تحولات اخیر در آسیای جنوبی توجه بیشتری را به چگونگی تأثیر اقدامات متقابل پاکستان و افغانستان بر یکدیگر جلب کرده است. گزارش های منتشرشده از پکن نشان می دهد که هر دو کشور خواهان تقویت روابط دوجانبه هستند، امری که نویدبخش مسیری روشن تر به سوی صلح در منطقه است. نشستی که اخیرا در پکن برگزار شد، بار دیگر پیوندهای عمیق مذهبی، فرهنگی و جغرافیایی میان پاکستان و افغانستان را برجسته کرد و بر ضرورت طبیعی همکاری میان این دو کشور تأکید داشت.
با گذشت سال ها، مسائل متعددی چون نگرانی های امنیتی، بی ثباتی سیاسی و انزوای اقتصادی، روابط میان پاکستان و افغانستان را تیره کرده اند. با این حال، پاکستان همچنان دست دوستی به سوی افغانستان دراز کرده و درک می کند که پیشرفت افغانستان مستقیما با پیشرفت خودش پیوند دارد. این نگرش بازتابی از درک پاکستان از نقش حیاتی اش در کمک به برقراری صلح و انسجام در منطقه است.
ثبات و ادغام موفق افغانستان برای پاکستان اهمیت استراتژیک دارد. جمعیت های این دو کشور با یکدیگر پیوندهای قومی دارند و اقتصادهایشان به هم گره خورده اند. افغانستان می تواند از موقعیت جغرافیایی پاکستان برای اتصال به بازارهای جهانی بهره برداری کند، امری که مسیر تجارت را هموار و رشد اقتصادی را تسهیل می کند. در مقابل، روابط ناپایدار با پاکستان می تواند افغانستان را از مسیرهای اصلی تجارت دور و وابسته به گزینه های پرهزینه و ناکارآمد سازد.
نقش چین در این معادله، چه از منظر نمادین و چه از نظر دیپلماتیک، به وضوح اهمیت منطقه ای این تعاملات را برجسته کرده است. مشارکت فعال چین موجب نزدیکی بیشتر پاکستان و افغانستان شده و در حال حاضر، رهبران طالبان دریافته اند که هیچ کشوری نمی تواند جایگزین نقش حمایتی چین شود. این مسئله روشن می سازد که حمایت پایدار از سوی کشورهایی که با افغانستان پیوندهای ریشه دار دارند، مؤثرتر از حمایت های سطحی و دور از واقعیت از سوی کشورهایی است که ارتباطی اندک با آینده افغانستان دارند.
در این چارچوب، نقش پاکستان در تشویق افغانستان به همکاری منطقه ای برجسته تر شده است. تصمیم به برگزاری نشستی در کابل نشان می دهد که دولت موقت افغانستان دریافته است انزوا و عدم تعامل، بذر بحران را می کارد، در حالی که گفتگو و همکاری، مسیر صلح و توسعه را هموار می سازد. این دولت در عمل نشان می دهد که به تعامل با دیگران برای تأمین ثبات و امنیت بلندمدت کشور متعهد است.
روابط اقتصادی نزدیک تر میان پاکستان و افغانستان عاملی کلیدی در حفظ انسجام منطقه ای به شمار می رود. اقتصاد قدرتمند برای افغانستان در گرو تجارت و همکاری است، نه تداوم خصومت بر سر مسائل مرزی. مسیرهای تجاری پاکستان کوتاه ترین و مقرون‌به صرفه ترین راه برای انتقال کالاهای افغانستان به خارج از کشور هستند. اتصال زیرساختی به نوبه خود، اقتصادها را به هم پیوند می دهد و زمینه ساز نزدیکی فرهنگی و اجتماعی ملت ها می شود.
با این همه، موانع همچنان پابرجا هستند. روابط افغانستان با همسایگانش، از جمله پاکستان، به دلیل حضور گروه هایی مانند تحریک طالبان پاکستان همچنان تنش زا است. گفتگو و همکاری در حوزه امنیتی ضرورتی انکارناپذیر برای تقویت اعتماد و تحکیم روابط دوجانبه به شمار می رود. رسیدگی مؤثر به این چالش ها می تواند به دولت موقت افغانستان در کسب مشروعیت سیاسی و بازنگری در فهرست های تروریستی از سوی ایالات متحده و دیگر کشورها کمک کند.
استراتژی منطقه محور چین در چنین وضعیتی نقشی تعیین کننده دارد. تلاش های پکن برای منزوی کردن عوامل برهم زننده و حمایت از رویکردهای مبتنی بر همکاری، سبب شده است که گفتگوی منطقه ای جذاب تر از تخاصم جلوه کند. این چارچوب زمینه ای فراهم می سازد که در آن، پاکستان و افغانستان بتوانند در حوزه های دارای منافع مشترک، به همکاری مؤثر بپردازند.
از منظر پاکستان، این تحولات نشان می دهد که این کشور چگونه به حفظ ثبات منطقه ای کمک می کند. پاکستان با قرار گرفتن در گذرگاه آسیای جنوبی و مرکزی، نقشی محوری در شکل گیری طرح های اقتصادی و ترانزیتی ایفا می کند که آینده منطقه را دگرگون خواهد کرد. ایالات متحده نیز در چارچوب تعامل با افغانستان، تلاش دارد با کشورهای منطقه، به ویژه پاکستان، شراکت های اقتصادی، امنیتی و سیاسی شکل دهد.
در عین حال، پاکستان تحولات میدانی را در تحلیل های خود دخیل می کند. این کشور می پذیرد که حل و فصل مسائل امنیتی تنها از راه گفتگوهای سیاسی و در نظر گرفتن دغدغه های متقابل ممکن است. تأکید مداوم دولت موقت افغانستان بر تعامل به جای انزوا، در راستای دیپلماسی عمل گرا و زدودن بی اعتمادی های تاریخی ارزیابی می شود.
فراتر از منافع دوجانبه، روابط قوی تر میان پاکستان و افغانستان مزایای گسترده تری نیز به همراه دارد. ثبات افغانستان می تواند کانون های بحران را کاهش دهد، فرصت های تجاری جدید خلق کند و امنیت دو کشور را تقویت نماید. همچنین، این امر زمینه را برای پیوند عمیق تر افغانستان با اقتصادهای منطقه فراهم می سازد، رویکردی که به سود کل آسیای جنوبی و مناطق همجوار است.
از سوی دیگر، کشورهای همسایه پاکستان نیز این کشور را به عنوان شریک اصلی و حامی طرح های صلح آمیز منطقه ای به رسمیت می شناسند. همکاری میان چین و کشورهای اطراف، نشان از تمایل جمعی برای حل اختلافات از مسیر گفتگو و تفاهم دارد. پاکستان با پذیرش نقش میانجی گرانه و تمایل به شنیدن دغدغه ها، خود را در قلب تحولات منطقه ای تثبیت کرده است.
در مجموع، روابط پاکستان و افغانستان در مسیری مثبت حرکت می کند، مسیری که تا حد زیادی مرهون نقش آفرینی فعال پاکستان در تسهیل گفت و گوها، تقویت همکاری ها و تحکیم پیوندهای مشترک است. نزدیکی فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی این دو کشور، این همکاری را به امری طبیعی و ضروری تبدیل کرده است. در دنیای امروز که کشورها از نظر اقتصادی و امنیتی به یکدیگر وابسته اند، شراکت استراتژیک میان اسلام آباد و کابل بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می رسد.
دیپلماسی فعال، آمادگی برای پرداختن به مسائل دشوار، و تمایل به همکاری منطقه ای، پاکستان را به بازیگری تعیین کننده در ایجاد ثبات و شکوفایی در آسیای جنوبی بدل کرده است. با توجه به تأثیر مثبت چین بر تعاملات منطقه ای، امید به ساختن صلح پایدار و رفاه روزافزون، بیش از پیش تقویت شده است. در آینده، زمانی که افغانستان چالش های سیاسی و اقتصادی خود را با حمایت پاکستان و مشارکت دیگر بازیگران منطقه پشت سر گذارد، ثبات منطقه ای نیز تضمین بیشتری خواهد یافت.
مطلبی از نشریه اوراسیا ریوو
