با پیشرفت پروژه کانال قوش تپه در شمال افغانستان، نگرانی ها در کشورهای آسیای میانه درباره کاهش منابع آبی رودخانه آمو شدت یافته است. این کانال که از مهم ترین طرح های عمرانی حکومت طالبان محسوب می شود، قرار است در سه ولایت شمالی افغانستان – بلخ، جوزجان و فاریاب – بیش از ۵۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی را آبیاری کند. اما به همان اندازه که این طرح برای حکومت طالبان اهمیتی سیاسی و اقتصادی دارد، برای همسایگان شمالی افغانستان تهدیدی جدی علیه امنیت آبی تلقی می شود.
قزاقستان، به ویژه، مدعی است که کانال قوش تپه می تواند تا ۳۰ درصد از آب رود آمو را کاهش دهد. ترکمنستان نیز نسبت به تأثیرات منفی این طرح بر کشاورزی خود ابراز نگرانی کرده است. در نشست اخیر کشورهای منطقه در آستانه، قزاقستان بر لزوم مدیریت جمعی و هماهنگ منابع آبی تأکید کرد، و برخی مقام ها حتی کانال قوش تپه را «میخ آخر بر تابوت دریای آرال» خواندند – دریایی که زمانی بزرگ ترین منبع آبی منطقه بود و اکنون تقریباً خشک شده است.
با این حال، طالبان ادعا می کند که پروژه قوش تپه تأثیری بر منابع آبی کشورهای همسایه ندارد. نجیب‌الله سدید، کارشناس اقلیم و منابع آبی، به بی بی سی گفت که برآوردها در خصوص اثرگذاری منفی کانال «مبالغه آمیز» است. او توضیح داد که ظرفیت انتقال آب این کانال حدود ۱۳ میلیارد متر مکعب در بهترین حالت تخمین زده می شود، اما تنها ۴۹ درصد از زمین هایی که قرار است آبیاری شوند واقعاً قابلیت کشت دارند. همچنین نظیم سمون، از آگاهان امور آب و کانال قوش تپه، نیز معتقد است این پروژه به اندازه ای که برخی محاسبات می گویند، تأثیر نخواهد داشت.
در بعد منطقه ای، نگرانی ها به این دلیل تشدید شده که افغانستان تحت حاکمیت طالبان در هیچ یک از توافقات منطقه ای مدیریت آب حضور نداشته است. اگرچه یکی از نمایندگان طالبان در نشست اخیر «امنیت آبی و مدیریت منابع آب فرامرزی» در آستانه شرکت کرده بود، اما طبق گزارش رسانه های قزاق، او از هرگونه اظهار نظری خودداری کرده است. این سکوت و عدم شفافیت، به باور تحلیلگران، یکی از عوامل تشدیدکننده بی اعتمادی در منطقه است.
در کنار کانال قوش تپه، ساخت سد راغون در تاجیکستان نیز یکی دیگر از عوامل بحران آبی تلقی می شود. این سد که بر رود سرخ ساخته شده، بخشی از جریان ورودی رود آمو را کاهش می دهد و خود موضوعی مناقشه برانگیز در سطح منطقه ای است. به گفته اولدر سانچز، کارشناس منابع آبی، آسیای میانه هرچند از منابع آبی کافی برخوردار است، اما فقدان گفتگوهای مؤثر میان کشورها این منابع را به منبع بحران تبدیل کرده است.
در نهایت، آن گونه که سانچز نیز تأکید می کند، طالبان از این پروژه هم به عنوان ابزاری برای جلب حمایت داخلی و هم برای فشار بر همسایگان بهره می برد. با وجود ابعاد فنی و کشاورزی پروژه، بُعد ژئوپلیتیکی آن پررنگ تر شده است، چرا که در غیاب افغانستان از گفتگوها و توافقات رسمی، کانال قوش تپه به سمبلی از چالش نوظهور در نظم آبی آسیای میانه بدل شده است – چالشی که در صورت تداوم، می تواند به رقابت های ژرف تری در حوزه منابع حیاتی بدل شود.
مطلبی از نشریه بی بی سی پشتو
