براساس نوشته اخیر بنیاد تحقیقاتی آبزرور، طالبان از زمان تسلط بر افغانستان در سال 2021، با تمرکز بر همکاری‌های اقتصادی، پروژه‌های زیربنایی و ثبات منطقه‌ای، یکه‌تازی‌های دیپلماتیک قابل توجهی را در آسیای مرکزی انجام داده‌اند.
درگیری‌هایی که میان روسیه و اوکراین رخ داده است، جمهوری‌های آسیای مرکزی را وادار به اتخاذ رویکردی مسالمت‌آمیز در قبال امارت اسلامی افغانستان به رهبری طالبان کرده است. کشورهای آسیای میانه با داشتن مرز نفوذپذیر 2387 کیلومتری با افغانستان، دریافته‌اند که اعمال تحریم‌ها بر رژیم طالبان تنها درگیری‌ها و جنجال‌ها را تشدید خواهد کرد. حضور حدود 3000 جنگجو از گروه‌های تروریستی مانند جنبش اسلامی ازبکستان، اتحاد جهاد اسلامی، جماعت انصارالله و داعش خراسان در افغانستان، این تعامل و ارتباط را پیچیده‌تر می‌کند.
اگرچه تاشکند در اواخر دهه 1990 از نیروهای ائتلاف شمال حمایت کرد، اما در حال حاضر ازبکستان یکی از اولین کشورهای آسیای مرکزی بود که روابط مستقیم با طالبان برقرار کرد. تغییر در سیاست‌ها با رشد پیوسته تجارت میان دو کشور همراه بود و ارقام تجارت دوجانبه به بیش از 461.4 میلیون دالر در شش ماهه اول سال 2024 رسید.
قزاقستان، یکی دیگر از کشورهای مهم ژئوپلیتیکی در آسیای مرکزی، طالبان را از فهرست سازمان‌های ممنوعه خود حذف کرد و این تصمیم را با تأکید بر اهمیت توسعه همکاری تجاری و اقتصادی با همسایه خود و اذعان به رژیم طالبان به عنوان “عامل بلندمدت” توجیه کرد. همراه با ترکمنستان، همچنان بحث در مورد افزایش تجارت و اقتصاد جریان دارد.
نزدیکی طالبان با همسایگان آسیای مرکزی کاملاً آرام و بدون اشکال نبوده است. به عنوان مثال، در سال 2022، ساخت یک کانال (قوش تپه) توسط طالبان در شمال افغانستان، کشورهای پایین‌دست مانند ترکمنستان و ازبکستان را از آب ضروری محروم ساخت و به طور بالقوه این روابط آرام و بدون اشکال را با مشکل مواجه کرده است.
اما همراه با قرقیزستان، طالبان با استفاده از پتانسیل تجارت و اتصال که به آن‌ها ارائه داده، علیرغم نگرانی‌ها در مورد وضعیت قرقیزهای منطقه پامیر در افغانستان، عادی‌سازی روابط را با آن‌ها تضمین کرده است.
در مورد تاجیکستان، علیرغم تلاش‌های کابل برای بهبود روابط با امامعلی رحمان که با مشکلات اقتصادی و حکومتی مواجه است، اما به نظر می‌رسد از اینکه خود را مدافع پان تاجیک در داخل کشور معرفی می‌کند، سود بیشتری می‌برد. با این حال، جالب است که طالبان تضمین کرده است که صادرات اصلی تاجیکستان به افغانستان “برق” همچنان جریان داشته باشد.
امروزه، طالبان در موقعیتی از قدرت نسبی قرار دارند که به واسطه تعامل مجدد دیپلماتیکی مؤثر با همسایگان آسیای مرکزی از طریق همکاری‌های اقتصادی، روابط تجاری و پروژه‌های ارتباطی، که با تمایل مشترک میان کشورها برای ثبات منطقه‌ای تأکید شده است. رقابت‌ها و درگیری‌های ژئوپلیتیکی جدید در خاورمیانه و اوکراین، فرصتی را برای طالبان فراهم کرده است تا از انزوای دیپلماتیک به کشوری تبدیل شود که بار دیگر توجه شرکای منطقه‌ای و جهانی را به خود جلب می‌کند. به عنوان مثال، تجارت خارجی افغانستان در شش ماهه اول سال 2024 به 5 میلیارد دالر رسید و ارزش صادرات آن به 700 میلیون دالر است.
