عاشق الله تمام دارایی های خانواده اش را فروخت تا بتواند هزینه سفر به مرز تورخم را داشته باشد. این مرد 35 ساله اهل شهر جلال آباد یکی از صدها هزار پناهجوی افغان “غیر قانونی” است که از آنها خواسته شده تا پاکستان را ترک کنند یا با دستگیری و اخراج دسته جمعی روبرو خواهند شد.
عاشق الله در نخست به نشریه دیپلمات اظهار داشت که: «پلیس اخیرا شروع به آزار و اذیت ما می کرد و دیگر نمی‌توانستم بدون ترس از دستگیر شدن سر کار بروم. من نمی خواهم به کشور بازگردم، اما درمانده هستم. افغانستان وطن من است، اما اوضاع آنجا وخیم می باشد و زمستان هم در حال رسیدن است. ما جایی برای ماندن نداریم.»
من به خدا توکل می کنم و امیدوارم بتوانم شغل و جایی برای اقامت پیدا کنم.
در اوایل ماه جاری، سرفراز بوگتی، وزیر داخله موقت پاکستان، مهلت ۲۸ روزه برای همه «مهاجران غیرقانونی» برای خروج از کشور را اعلام کرد که در غیر این صورت با دستگیری و اخراج دسته جمعی مواجه خواهند شد. بر اساس دستور جدید، همه مهاجران غیرقانونی باید تا اول ماه نومبر پاکستان را ترک کنند.
اگرچه نام پناهندگان افغان به طور مستقیم ذکر نشده، اما بوگتی گفت که تغییر سیاست ما به دلیل انجام حملات روزافزون تروریستی در پاکستان می باشد. وی خاطرنشان کرد که از 24 حمله انتحاری که از ماه جنوری در کشور انجام شده است، 14 مورد توسط “اتباع افغان” انجام شده است.
این روایت پاکستانی توسط ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان افغانستان به چالش کشیده شد. او در شبکه اجتماعی ایکس، ادعا کرد که پناهندگان افغان در مشکلات امنیتی پاکستان دخیل نیستند. مجاهد افزود: «رفتار پاکستان در برابر پناهجویان افغان غیرقابل قبول است. طرف پاکستانی باید در طرح خود تجدید نظر کند.»
این اعلامیه با انتقادات گسترده مدافعان و فعالان حقوق بشر مواجه شد. کمیسیون حقوق بشر پاکستان (HRCP) در شبکه اکس پستی را منتشر کرد «تصمیم اخیر پاکستان کوته بینی و کوته فکری این کشور را نشان می دهد».
روابط بین دولت پاکستان و رژیم طالبان در دو سال گذشته تیره شده است. اسلام آباد دولت طالبان را مسئول تجدید حیات ستیزه جویان اسلام گرا در پاکستان می داند. در ماه سپتامبر، دو انفجار انتحاری جداگانه در همان روز در ایالت های بلوچستان و خیبر پختونخوا، هر دو هم مرز با افغانستان، تقریبا 60 کشته برجای گذاشت.
تصمیم برای اخراج بیش از یک میلیون افغان به عنوان پاسخی مستقیم به امتناع کابل از کمک به اسلام آباد برای توقف تروریسم فرامرزی تلقی می شود.
عبدالباسط، محقق دانشکده مطالعات بین المللی اس. راجراتنام، گفت: «این مسئله قطعاً یک واکنش ارتجاعی است که برای تحت فشار قرار دادن دولت طالبان برای همکاری علیه تحریک طالبان پاکستان (TTP) به جای پرداختن به خلأهای امنیتی خودمان، اتخاذ شده است.»
اقای باسط افزود که بازگشت به کشور باید داوطلبانه باشد. وی خاطرنشان کرد که اگر حکومت برای سرکوب پناهجویان از تهدید و فشار استفاده کند، روابط با طالبان افغانستان بیشتر وخیم تر خواهد شد.
از زمان روی کار آمدن طالبان، وضعیت در افغانستان همچنان وخیم است. آنها رژیمی را روی کار آورده اند که از لحاظر حقوق بشری، هیچگونه احترامی به آن ندارند. اقتصاد ضعیف همراه با بیکاری و گرسنگی سر به فلک کشیده است. در این ماه افغانستان همچنین مرگبارترین زمین لرزه خود را در چند دهه اخیر تجربه کرد که بیش از 3000 کشته برجای گذاشت و این وضعیت را برای این کشور گرسنه پیچیده تر نمود.
قیصر خان افریدی، سخنگوی کمیشنری عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، گفت: “افغانستان در حال گذر از یک بحران انسانی شدید با چالش های متعدد حقوق بشری به ویژه برای زنان و دختران است.” در این زمینه، طرح اخراج «پیامدهای جدی برای همه کسانی که مجبور به ترک کشور شده اند خواهد داشت و ممکن است پس از بازگشت با خطرات امنیتی جدی مواجه شوند».
فضل ربیع، مدیر بخش استراتژیک کمیشنری پناهندگان افغان، به نشیه دیپلمات گفت که از زمان اعلام حکومت، تقریباً 19500 پناهجوی افغان بدون اسناد از طریق مرز تورخم پاکستان را ترک کرده اند.
مشکلات ارائه اسناد
عبدالمجید 45 ساله در سال 2021 پس از بازگشت طالبان به قدرت از افغانستان گریخت. در دو سال گذشته، او به عنوان کارگر در مانسهره، شهری در ایالت خیبر پختونخوا پاکستان مصروف به کار بوده است. عبدالمجید برای قانونی شدن اقامت خود در پاکستان درخواست اسناد کرده است. او یک مدرکی از انجمن حقوق بشر و کمک به زندانیان (SHARP-Pakistan)، همکاری محلی کمیشنری عالی پناهندگان سازمان ملل متحد دریافت کرده است اما پلیس محل به او گفته است که اینگونه اسناد ارزشی ندارند.
«من نمی‌خواهم به کشور برگردم ، اما به‌جای اینکه یکسره به پلیس پاکستان رشوه بدهم، تصمیم گرفته ام برگردم. من با عزت تمام این کشور را ترک می کنم»
بر اساس گزارش کمیشنری عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، تقریباً 4 میلیون پناهنده افغان در پاکستان وجود دارد که 700 هزار نفر از آنها در سال 2021 پس از قدرت گیری مجدد طالبان، فرار کردند. از 4 میلیون، حدود 1.73 میلیون بدون سند هستند. آنها به طور “غیرقانونی” در پاکستان هستند و در نتیجه از هرگونه حمایت قانونی محروم هستند.
منیژه کاکر، وکیلی است که به دوسیه های پناهندگان غیرقانونی رسیدگی می کند، گفته که او مدت هاست تلاش می کند تا وضعیت مهاجرین را قانونی کند. وی می گوید: مدت زیادی است که هیچ کارتی صادر نشده است. کاکر توضیح داد که فقط مصاحبه گرفته می شود و کارتی صادر می شود، اما پس از صدور کارت، توسط هیچکسی پذیرفته نمی شود.
مشکلات مستند
حتی افغان‌های دارای کارت که در پاکستان زندگی می‌کنند درگیر این سرکوب‌ها هستند. در واقع، اکثر مواردی که کاکر به آنها می پردازد مربوط به شهروندان افغان ثبت شده است که توسط پلیس بازداشت می شوند. کاکر گفت: «ما بیش از هزار مورد از پناهجویان افغان دارای کارت داشته ایم که کارگرانی هستند که توسط پلیس بیشتر برای گرفتن رشوه دستگیر شده اند.»
سرکوب پناهجویان افغان از ماه های ابتدایی سال جاری تاکنون ادامه دارد. پس از اعلام دولت، بازداشت ها افزایش یافته است. بنا به گزارش ها، کسانی که دارای کارگر افغان هستند، اخطاریه هایی دریافت کرده اند که به آنها دستور داده شده تا “افغان های غیرقانونی” را تا پایان ماه بیرون کنند وگرنه با عواقب آن مواجه خواهند شد.
باید توجه داشت که پاکستان کنوانسیون 1951 مربوط به وضعیت پناهندگان و پروتکل 1967 آن را امضا نکرده است. این کشور همچنین فاقد هرگونه قانون یا چارچوب ملی برای حمایت از پناهندگان و تعیین وضعیت برای آنها است.
