با آغاز عملیات نظامی «سندور» از سوی هند علیه پاکستان، که واکنشی به حمله مرگبار در کشمیر تحت کنترل هند بود، همزمان با تبادل آتش میان دو کشور، موجی از اطلاعات نادرست، روایت سازی های ساختگی و تبلیغات دیجیتال در رسانه های اجتماعی به راه افتاد که به شکلی بی سابقه، افکار عمومی هر دو طرف را با تصویرسازی های جعلی از پیروزی، تسخیر شهرها و حتی کودتا، به التهاب کشاند.
در فضای مجازی هند، تنها ساعاتی پس از آغاز درگیری، ادعاهایی گسترده درباره پیروزی های بزرگ هند منتشر شد: از سرنگونی جنگنده های پاکستانی تا تسخیر بندر کراچی و حتی تصرف شهر لاهور. کاربران فضای مجازی، به ویژه در شبکه اجتماعی ایکس، فضای پیروزمندانه ای ایجاد کردند و برخی حتی نوشتند «فردا صبحانه را در راولپندی می خوریم»؛ عبارتی که به تسخیر مقر ارتش پاکستان اشاره داشت. این ادعاها به سرعت از رسانه های اجتماعی به رسانه های جریان اصلی هند راه یافت و از زبان مجریان مشهور تلویزیونی تکرار شد. اما واقعیت این بود که هیچ یک از این موارد از سوی منابع مستقل تأیید نشد.
در آن سو، دولت پاکستان نیز پس از لغو فیلترینگ ایکس، شاهد انتشار گسترده اطلاعات ساختگی در این پلتفرم بود. خبرنگاران، رسانه های رسمی و حتی مقامات ارشد پاکستانی، تصاویری جعلی از حملات به هند، سقوط پایگاه های نظامی و حملات سایبری موفق را منتشر کردند. بخشی از این تصاویر توسط هوش مصنوعی تولید شده یا از آرشیو جنگ اوکراین، مانورهای نظامی قدیمی یا حتی بازی های ویدیویی برداشته شده بود.
تحلیل گران معتقدند با وجود پایان یافتن جنگ در دهم ماه می از طریق توافق آتش بس، تبعات جنگ دیجیتال و جنگ روایت ها همچنان ادامه دارد. گزارش اخیر نهاد « لندن استوری» نشان می دهد که در بحبوحه این بحران، پلتفرم هایی مانند ایکس و فیسبوک در برابر سیل اطلاعات نادرست و ترویج نفرت و روایت های جنگ طلبانه عملکردی بسیار ضعیف داشتند. متا اعلام کرده اقداماتی برای مقابله با محتوای نادرست انجام داده، اما کارشناسان این اقدامات را ناکافی می دانند.
در هند، برخی از محتواهای جعلی توسط حساب های تاییدشده، وابسته به جریان های راست گرا و نزدیک به حزب حاکم منتشر شدند و حتی توسط شخصیت های دولتی بازنشر شدند. از جمله، تصویری از تمرین نظامی نیروی دریایی هند به عنوان شاهد تصرف بندر کراچی، یا تصویری از حمله هوایی اسرائیل به غزه در سال ۲۰۲۳ که به عنوان حمله هوایی هند به پاکستان پخش شد. افزون بر این، ویدیوهایی تولیدشده توسط هوش مصنوعی که چهره نخست وزیر نارندرا مودی را بازسازی کرده بود نیز در فضای مجازی هند دست به دست شد.
در این میان، رسانه های جریان اصلی هند، که پیش تر نیز به دلیل نزدیکی به دولت مورد انتقاد بودند، با بازنشر روایت های تایید نشده به اعتبار خود لطمه زدند. شماری از مجریان تلویزیونی ناچار به عذرخواهی شدند و نهاد حقوق بشری «شهروندان برای عدالت و صلح» شکایتی علیه شش شبکه خبری بزرگ به دلیل نقض اخلاق حرفه ای ثبت کرده است. این نهاد، رسانه ها را متهم کرده که به جای ایفای نقش ناظر مستقل، به ابزار تبلیغات جنگی تبدیل شده اند.
با وجود انکار نقش دولت در انتشار اطلاعات نادرست از سوی مقاماتی مانند کانچان گوپتا، مشاور ارشد وزارت اطلاعات هند، تحلیلگران تاکید دارند که چنین عملیات دیجیتالی هماهنگ شده ای بی سابقه بوده و یادآور الگوهای جنگ ترکیبی روسیه در اوکراین است. دولت هند مدعی است که با راه اندازی مرکز نظارتی ۲۴ ساعته و همکاری با پلتفرم های اجتماعی، هزاران حساب جعلی را مسدود کرده، اما گزارش های نهادهای مستقل، مؤید استمرار انتشار اطلاعات ساختگی است.
مرکز مطالعات افراط گرایی سازمان یافته در واشنگتن (CSOH) در ارزیابی های خود اعلام کرده که از میان ۴۲۷ پست حاوی محتوای خطرناک، تنها ۷۳ مورد از سوی پلتفرم ها با برچسب هشدار منتشر شدند و برخی از این پست ها بیش از ۱۰ میلیون بازدید داشته اند. این مرکز، عملکرد پلتفرم ها را «شکستی خطرناک» در برابر جنگ های اطلاعاتی توصیف کرده است.
در مجموع، بحران می ۲۰۲۵ میان هند و پاکستان نه تنها یکی از وخیم ترین بحران های مرزی در سال های اخیر بود، بلکه نماد آشکار از نوعی جنگ جدید نیز محسوب می شود، جنگی که در آن، روایت های ساختگی، تصویرسازی های دیجیتال و اطلاعات نادرست، به اندازه توپخانه و موشک می توانند مرگبار باشند. تجربه این بحران، هشداری است جدی برای دیگر کشورهای جهان که در عصر جنگ های ترکیبی، مرز میان واقعیت و جعل، بیش از همیشه شکننده شده است.
مطلبی از نشریه گاردین
