در اوایل ماه جاری، طالبان بالای مزرعه اختر محمد در ولایت هلمند، با چوب هایی که در دست داشتند، آمدند. در عرض نیم ساعت، مزرعه خشخاش را که کشت آن حدود یک سال طول کشیده بود، ویران ساختند و آنها محمد را ناامید و غمگین ساخت. او می‌گوید: “اکنون طالبان زمین خشخاش من را از بین برده‌اند. اکنون از آنها می خواهم که برای کودکانم غذا تهیه کنند یا باید یکی از آنها را بفروشم تا به بقیه غذا بدهم.”
قبل از اینکه طالبان در اگست 2021 قدرت را به دست بگیرند، تجارت غیرقانونی تریاک، صمغی که از خشخاش تولید می‌شود، به پرداخت هزینه‌های جنگ آنها کمک کرد. طالبان، کشاورزان را به کاشت خشخاش تشویق می کردند و از تجارت آن مالیات می گرفتند. اما مواد مخدر طبق قوانین اسلامی حرام تلقی می شود. اندکی پس از به دست گرفتن قدرت، هیبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان، مواد مخدر را ممنوع ساخت. که به صورت گسترده این موضوع اجرا شده است.
بر اساس تصاویر ماهواره‌ای از موسسه تحقیقاتی Alcis، کشت خشخاش در ولایت جنوبی هلمند، که بیشتر محصول در این منطقه کشت می‌شود، از بیش از 120 هزار هکتار در ماه آپریل 2022 به کمتر از 1000 هکتار یک سال بعد کاهش یافت. قطعه های مبارزه با خشخاش در حال گشت زنی در این ولایت هستند و با محمد روبرو می شوند. نتایج در ولایت ننگرهار، یکی دیگر از تولیدکنندگان بزرگ، مشابه است. در حال حاضر تنها 865 هکتار زیر کشت خشخاش است در حالی که این رقم در سال 2022 بیش از 7000 هکتار بود.
از بین بردن خشخاش در مناطق دورافتاده مانند ولایت بدخشان در شمال شرق دشوارتر خواهد بود. با این حال، نتایج تا کنون حاکی از یک موفقیت چشمگیر است. دیوید منسفیلد، محققی که بیش از 25 سال حوزه اقتصاد غیرقانونی افغانستان را مطالعه کرده است، بر این باور است که تولید خشخاش در افغانستان بین سال های 2022 تا 2023، 80 درصد کاهش خواهد یافت.
اینکه بگوییم این ممنوعیت چقدر تاثیر داشته است، شاید اغراق کرده باشیم اما زمانی که طالبان به قدرت رسید، افغانستان 85 درصد تریاک جهان را تولید می کرد. بر اساس برآوردهای سازمان ملل، تجارت محصولات و مواد مخدر مرتبط با آن در سال 2021 درآمدی بین 1.8 تا 2.7 میلیارد دالر داشته است که معادل 9 تا 14 درصد تولید ناخالص داخلی است که بیشتر از صادرات رسمی کالا و خدمات بود. حدود 450 هزار تن از مردم افغانستان در تجارت تریاک شاغل بودند.
طالبان کشت خشخاش را در دوره قبلی قدرت خود، در سال 2000، با نتایج مشابه ممنوع کردند. از حدود 82000 هکتار در سال 2000 به کمتر از 8000 هکتار در سال 2001 کاهش یافت. این ممنوعیت تنها در اواخر همان سال لغو شد، در بحبوحه دورنمای تهاجم آمریکا و متحدانش. طی 20 سال آینده، علیرغم وعده‌های اجرایی دولت و میلیون‌ها دالر هزینه شده توسط کمک‌کنندگان غربی و آژانس‌های سازمان ملل برای «معیشت جایگزین»، افغانستان شاهد رونق تولید تریاک بود. این یک شکست نمادین برای تلاش های شان در بخش انکشافی بود. که بیشتر نشان دهنده ضعف نظام جمهوریت و ناتوانی متحدان غربی بود.
اما این در حالیست که برخی نسبت به این موضوع شک و تردید دارند که طالبان بتوانند این ممنوعیت را حفظ کنند. اقتصاد افغانستان آغشته در بحران های مختلف است. دو سوم جمعیت به کمک‌های فوری بشردوستانه نیاز دارند. این، به بیان دیگر، زمان خوبی برای هزاران دست فروش و خرمن بردار نیست که شغل خود را از دست بدهند.
با افزایش قیمت تریاک، کشاورزان خشخاش به طور فزاینده ای از این موضوع ناراحت هستند. در جنوب و جنوب غرب افغانستان، قیمت هر کیلو تریاک در نوامبر 2022 به 360 دالر رسید، یعنی سه برابر قیمت یک سال قبل. در بازارهای هلمند و ولایت همجوار قندهار، شایعاتی مبنی بر سود حیله گرانه طالبان از این ممنوعیت شنیده می شود. حاجی محمد جان، کشاورزی از ولایت قندهار که ماه گذشته مزرعه خشخاش دو هکتاری اش را با خاک یکسان شد، می گوید: “من به فرمان رهبر عالی طالبان احترام می گذارم، اما این فرمان باید در مورد همه کشاورزان اعمال شود.”
حتی در صورت تداوم، این ممنوعیت ممکن است تاثیر کمتری بر تجارت جهانی مواد مخدر داشته باشد. همانطور که وندا فلباب براون در موسسه بروکینگز اشاره می کند، مواد افیونی مصنوعی ارزان فراوان است. اگر تولید افغانستان برای مدت طولانی متوقف شود، تولیدکنندگان فنتانیل از چین و هند می توانند بازار سودآور اروپا را در اختیار بگیرند. در طول 20 سال دولت تحت حمایت غرب، تولیدکنندگان تریاک کشور عمدتاً بدون ناظر بودند و پاسخگو نبودند که در حال حاضر دیگر اینطور نیست.
