در این مقاله، عمران گل، مدیر اجرایی مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی (CRSS)، عنوان می دارد که بی اعتمادی و تقابل های متقابل بین پاکستان و افغانستان به ضرر مردم عادی، تجار و پناهندگان تمام می شود. یک راه حل پایدار نیاز به عبور از سرزنش و فشار و حرکت به سمت گفتگویی مسئولانه و عملی دارد. خطوط نبرد مشخص شده اند. پاکستان هیچ تفاوتی بین تحریک طالبان پاکستان و تحریک طالبان افغانستان قائل نشده و آنها را به عنوان دو روی یک سکه معرفی می کنند که هر دو در خدمت رقیب دیرینه خود، هند، هستند. این ایستادگی باعث شده تا افغان ها مانند هر زمان دیگری در تاریخ با هم متحد شوند، چه در داخل و چه در خارج از کشور. دیاسپورای افغان از فروپاشی دور سوم مذاکرات در استانبول جشن می گیرند و انتقادهای طولانی مدت خود از طالبان برای حذف زنان از کار و تحصیل را کنار گذاشته اند. کسانی که روزگاری از طالبان متنفر بودند، اکنون از “سرسختی طالبان” در برابر پاکستان مسرورند.
دوستان افغان معتقدند که مذاکرات به دلیل ساختار خود محکوم به شکست بود؛ زمانی دو رئیس ادارات استخبارات در مقابل هم می نشینند، بهترین چیزی که می توانند انجام دهند این است که یکدیگر را به دام بیندازند و نه اینکه وارد گفتگوی خارج از چارچوب شوند. بیایید این معضل را از چهار جنبه بررسی کنیم.
در نخست، بسیاری از دوستان پاکستانی که با مسئله افغانستان و پیچیدگی های آن آشنا هستند، پیش بینی کرده بودند که نتیجه مذاکرات چه خواهد بود؛ سرنوشت مذاکرات زمانی که افراد استخباراتی راجع به روابط سیاسی، تجارت و کسب و کار صحبت می کنند، عمدتا قابل پیش بینی است. اتهامات تبلیغاتی، تهدیدات و شایعات خبری از مذاکرات که در پلتفرم های رسمی و غیررسمی منتشر شد، فضای مسمومی را که از قبل موجود بود، بیشتر آلوده کرد.
ثانیا، این سوال مطرح شد که چرا حتی پس از ده ها ساعت گفتگو، هیچ نتیجه ای مطلوب برای هر دو طرف به دست نیامد، به ویژه اگر تمام فرآیند بر روی تی تی پی و پناهگاه های آن در افغانستان متمرکز باشد. پاکستان خواسته بود که تروریسم در پاکستان از طریق پناهگاه های تی تی پی در افغانستان پایان یابد. “پس از عملیات ضرب عضب پاکستان در سال ۲۰۱۵، تروریست های متعلق به فدائیان لشکر خراسان و تی تی پی به افغانستان فرار کردند. این تروریست ها و خانواده هایشان اکنون توسط طالبان پناه داده شده‌اند.” این جمله ای از وزارت امور خارجه پاکستان بود که به وضوح پاسخی به وزیر امور خارجه طالبان، امیر خان متقی بود
رهبران افغان و مذاکره کنندگان ابتدا حضور تی تی پی در افغانستان را انکار کرده بودند، اما سپس دلایل مختلف و گاهی غیرقابل درک برای دفاع از بی عملی خود در برابر تی تی پی مطرح کردند. در عوض، آنها نمایندگان پاکستانی را متهم به “دو گانگی و دورویی” کرده و ادعای قبلی خود را درباره حضور رهبران تی تی پی در افغانستان نادیده گرفتند. متقی این موضوع را در سخنرانی تلویزیونی خود در ۹ نوامبر به کارکنان وزارت خود ارائه کرد، گویی اسلام آباد از کابل خواسته بود تا امنیت داخلی شان را تضمین کند. او در حالی که به طور نسبتاً تند پرسش های جنجالی مطرح می کرد، از این موضوع انتقاد نمود.
بازتاب سه دور مذاکرات از سوی افغان ها، ترکیبی از اتهامات، تهدیدات و مقایسه های نادرست است. مقامات افغان طبق نوشته اخیر نشریه “افغان آی” شکایت کردند که پاکستان در حال استفاده ابزاری از اخراج پناهندگان برای “بی ثبات سازی افغانستان و تسهیل نفوذ عاملان داعش ” است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت، به این حد گفته که مسئله تی تی پی از سال ۲۰۰۲ در پاکستان وجود داشته است و بنابراین مسئولیت آن بر عهده خود پاکستان است.
در نهایت، دو طرف اساسا از مواضع خود عقب نشینی نکردند که این به معنای یک نمایش غیرقابل آشتی است.
سوم، آیا باید فرض بگیریم که تی تی پی اکنون برای طالبان افغانستان، همان طور که حزب حرکت اسلامی ازبکستان، القاعده و حزب اسلامی ترکستان برای تی تی پی و حافظ گل بهادر بودند، اهمیت دارد؟ این ممکن است به این معنا باشد که حتی اگر طالبان افغانستان بخواهد از تی تی پی دوری کند، واقعیات میدانی – پیوند ایدئولوژیک و قبلیه ای – مانع از آن می شود.
چهارم، خصومت پاکستانی – افغانی فرصتی طلایی برای هند فراهم کرده تا جایگاه ژئوپلیتیکی خود را که در دوران جمهوریت به دست آورده بود و پس از بازگشت طالبان افغانستان به قدرت از دست داده بود، بازپس گیرد. تعجبی نیست که دهلی نو به خوشحالی “اتحاد” با حاکمان فعلی کابل را جشن می گیرد. تجارت دوجانبه به سطح قبل از ۲۰۲۱ بازگشته و آنها آن را بازگشت به جایگاه جدید هند به عنوان یک بازیگر اقتصادی و دیپلماتیک کلیدی می دانند.
فرآیند استانبول به نظر می رسد دوباره بی اعتمادی عمیق و عدم توانایی در غلبه بر پیچیدگی های اجتماعی – فرهنگی عمیق میان دو همسایه را آشکار کرده است. در حالی که مرزها بسته باقی مانده، افغان های عادی، پناهندگان، تجار، کشاورزان و کارگران که در تجارت و کشاورزی درگیر هستند، بار دیگر قربانی این بن بست شده اند.
به طرز عجیبی، چین، ایران و ازبکستان نیز نگران پناهگاه های گروه های نام برده شده در افغانستان هستند. ایران به ویژه چندین میلیون افغان را بازگردانده است، اما افغان ها به طور کلی فقط انگشت اتهام را به سوی پاکستان می گیرند، گویی که تنها این کشور به افغانستان و مردم آن ظلم می کند.
مگر اینکه هر دو طرف از دیپلماسی تحمیلی فراتر رفته، بازی سرزنش را متوقف کنند و به یک چارچوب واقع گرایانه و مسئولانه روی بیاورند، در غیر این صورت شرایط تنها بدتر خواهد شد. مقامات پاکستانی معتقدند که رهبری امارت از روابط خود با هند استفاده می کند. رهبران امارت باید این موضوع را روشن کنند تا از تشدید تنش ها جلوگیری کنند.
اسلام‌آباد همچنین از طالبان افغانستان می خواهد که به سؤالات اساسی پاسخ دهند: آیا اقدامات تی تی پی علیه پاکستان مشروع هستند؟ و آیا این حملات در داخل پاکستان در چارچوب جهاد قرار می گیرند؟ پاسخ به این سؤالات قطعا به درک سیاست مبارزه با تروریسم طالبان و موضع آن در برابر پاکستان کمک خواهد کرد.
رهبران پاکستانی همچنین باید باور عمیق میان طالبان حاکم را که اسلام آباد اکنون در پی تغییر رژیم در کابل است، از بین ببرند. این سوظن از کجا ناشی می شود؟ چند هفته قبل، پاکستان اصطلاح “دولت موقت” را کنار گذاشت و به جای آن از “رژیم طالبان” استفاده کرد. حتی در بیانیه ۹ نوامبر وزارت امور خارجه، از “رژیم افغان” یاد شده که افغان ها و ناظران به طور کلی آن را “تغییر دیدگاه اسلام آباد” تفسیر می کنند.
واقعیت ممکن است جایی در میانه باشد، اما واضح است که بازی های اتهام سازی و تهدیدها هیچ راه حلی برای کاهش تنش ها و دستیابی به راه حل دائمی نخواهند داشت. نیاز به یک گام عقب و متفکرانه است، نه اینکه اجازه دهیم دستگاه های شایعه سازی و اخبار جعلی بذرهای نفرت بیشتری را میان دو کشور بکارند.
