توسعه کریدور چندوجهی حمل‌ونقل چین – قرقیزستان – ازبکستان – افغانستان در بحبوحه‌ی بی‌ثباتی‌های ژئوپلیتیکی و اختلال در زنجیره‌های جهانی تأمین، اهمیتی ویژه یافته است. در قلب این ابتکار راهبردی، نقش شخصی رئیس‌جمهور ازبکستان، شوکت میرضیایف قرار دارد که با رهبری او، این کشور سیاستی هدفمند و پیگیرانه را برای گسترش منافع حمل‌ونقلی خود دنبال می‌کند.
میرضیایف در هفدهمین نشست سازمان همکاری اقتصادی (ECO) که در خانکندی برگزار شد، بر ضرورت ایجاد مسیرهای جایگزین جدید در مواجهه با اختلالات زنجیره‌های جهانی حمل‌ونقل تأکید کرد. او گفت: «با توجه به فروپاشی زنجیره‌های جهانی حمل‌ونقل، ایجاد مسیرهای لجستیکی جایگزین از اهمیت بالایی برخوردار است.»
ازبکستان با وجود نداشتن دسترسی به دریا، تحت رهبری میرضیایف با اتکا به موقعیت جغرافیایی خود، با اعتماد به‌نفس در حال تبدیل‌شدن به یک مرکز لجستیکی کلیدی برای پیوند شرق و غرب، شمال و جنوب است. این راهبرد با پروژه‌ی بزرگ‌تر “دالان میانی” (Middle Corridor) هم‌راستاست که در آن ازبکستان به‌طور فعال در حال تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل با چین، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS)، اروپای جنوبی و هند است. به‌گفته سازمان ملل، تقاضای جهانی برای حمل کالا تا سال ۲۰۵۰ سه‌برابر خواهد شد؛ مسئله‌ای که بر اهمیت بلندمدت ابتکارهای ازبکستان تأکید دارد.
از سال ۲۰۲۴ توسعه کریدور چین – قرقیزستان – ازبکستان – افغانستان شتاب گرفته است.
یکی از نمایندگان وزارت حمل‌ونقل ازبکستان در گفت‌وگو با خبرگزاری «ترند» گفت: «در مرحله آزمایشی، صدها کانتینر عمدتاً به‌سوی افغانستان حمل شده‌اند. انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۵، جریان منظم بار با ظرفیت سالانه ۳ تا ۵ هزار TEU (واحد معادل بیست فوت) برقرار شود و این میزان تا سال ۲۰۳۰ به ۳۰ تا ۵۰ هزار TEU برسد.»
بر اساس طرح موجود، محموله‌ها از ایستگاه راه‌آهن کاشغر در چین به‌صورت زمینی به اوش در قرقیزستان منتقل می‌شود و سپس از آنجا از طریق راه‌آهن ازبکستان به افغانستان ارسال می‌شود. برای افزایش رقابت‌پذیری این مسیر، ازبکستان تخفیف ۷۰ درصدی در تعرفه‌های ریلی ارائه کرده، و قرقیزستان و افغانستان نیز امتیازاتی تا سقف ۵۰ درصد لحاظ کرده‌اند.
با این حال، این پروژه با چالش‌هایی مواجه است. این مقام ازبکستانی افزود: «یکی از مشکلات اصلی، کمبود تجربه در میان بازیگران بخش خصوصی در زمینه حمل‌ونقل چندوجهی است. همچنین، نبود قوانین گمرکی و ترانزیتی هماهنگ بین کشورها باعث تأخیرهای مکرر و افزایش هزینه‌ها می‌شود. وضعیت امنیتی در بخش افغان این مسیر نیز نگران‌کننده است. کشورهای دخیل هنوز راه زیادی در پیش دارند تا فرایندها را خودکارسازی کرده و تعاملات را برای ارتقاء کارایی حمل‌ونقل ساده‌سازی کنند.»
پیشرفت سریع این مسیر بدون رهبری سیاسی مستقیم و تعامل اقتصادی خارجی رئیس‌جمهور میرضیایف امکان‌پذیر نبود. وی دیپلماسی حمل‌ونقل و گسترش پیوندهای زیربنایی کشور را در اولویت قرار داده است. دستور کار ریاست‌جمهوری تنها محدود به اصلاحات داخلی نیست، بلکه در محافل منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله ECO، سازمان همکاری شانگهای و سازمان ملل نیز فعالانه ارائه می‌شود. ابتکارات ازبکستان مورد حمایت شرکای بین‌المللی قرار گرفته که این مسئله بیانگر اعتماد روزافزون به نقش این کشور به‌عنوان یک مرکز ترانزیتی است.
این کریدور از منظر راهبردی، نقش مهمی در تقویت پیوندهای تجاری و اقتصادی میان کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی و چین ایفا می‌کند. این مسیر بازارهای جدیدی را می‌گشاید، وابستگی به مسیرهای شلوغ و آسیب‌پذیر را کاهش می‌دهد، و سرمایه‌گذاری در بخش لجستیک، به اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی کمک می‌کند.
همکاری با شرکت‌های بزرگ لجستیکی چینی نیز نشان‌دهنده‌ی جدیت تاشکند در این مسیر است.
به‌گفته منبعی از وزارت حمل‌ونقل ازبکستان: «کار مشترک نه‌تنها بهره‌وری حمل‌ونقل را افزایش می‌دهد، بلکه سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های لجستیکی مدرن را نیز جذب خواهد کرد. توجه ویژه‌ای به ایجاد مراکز لجستیکی و پیاده‌سازی خدمات دیجیتال برای ردیابی محموله‌ها شده است.»
یادداشت تفاهم‌هایی با شرکت‌های بزرگ چینی چون China COSCO Shipping Logistics Co., Ltd.، Sinotrans Limited و China Railway International Multimodal Transport Co., Ltd. امضا شده است. این شرکت‌ها در دیجیتالی‌کردن فرایندهای لجستیکی، ساده‌سازی امور گمرکی و توسعه مسیرهای ریلی مشارکت خواهند داشت.
همچنین، حمل‌ونقل آزمایشی چندوجهی با مشارکت اپراتورهای افغانی آغاز شده است تا طرح‌های لجستیکی به‌صورت عملی آزموده شود.
این مقام افزود: «در چارچوب توافقات، حمل‌ونقل چندوجهی آزمایشی با مشارکت اپراتورهای لجستیکی افغان آغاز شده است. این پروژه‌ها بستری برای آزمایش مسیر و توسعه طرح‌های لجستیکی فراهم کرده و افق همکاری‌های منطقه‌ای در حمل‌ونقل را گسترش خواهد داد.»
در همین حال، مذاکراتی با نهادهای مالی بین‌المللی برای تأمین مالی ساخت پایانه‌های چندوجهی و نوسازی گذرگاه‌های مرزی در جریان است؛ اقداماتی که مقاومت و جذابیت این کریدور برای سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد.
پروژه اکنون از مرحله آزمایشی به‌سوی عملیات منظم حرکت کرده که نشان از وجود برنامه‌ای راهبردی و اراده‌ی سیاسی دارد. با توجه به توافقات امضا‌شده، مشارکت شرکت‌های بین‌المللی و حمایت نهادهای مالی، می‌توان گفت که روند اجرا، رویکردی نظام‌مند و هدفمند را دنبال می‌کند.
همان‌گونه که رئیس‌جمهور میرضیایف اظهار داشته است: «ما آماده‌ی همکاری هستیم و می‌خواهیم شریک قابل اعتمادی در ایجاد کریدورهای حمل‌ونقلی و پروژه‌های همگرایی منطقه‌ای باشیم.»
بدین ترتیب، ازبکستان تحت رهبری میرضیایف نه‌تنها در شکل‌گیری مسیر جدید مشارکت دارد، بلکه به‌عنوان ابتکارگر و هماهنگ‌کننده اصلی آن مطرح است. این مسئله نشانگر نقش فعال رئیس‌جمهور در اجرای طرح‌های راهبردی و پیگیری سیاستی مشخص برای تقویت ظرفیت‌های حمل‌ونقلی و لجستیکی کشور است.
