در ۱۵ می، وزیر امور خارجه هند، جایشانکار تماس تلیفونی با امیر خان متقی سرپرست وزارت امور خارجه، برقرار کرد، این نخستین تماس در سطح وزارتی میان هند و رهبری طالبان از زمان به قدرت رسیدن طالبان در اگست ۲۰۲۱ بود.
در پستی در شبکه ایکس (توئیتر سابق)، جایشانکار از «گفتگوی خوب» با متقی قدردانی کرد و نوشت که دو طرف درباره «راه ها و روش های پیشبرد همکاری» گفتگو کردند. به گفته حکومت سرپرست افغانستان، این مکالمه بر «تقویت روابط دوجانبه، تجارت و افزایش روابط دیپلماتیک» متمرکز بود.
در حالی که بیانیه طالبان به حمله تروریستی پهلگام در ۲۲ آپریل یا درگیری های اخیر نظامی هند و پاکستان اشاره ای نکرد، جایشانکار در پست خود از «تقبیح طالبان نسبت به حمله تروریستی پهلگام» قدردانی نمود. بلافاصله پس از حمله پهلگام، طالبان این کشتارها را محکوم و تأکید کردند که چنین حوادثی «تلاش ها برای تضمین امنیت و ثبات منطقه ای را تضعیف می‌کند» اما از آن به عنوان یک عمل تروریستی یاد نکردند.
در اشاره ای غیرمستقیم به پاکستان، جایشانکار افزود که دهلی نو «رد قاطع طالبان نسبت به تلاش های اخیر برای ایجاد بی اعتمادی میان هند و افغانستان از طریق گزارش های نادرست و بی اساس را خوش آمد گفت». پیش تر، سخنگوی ارتش پاکستان، ژنرال احمد شریف چودری، مدعی شده بود که در عملیات سندور هند، چند راکت هندی به خاک افغانستان اصابت کرده است، ادعایی که دهلی نو و وزارت دفاع افغانستان به سرعت آن را رد کردند.
در همان روز، متقی پنجمین دور مذاکرات سه جانبه چین، پاکستان و افغانستان را در کابل برگزار نمود که بر ادغام اقتصادی و افزایش همکاری های ضدتروریستی تمرکز داشت. چند روز بعد، جلسه ای غیررسمی میان متقی، وزیر خارجه چین وانگ یی و وزیر خارجه پاکستان اسحاق دار، در پکن برگزار شد که در آن توافق شد مسیر اقتصادی چین – پاکستان به افغانستان نیز توسعه یابد.
یک رسانه محلی پاکستانی با استناد به منابع دیپلماتیک نامشخص گزارش داد که سه طرف در کابل به توافقی رسیدند تا اثر استراتژیک و اقتصادی دهلی نو در افغانستان را محدود کنند. صحت این ادعا محل سوال است، اما واضح است که اسلام آباد از وجود کابلی که به دهلی نو گرایش دارد، به دلیل نگرانی های امنیتی خود ناراضی است. پاکستان بارها هند را به استفاده از خاک افغانستان برای تحریک نا آرامی ها در پاکستان از طریق تحریک طالبان پاکستان و گروه های جدایی طلب بلوچ متهم کرده است.
دهلی نو، بدون اینکه طالبان را به رسمیت بشناسد، به تدریج روابط دیپلماتیک خود را با طالبان گسترش داده است. با این حال، هند از تعامل کامل خودداری کرده و عمدتاً روی توزیع کمک های بشردوستانه تمرکز داشته، در حالی که پروژه های زیرساختی متوقف مانده اند. تردید دهلی نو ناشی از نگرانی درباره دوری از متحدان سابق افغان و از دست دادن حسن نیت میان مردم افغانستان است که هند را حامی دموکراسی و حقوق بشر در کابل می بینند.
در مواجهه با محیط منطقه ای خصمانه و محدود، انتظار می رود دهلی نو در آینده نزدیک «حرکت های جسورانه» در افغانستان انجام دهد و «هر کاری که لازم باشد» برای ایجاد روابط قوی تر با طالبان انجام دهد. رویکرد هند به طالبان هم زمان با بدتر شدن روابط دهلی نو با همسایگان نزدیکش، از جمله پاکستان، چین، بنگلادش، نپال و مالدیو است.
حتی پیش از حمله پهلگام، دهلی نو امتیازات مهمی به طالبان داده بود، از جمله بررسی اجازه دادن به یک نماینده ارشد طالبان برای نظارت بر سفارت افغانستان در دهلی نو.
به عنوان بخشی از اقدامات تلافی جویانه پس از پهلگام، هند و پاکستان تجارت مرزی از طریق مسیر زمینی آتاری – واگه را متوقف کردند. در نتیجه، موترهای حامل کالا بین هند و افغانستان از ورود به هر دو طرف بازماندند و اقتصاد ضعیف کابل را بیشتر تحت تأثیر قرار دادند. یک روز پس از گفتگوی جایشانکار با متقی، هند اجازه ورود ۱۶۰ موترهای لاری افغان حامل میوه های خشک و خشکبار را از مرز آتاری به عنوان «حرکتی ویژه» صادر کرد.
طالبان اکنون خواستار سرمایه گذاری بیشتر از سوی دهلی نو هستند که تاکنون بیش از ۳ میلیارد دالر در بیش از ۵۰۰ پروژه در افغانستان سرمایه گذاری کرده است، از جمله جاده ها، خطوط برق، بندها، شفاخانه ها و کلینیک ها. اگرچه این سرمایه گذاری‌ها به هند کمک کرده تا نفوذ نرم خود را در کابل افزایش دهد، اما نفوذ استراتژیکی محدودی دارد. اخیراً کسب و کارهای هندی علاقه مند به سرمایه گذاری در معادن، سنگ های قیمتی، نفت و گاز افغانستان شده اند که طالبان نیز با توجه به نیاز به تأمین درآمد از بخش معدن، با این موضوع موافقند.
طالبان همچنین علاقه مند به افزایش روابط تجاری خود با هند هستند و می خواهند از بندر چابهار در ایران به عنوان مرکز ترانزیت کالاهای هندی به افغانستان استفاده کنند. ترس از تحریم های آمریکا تاکنون هند را وادار کرده است که این پروژه را کم رنگ نشان دهد، اما با توجه به وخامت روابط با واشنگتن پس از درگیری هند و پاکستان، دهلی نو تمایل به احیای نقش چابهار در تجارت منطقه ای نشان داده است. اگر موفق شود، تجارت هند با افغانستان می تواند به طور قابل توجهی افزایش یابد و کاملاً پاکستان را دور بزند. در تعاملات دوجانبه اخیر، دهلی نو تعهد خود را به ترویج استفاده از بندر چابهار برای حمایت از فعالیت های تجاری و کمک های بشردوستانه به افغانستان تأیید کرده است.
سیاست هند در قبال افغانستان تاکنون بر اساس تحولات داخلی کابل و واکنش جهانی تکامل یافته است. با این حال، با توجه به تغییر واقعیت منطقه ای پس از پهلگام، دهلی نو به دنبال گسترش تعامل با طالبان برای حفظ نفوذ در منطقه است. چالش فوری هند، تکمیل پروژه های ناتمام انکشافی است که طالبان مدت ها خواستار آن بوده اند.
از سوی خود طالبان، دیپلماسی چندجانبه ادامه خواهد یافت که در جریان درگیری هند و پاکستان به خوبی دیده شد. با تعامل با هند، پاکستان و چین، دولت طالبان تمایل خود به روابط معاملاتی را نشان داده است. حتی وقتی متقی هند را در گفتگو با جایشانکار کشوری «مهم» در منطقه توصیف کرد، تعهد طالبان به حفظ روابط مثبت با «تمام طرف ها» و اتخاذ «رویکردی متعادل» را مجدداً تأکید کرد.
تعاملات اخیر طالبان و اسلام آباد درباره مسائل مهمی مانند اخراج دسته جمعی پناهندگان افغان توسط پاکستان، نشان دهنده بهبودی در روابط پس از تنش های ناشی از حملات هوایی و درگیری های نظامی در دسامبر سال گذشته است. رابطه پاکستان و طالبان با میانجی گری چین در حال بهتر شدن است که نشان دهنده شکل گیری مثلث پکن – اسلام‌آباد – طالبان است و نگرانی هایی را برای دهلی نو به وجود آورده است.
یکی دیگر از نگرانی های دهلی نو، موضع متغیر طالبان درباره کشمیر است که همچنان موضوعی مناقشه برانگیز برای طالبان باقی مانده است. طالبان پیش تر از ابراز همبستگی با مسلمانان کشمیر تا تأکید بر اینکه کشمیر «موضوع داخلی هند» است، متغیر بوده اند. اگر دهلی نو انتظار داشته باشد طالبان منافع هند را به ویژه در شرایط بحرانی تأمین کنند، دچار اشتباه خواهد شد.
در بازنگری سیاست خود در قبال افغانستان، دهلی نو باید اطمینان حاصل کند که این سیاست تحت تأثیر سیاست پاکستان قرار نگیرد. هر بازتعریف سیاست باید تعادل بین خطر واکنش منفی مردم افغانستان، که به تازگی نسبت به نزدیکی دهلی نو به طالبان احساس خیانت دارند، را رعایت کند. طالبان به عنوان بازیگری نسبتاً نوپا، سابقه دیپلماسی ندارد. بدون تضمین های معنادار، امتیازات دهلی نو به طالبان ممکن است فرصت طلبانه به نظر برسد که با هدف آسیب رساندن به منافع دشمن دیرینه خود انجام شده است.
مطلبی از نشریه دیپلمات
