منتقدان داخل و بیرون اسرائیل، این پرسش را مطرح کرده اند که آیا عزم نابودی حماس، به عنوان یک سازمان عمیقا ریشه دار، یک هدف واقع بینانه است؟ یک مشاور پیشین امنیت ملی اسرائیل، این هدف را “گنگ و مبهم” توصیف کرد.
از سال 1987 که حماس سر برآورد، این گروه در برابر تلاش های مکرر برای نابودی رهبرانش، جان به در برده است. به گفته تحلیلگران سیاسی و نظامی، ساختار حماس به گونه ای طراحی شده است که بتواند این گونه موقعیت های اضطراری را هضم کند. از این گذشته، تاکتیک های ویرانگر اسرائیل در جنگ غزه، این خطر را با خود دارد که بخش های بزرگتری از جمعیت این منطقه را به تندروی بکشاند و نیروهای تازه ای به حماس بپیوندند.
برآورد تحلیلگران این است که بهترین نتیجه ای که اسرائیل ممکن است بدست آورد، شامل کاهش توانمندی های نظامی حماس در تکرار حمله ای به ویرانگری یورش هفتم اکتبر است. اما حتی این هدف محدود هم کاری گران به شمار می آید. کارشناسان می گویند که حماس در این ایدئولوژی ریشه دارد که باید کنترل اسرائیل بر آنچه از نظر حماس، سرزمین های فلسطینی است، با توسل به زور خاتمه یابد، نگرشی که احتمالا پابرچا خواهد ماند.
طحان مصطفی، تحلیلگر ارشد فلسطینی در اندیشکده گروه بین المللی بحران می گوید: “تا زمانی که این پس زمینه وجود دارد، شما با شکلی از حماس سروکار خواهید داشت. این تصور که بتوانید یک سازمان را ریشه کن کنید، خیالپردازی محض است.”
ارتش اسرائیل این هفته گفت که حدود هشت هزار از حدود 25 تا 40 هزار جنگجوی حماس را کشته اما روشن نیست که این برآورد چگونه به دست آمده است. ارتش اسرائیل می گوید که حدود پانصدنفر هم خودشان را تسلیم کرده اند، گرچه حماس تکذیب کرده است که همه اینها از کادرهای این گروه باشند.
گاهی هم ارتش اسرائیل گزارش های مثبتی از پیشروی منتشر می کند و خبر می دهد که به زودی بر نواحی شمال غزه کنترل کاملی خواهد داشت یعنی بر نقاطی که اواخر اکتبر، تهاجمش را از همان جا آغاز کرد. با این حال، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل روز یکشنبه و پس از آنکه ارتش تایید کرد که در 48 ساعت گذشته پانزده نظامی اش کشته شده اند، اذعان کرد که جنگ “هزینه بسیار سنگینی برای ما دارد.”
هنوز هم از جنوب غزه، راکت هایی بصورت روزانه به اسرائیل شلیک می شوند البته تعدادشان بسیار کمتر شده است.
مایکل میلشتاین Michael Milshtein، یک مقام ارشد استخباراتی پیشین اسرائیل، سخنان برخی رهبران اسرائیلی را مورد انتقاد قرار داد که حماس را در نقطه فروپاشی تصویر می کنند. وی می گوید که این حرف ها می تواند انتظاراتی نادرست درباره طول دوره جنگ بوجود آورد. میلشتاین می گوید: “مدتی هست که می گویند حماس در حال سقوط است اما واقعیت ندارد. هر روز ما با نبردهای شدیدی روبه رو می شویم.”
ارتش اسرائیل با توزیع برگه هایی در باریکه غزه، مبلغ چهارصدهزار دلار برای اطلاعاتی که به دستگیری یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه، و صدهزار دلار برای محمد دییف، رئیس شاخه نظامی حماس، یعنی گردان های القسام، تعیین کرده است. این دو به عنوان معماران حمله هفتم اکتبر شناخته می شوند.
هرچند ارتش اسرائیل می گوید که دست کم 1500 شفت را منهدم کرده اما کارشناسان بر این باورند که ساختار زیرزمینی حماس، تقریبا دست نخورده باقی مانده است. این تونل ها که ظرف پانزده سال ساخته شده اند، چنان گسترده اند که صدها مایل طول دارند و ارتش اسرائیل نام “متروی غزه” را به آنها داده است.
طارق بکونی، نویسنده ای که کتابی درباره حماس نوشته است، می گوید: “حماس در واقع این حمله را به خوبی مهار می کند. حماس هنوز نشان می دهد که از یک توانمندی تهاجمی نظامی برخوردار است.”
گیورا آیلاند Giora Eiland، یک جنرال بازنشسته و رئیس پیشین شورای امنیت ملی اسرائیل می گوید که حماس این توانایی را نشان داده است که به سرعت فرماندهانش و افراد دیگری را که کشته می شوند، با افرادی با همان توانایی ها و به همان اندازه مصمم جایگزین کند. وی می گوید: “از نظر حرفه ای، باید به تاب آوری آنها، نمره معتبری بدهم. هیچ نشانه ای از فروپاشی توانمندی های نظامی حماس یا استحکام سیاسی آن برای هدایت غزه را نمی بینم.”
زنجیره ای از ترورهای گذشته اسرائیل علیه شماری از رهبران سیاسی، نظامی و مذهبی حماس هم نتوانست این گروه را تضعیف کند. حماس در سال 2006 در یک انتخابات آزاد فلسطینی، کنترل غزه را به دست آورد و سپس رقیب میانه روتر خود یعنی حکومت خودگردان فلسطینی را سال بعد و در یک درگیری خونین از صحنه به در کرد.
عملیات شاخه نظامی حماس، بریگادهای القسام، همچنان مبهم است. این واحدها به گونه ای طراحی شده اند که حتی اگر اسرائیل بخش هایی از آنها را منهدم کند، به عملیات خود ادامه دهند. واحدهای القسام، از نظر جغرافیایی، تقسیم شده هستند و پنج گردان اصلی آن در شمال غزه، شهر غزه، مرکز غزه و دو شهر جنوبی آن یعنی خان یونس و رفح مستقر هستند.
یک مقام رسمی ارتش اسرائیل می گوید: برگزیده ترین نیروهای حماس در دو گردان شمالی هستند که حدود شصت درصد نیروی رزمی حماس را شکل می دهد. وی مدعی شد که نیمی از آنها کشته، مجروح یا دستگیر شده یا به جنوب گریخته اند. این مقام نظامی اسرائیلی می گوید که هدف اسرائیل این است که ابتدا دولت حماس را منحل کند، سپس رزمندگانش را پراکنده سازد و فرماندهان و جانشینان اصلی شان را حذف کند.
اما عظّام تمیمی یک خبرنگار فلسطینی و عضو اخوان المسلمین که کتابی هم درباره حماس نوشته، می گوید که این گروه برای چنین شرایطی آماده شده است. وی می گوید: “رهبران ارشد ممکن است هر لحظه ناپدید شوند چرا که ممکن است کشته شوند، دستگیر شوند، تبعید شوند. بنابراین آنها این سازوکار را چیده اند تا فرماندهی حماس به آسانی منتقل شود.”
به گفته تحلیلگران و مقام های پیشین اطلاعاتی و نظامی، گردان های القسام به گروه های رزمی کوچکتر و کوچکتری تقسیم شده اند تا از هر محله ای دفاع کنند. برخی از این دسته های تخصصی، واحدهای ضدتانک، واحدهای ساخت تونل و یک شاخه هوایی را شامل می وشد که پهپادها و پالاگلایدرهایش عنصر مهمی در حمله هفتم اکتبر بودند.
الیوت چاپمن Elliot Chapman یک تحلیلگر مسائل خاورمیانه در شرکت جِینز Janes که یک شرکت مشاوره نظامی است، می گوید: “تلاش برای نابودی کامل حماس، نیازمند نبردی خیابان به خیابان و خانه به خانه است و اسرائیل نه زمان انجام این کار را دارد و نه نفراتش را.”
گسترده جنگ اسرائیل، احتمالا نسل تازه جوانان غزه را هم به تندروی می کشاند: طبق آمار وزارت صحت غزه، بیش از بیست هزار نفر از اهالی غزه تا کنون کشته شده اند. یک افکارسنجی تازه توسط مرکز فلسطینی سیاست و سنجش نشان می دهد که بیشتر پاسخگویان، از حمله حماس به اسرائیل حمایت می کنند. حمایت از حماس در غزه از زمان شروع جنگ، از 38درصد به 42درصد افزایش یافته است.
کارشناسان می گویند که اسرائیل در بهترین حالت بتواند حماس را باز بدارد اما اگر اسرائیل به شکلی هم بتواند حماس را در غزه منحل کند، هنوز شاخه هایی از آن در کرانه باختری و نقاطی همچون لبنان و ترکیه حضور دارند که می توانند آن را احیا کنند.
مارک پوپلیمرفولوس Marc Polymeropoulos، یک نیروی بازنشسته سی آی ای، که متخصص ضدتروریسم در خاورمیانه است، می گوید: “راه درست این است که به کاهش توانمندی این سازمان فکر کنیم تا جایی که نتواند یک تهدید کارساز باشد. شما نمی توانید دنبال راهبردی بروید که همه را بکشید. باید سناریویی هم برای روز بعد داشته باشید.”
