افغانستان کشوریست مملو از منابع زیرزمینی دست نخورده که کشورهای منطقه را به تکاپو برای استخراج این ثروت های زیرزمینی انداخته است.
علاوه بر کرومیت، زمین ها در اینجا دارای منابع غنی از سرب، روی، مس و آهن است. فلزات کمیاب تر مانند طلا، جیوه و اورانیوم؛ و احتمالاً بزرگترین ذخایر لیتیوم جهان، عنصر ضروری برای باتری وسایط نقلیه الکتریکی که تقاضای بیشتری از همیشه دارد.
ارزش منابع زیرزمینی افغانستان، از جمله آن‌هایی که وجودشان تنها از داده‌های سروی شده استنباط شده است، از 1 تریلیون دالر تا 3 تریلیون دالر ارزیابی شده است. در حالی که برخی کارشناسان هشدار می دهند که این ارقام ممکن است اغراق آمیز باشد. این درآمدهای بالقوه می تواند اساساً یکی از فقیرترین کشورهای جهان را متحول سازد.
طالبان تاکنون به تجهیزات کوچکی متکی بوده اند که در به اصطلاح استخراج معدنکاری سنتی هستند. اما بلندپروازی ها برای دست یابی به منابع، نیازمند کمک خارجی است.
برخی از کشورها فعالیت هایشان را در این زمینه آغاز کردند. در ماه سپتامبر، وزیر تجارت طالبان از توافق اولیه با مسکو برای خرید همراه با تخفیف: پطرول، دیزل، گاز طبیعی و گندم روسیه خبر داد. ایران هم ماه گذشته عنوان کردند که یک شرکت ایرانی به زودی استخراج سرب و روی را در ولایت غور در آغاز خواهد کرد.
به همین دلیل است که در سال گذشته، وسایط نقلیه SUV زرهی حامل مقامات و کارآفرینان چینی حداقل به صورت هفتگی در مقر وزارت معادن و پترولیم افغانستان حضور یافته اند. مقامات طالبان می گویند که ده ها شرکت چینی برای کسب امتیازات معادن پیشنهاد داده اند، از جمله “گروه دولتی چین متالورژیکال”، شرکتی “ابر هولید” است که در سال 2007 امتیاز استخراج مس عینک لوگر را به دست آورد.
حافظ رحمت الله احمد، رئیس دفتر وزارت معادن در لوگر گفت که چین کشور بزرگی است و همسایه ماست. البته برای منفعت مهم است.
با وجود آن، او و دیگر مقامات گفتند که طالبان ترجیح میدهند با شرکت‌هایی از غرب یا روسیه معامله کنند، زیرا آنها ظرفیت بیشتری دارند. احمد افزود که تیم های بازاریاب روسی اخیراً برای نمونه برداری از سنگها از ولایت لوگر بازدید کرده اند.
تلاش چین برای ذخایر با ارزش بالا، برخی از رهبران ایالات متحده را وادار کرده است تا از استخراج معادن به عنوان راهی برای تعامل مجدد با افغانستان و طالبان حمایت کنند، با سود دوگانه کمک به افغان‌ها برای ساختن اقتصادشان و در عین حال تامین مواد خام به شدت مورد نیاز شرکت‌های انرژی پاک آمریکایی.
جیک اوچینکلاس نماینده مجلس نمایندگان آمریکا در ماه آگست در مقاله‌ای برای وب‌سایت فاکس نیوز نوشت: “بزرگترین هدیه ما … کمک نیست، بلکه توانمندسازی اقتصادی خواهد بود.” وی افزود که وزیر معادن طالبان در سال جاری با چندین شرکت آمریکایی نشست مجازی برگزار کرده بود. استخراج معدن اولین قدم است.
این اولین بار نیست که به دلیل وجود علاقه بیرونی – از جمله ایالات متحده – تلاش می کنند تا افغانستان را به یک کلوندایک آسیای مرکزی تبدیل کنند. تحقیقات اولیه شوروی در دهه 1970 حاکی از ذخایر عظیم معدنی بود، اما عمدتاً پس از خروج آنها از افغانستان در سال های 1988-1989 این مسئله فراموش شد.
سه سال پس از حمله ایالات متحده در سال 2001، سازمان زمین شناسی ایالات متحده – با استفاده از نقشه های روسی ذخیره شده توسط زمین شناسان افغان – کاوش های خود را انجام داده و به همین نتیجه رسیدند.
ایالات متحده نیم میلیارد دالر را صرف توسعه صنایع سوختی همچون گاز، نفت و سایر منابع معدنی افغانستان کرد. اما فقدان زیرساخت ها و جنگ های مداوم در کشور هر گونه پیشرفتی را تضعیف ساخت. بر اساس گزارش بازرس ویژه ایالات متحده برای افغانستان، تقریباً تمام پروژه های این گروه عملیاتی ناتمام مانده است.
از برخی جهات، هرگز زمانی بهتر از اکنون برای توسعه این بخش وجود نداشته است.
یکی از پیشرفت های آشکار در زمان طالبان، امنیت است. جنگی در کار نیست و به موترهای باربری اجازه می دهند تا کالاها را 24 ساعته بدون ترس از درگیری یا جاده های پر از مواد منفجره حمل کنند.
دیوید منسفیلد، کارشناس مسائل اقتصادی افغانستان گفت که طالبان همچنین بر ساده سازی حمل و نقل تمرکز کرده اند. این کشور تجارت را به گذرگاه های رسمی مرزی هدایت کرده است، امنیت در امتداد مرز را برای کاهش قاچاق و کاهش پست های بازرسی افزایش داده است.
مهمتر از همه، این گروه درآمدهای مالیاتی را متمرکز کرد و جنگ سالاران و جناح های فاسد را حذف کرد. قراردادها را دوباره ارزیابی کرد، حق امتیاز استخراج معدن را افزایش داد و برخی شرکت ها را تحت فشار قرار داد تا پول های وعده داده شده را را از قبل پرداخت کنند.
کارشناسان و گروه های نظارت مالی می گویند که این استراتژی موفقیت هایی داشته است. جاوید نورانی، کارشناس بخش معادن افغانستان، تخمین می زند که طالبان سالانه بیش از یک میلیارد دالر مالیات بر مواد معدنی دریافت می کنند. منسفیلد گفت که حکومت فعلی همچنین صادرات زغال سنگ به پاکستان را در سال جاری در مقایسه با سال قبل دو برابر کرده است و از افزایش قیمت ها به دلیل جنگ در اوکراین استفاده کرده است.
منسفیلد اظهار داشت: “همه اینها نشان می دهد که طالبان بر صنعت معدن تسلط دارند و تأکید زیادی بر دریافت این پول دارند.”
فساد در جمهوریت گسترده و ریشه کن سازی فساد فراگیر بود و این صنعت را درگیر کرده بود که شامل مقامات، دوستان آنها، جنگ سالاران، پیمانکاران غیرقابل اعتماد و حتی نیروهای ویژه ایالات متحده و حتی جنگجویان طالبان.
شرکت‌ها بسیار بیشتر از آنچه مجوزهای اکتشافشان اجازه می‌داد استخراج می‌کردند یا به‌طور سیستماتیک آنچه را که در نوعی طرح معدن‌شویی صادر می‌کردند، کمتر گزارش می‌کردند. به عنوان مثال، کرومیت لوگری، که به دلیل خلوص بالا معروف است، به ولایت خوست در شرق می رود که به عنوان سنگ معدنی با عیار پایین تر، مالیات با نرخ پایین تری دریافت می کند، سپس از طریق مرز به پاکستان فرستاده می شود تا مخلوط شود و برچسب پاکستانی بخورد و سپس به چین ارسال شود.
قانون افغانستان مقامات بلندپایه، قانونگذاران و پرسونل امنیتی را از به دست آوردن حقوق معدنی منع می کرد، اما این امر مانع تلاش سیاستمداران نشد. شرکت معدنی استانه بابا توسط یک قانونگذاری در آن زمان راه اندازی شد. در رژیم گذشته، از رئیس‌جمهور گرفته تا کوچک‌ترین مأمورین گمرکات، همه سود می‌برند.
مشکل اصلی که در حال حاضر بخش معدن با آن مواجه است، مشکلی است که کل اقتصاد افغانستان را تحت تأثیر قرار می دهد: وضعیت بد موجود در طالبان. تحریم‌های این گروه، کشور را از سیستم بانکی جهانی محروم کرده است، بیشتر شرکت ها پول ها را به صورت زمینی با کیسه های بزرگی وارد کشور می کنند.
ژو یونگ بیائو، مدیر مرکز مطالعات افغانستان در دانشگاه لانژو، گفت: از نظر عینی، هیچ یک از مواد معدنی در افغانستان غیرقابل جایگزین یا حتی نسبتاً اقتصادی و مقرون به صرفه نیستند.
حتی این موضوع علاقه شرکت‌های چینی به لیتیوم را کاهش نداده است. رسانه های رسمی چین در ماه آپریل گزارش دادند که بیش از 20 شرکت دولتی و خصوصی درباره استخراج آن تحقیقاتی انجام داده اند. اما ژو یونگ گفت که بیشتر آنها پس از سفرهای میدانی که چالش‌ها را از نزدیک دیدند، پشیمان شدند.
عصمت الله برهان، سخنگوی وزارت معادن افغانستان، با اشاره به پیچیدگی استخراج لیتیوم، گفت که در حال حاضر، لیتیوم ممنوع است.
علیرغم این فرمان، ناظران می گویند که مقادیر کمی لیتیوم به همراه افزایش قابل توجهی از آهن و زغال سنگ به صادرات ادامه می یابد.
(لس آنجلس تایمز / 3 نومبر 2022)
