مهاجرت یک مساله جدی برای همه جهان است، اما این پدیده در کشورهای مهاجرخیزی چون افغانستان، جدی‌تر است. مردم افغانستان حداقل طی چهار دهه اخیر، پیوسته در حال مهاجرت و ترک کشور بوده‌اند. هرچند در بازه‌های زمانی متفاوت، تعداد مهاجرت‌ها کاهش یافته، اما متوقف نشده است. وقتی حکومت پسابن در افغانستان شکل گرفت و امیدها نسبت به آینده کشور زنده شد، تعدادی از مهاجران به کشور برگشتند، ولی آن امیدها به دلایل مختلف از جمله شورش مجدد طالبان و بی‌کفایتی و فساد دولت جمهوری اسلامی و به تبع آن گسترش بیکاری، چندان دیرپا نبود.
بنابراین، همزمان با تشدید فعالیت‌های گروه طالبان در نقاط دوردست کشور، مهاجرت افغان‌ها به کشورهای دور و نزدیک افزایش می‌یافت. هرچه جغرافیای تحت کنترل طالبان وسعت بیشتر می‌یافت، مهاجرت‌های داخلی و خارجی زیادتر می‌شد. آن زمان بخش بزرگی از مهاجرت خارجی را مهاجرت اقتصادی تشکیل می‌داد، ولی با سقوط دولت و تسلط گروه طالبان بر کشور، مهاجرت به اوج خود رسید که اکثر آن از ترس طالبان و به منظور حفظ جان بود. از آن به بعد هم طی دو سال گذشته این مهاجرت‌ها با سرعت بسیار بالا جریان یافته است. مردم ناامید از آینده کشور و آن‌هایی که جان‌شان از سوی طالبان در خطر است، کشور و خانه خود را ترک می‌کنند و راهی کشورهای باثبات‌تر می‌شوند.
پاکستان و ایران به دلیل نزدیکی با افغانستان، مقصد بسیاری از مهاجران افغانستانی است. با این حال، ده‌ها یا شاید صدها هزار مهاجر افغان به این دو کشور رفته‌اند تا راهی برای رسیدن به کشورهای دیگر پیدا کنند. یکی از این راه‌ها، ثبت نام در دفاتر کمیشنری عالی سازمان ملل در امور پناهنده‌گان (UNHCR) است تا از این طریق به یکی از کشورهای مهاجرپذیر معرفی شوند. این دفتر در کنار رسیده‌گی به پرونده پناه‌جویان و ارجاع آن‌ها به کشورهای مهاجرپذیر، مسوولیت مدیریت مهاجران و پناه‌جویان در کشورهای سوم را نیز دارد و باید برای آن‌ها سهولت‌هایی را فراهم کند.
توزیع کارت مهاجرت توسط دفتر کمیشنری عالی سازمان ملل در امور پناهنده‌گان در پاکستان، پیش از سقوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان توسط گروه طالبان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، به‌صورت عادی خدماتش را ارایه می‌کرد و از جمله به مهاجران و پناه‌جویان افغان در این کشور کارت مهاجرت توزیع می‌نمود. وقتی دولت سقوط کرد و سیلی از مهاجران به کشورهای مختلف از جمله پاکستان سرازیر شدند، این دفتر اندکی بعد، خدماتش را متوقف کرد. پس از آن، این روند گاهی کاملا متوقف می‌شود و گاه بسیار آهسته به حرکت درمی‌آید.
در صورتی که فعالیت‌های دفتر کمیشنری عالی سازمان ملل در امور پناهنده‌گان به‌صورت عادی ادامه داشته باشد، هم اخذ کارت مهاجرت برای پناه‌جویان افغان ساده نیست. آن‌ها بعد از ثبت نام، باید ماه‌ها منتظر بمانند تا نوبت اولین مصاحبه برسد. پس از آن، مصاحبه‌های دوم و سوم هم هر کدام چند ماه انتظار می‌طلبد. در نهایت وقتی همه مصاحبه‌ها ختم می‌شود، باید چند ماه دیگر نیز منتظر بمانند تا کارت‌شان صادر شود. این در حالی است که پس از سقوط دولت افغانستان، این دفتر در پاکستان فعالیت عادی ندارد. اگر مدتی کوتاه به بررسی پرونده‌های مهاجرت افغان‌ها اقدام میکند، مدتی دیگر به دلایل نامعلوم دست از کار می‌کشد و این روند کاملا متوقف می‌شود.
در کنار آن‌که دفتر UNHCR در پاکستان خدمات مستمر و یک‌نواخت ندارد، خدمات این نهاد مافیایی هم شده است. اکنون کمیشن‌کاران و دلالان در بازار سیاه، با گرفتن پول از پناه‌جویان، بخشی از مسوولیت‌های این نهاد را به پیش می‌برند. همه‌روزه دلالان به‌صورت علنی در شبکه‌های اجتماعی تبلیغات می‌کنند که می‌توانند در برابر پول مشخص، مصاحبه اول کمیشنری عالی سازمان ملل متحد را تنظیم کنند و برای مهاجران وقت بگیرند. مصاحبه اول را در پاکستان یک نهاد خصوصی به نام «شارپ» انجام می‌دهد. سازمان شارپ طرف قرارداد دفتر کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهنده‌گان، در پاکستان است. دفتر شارپ دو تا شماره تلفن معرفی کرده است که متقاضیان باید به آن شماره‌ها زنگ بزنند و وقت ملاقات بگیرند، اما آن شماره‌ها اکثرا در دسترس نیست. بنابراین، دلالان و کمیشن‌کاران وارد میدان شده‌اند تا در برابر پول، این خدمات را عرضه کنند و برای پناه‌جویان از دفتر شارپ وقت ملاقات بگیرند. نرخ‌ها هم متفاوت است و هر دلالی نرخ مشخص خود را دارد.
علاوه بر دفتر شارپ که یک نهاد خصوصی است و با دفتر کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در پاکستان قرارداد دارد، خدماتی که از سوی خود این دفتر سازمان ملل ارایه می‌شود، نیز مافیایی شده و به بازار سیاه کشانده شده است. دلالان در صفحات فیس‌بوک و گروه‌های مهاجران افغان در پاکستان این تبلیغات را نیز پیوسته نشر می‌کنند که می‌توانند اخذ کارت مهاجرت از نماینده‌گی سازمان ملل متحد را تسهیل کنند. در میان پناه‌جویان افغان در پاکستان، این زمزمه‌ها بسیار شنیده می‌شود که دلالان به‌راستی می‌توانند چنین سهولت‌هایی را در بدل پول فراهم کنند.
این‌دست اعلان‌ها روزانه بسیار نشر می‌شود. این اعلان‌ها نشان می‌دهد که نماینده‌گی سازمان ملل متحد در امور پناهنده‌گان، در پاکستان، توسط افرادی مدیریت می‌شود که جیب خود را نسبت به مسوولیت‌های‌شان ترجیح می‌دهند. به همین دلیل، کسانی هستند که دو سال تمام منتظر مصاحبه‌های این نهاد مانده‌اند، اما هنوز هیچ تماسی با آن‌ها گرفته نشده است؛ اما تعدادی دیگر در کمتر از شش ماه، دو یا سه مصاحبه را پشت سر گذاشته‌اند. این وضعیت، بر رنج پناه‌جویان بی‌خانمان افغانستان در پاکستان افزوده و اعتماد پناه‌جویان به این سازمان را آسیب زده است.
(۸صبح /۷ سپتمبر ۲۰۲۳)
