ارتباطات هند عمدتاً از طریق جی پی سینگ، معاون اداره پاکستان – افغانستان – ایران، انجام می شود. یکی از دیدارهای مهم، در نوامبر ۲۰۲۴ با وزیر دفاع طالبان، محمد یعقوب، پسر ملاعمر، انجام شد. پیش از تماس ۱۵ می، بالاترین سطح تعامل سیاسی، دیدار ویکرام میسری، دبیرکل وزارت خارجه هند، با امیرخان متقی در دبی در ماه جنوری ۲۰۲۵ بود.
پس از سقوط دولت جمهوری، هند کمک های انکشافی خود را متوقف کرد و تمرکز خود را بر کمک های بشردوستانه قرار داد. در ماه جون ۲۰۲۲، هند یک تیم تخنیکی به سفارت خود در کابل اعزام کرد تا نظارت بر عملیات کمک رسانی را برعهده بگیرد.
- کمک های بشردوستانه و انکشافی هند
هند تاکنون محموله های متعدد امدادی به افغانستان ارسال کرده که شامل ۵۰ هزار تن گندم، ۳۰۰ تن دارو، ۲۷ تن کمک های زلزله، ۴۰ هزار لیتر سموم، ۱۰۰ میلیون دوز واکسن فلج اطفال، ۱.۵ میلیون دوز واکسن کرونا، ۱۱ هزار بسته بهداشتی برای کمپین ترک اعتیاد، ۵۰۰ دست پوشاک زمستانی و ۱.۲ تن نوشت افزار بوده است. همچنین، در بودجه سال های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، مبلغ ۲۵ میلیون دالر کمک انکشافی به افغانستان اختصاص یافت که با استقبال مقامات طالبان مواجه شد.
در سال ۲۰۲۳، هند برنامه بورسیه تحصیلی آنلاینی برای یک هزار دانشجوی افغان در مقاطع لیسانس و فوق لیسانس راه اندازی کرد. همچنین، در قالب برنامه همکاری های فنی و اقتصادی هند، شماری از مقام های افغان در یک دوره آموزشی مجازی درباره قوانین هند و محیط کسب و کار شرکت کردند. در سال ۲۰۲۲، طالبان رسماً از هند خواست تا حدود ۲۰ پروژه زیرساختی نیمه تمام در افغانستان را تکمیل کند، اما در آن زمان، هند هنوز تمایلی برای توسعه همکاری ها فراتر از کمک های بشردوستانه نداشت. پس از دیدار ماه جنوری ۲۰۲۵، نخستین نشانه از تمایل دهلی برای بازگشت به همکاری های انکشافی پدیدار شد. طالبان در نوامبر ۲۰۲۴ نیز یک دیپلمات خود به نام داکتر اکرام الدین کامل، فارغ‌التحصیل دانشگاه آسیای جنوبی در دهلی، را به عنوان کنسول موقت در بمبئی منصوب کرد.
در نهایت، تماس تلفنی در سطح وزارتی میان هند و طالبان در ۱۵ می ۲۰۲۵، تغییر نرم اما معناداری در سیاست خارجی هند نسبت به افغانستان را نشان می دهد. این تماس، رویکردی عمل گرایانه را به نمایش می گذارد که هدف آن حفظ منافع ملی، تقویت ثبات منطقه ای و پشتیبانی از مردم افغانستان است. در حالیکه آینده همچنان مبهم است، تعامل حساب شده هند با طالبان نشان می دهد که دیپلماسی با بازیگران گوناگون نقشی کلیدی در تأمین صلح، ثبات و نفوذ استراتژیک دارد. این رویکرد باید به طور مستمر بازنگری شود تا با اهداف راهبردی و ارزش‌های اخلاقی هند همخوان باقی بماند.
مطلبی از شورای امور جهانی هند، موسسه پژوهشی مستقر در دهلی نو
