گروه داعش شاخه خراسان به یک بازیگر مهم در چشم‌انداز و دورنمای سیاسی و امنیتی پیچیده و اغلب ناآرام افغانستان تبدیل شده است. داعش شاخه خراسان که در سال 2015 به عنوان شاخه ای از گروه اصلی داعش تشکیل شد، به سرعت خود را از طریق یک سری حملات سنگین و تاکتیک های وحشیانه خود را به دیگران معرفی کرد. ظهور و فعالیت داعش خراسان در افغانستان نه تنها بر جو سیاسی داخلی کشور تأثیر گذاشته، بلکه پیامدهای عمیقی برای منطقه داشته است.
ظهور داعش خراسان در این کشور را می توان به اعضای سرخورده طالبان و سایر گروه های شبه نظامی که به دنبال ایدئولوژی و رویکرد عملیاتی افراطی تر بودند، ردیابی کرد. بر خلاف طالبان که اهداف آنها عمدتاً ملی گرایانه است و هدفشان ایجاد یک دولت اسلامی در افغانستان می باشد، آنها با دیدگاه جهادی جهانی دولت اسلامی همسو هستند. این چشم انداز مستلزم ایجاد یک خلافت گسترده تر است که از مرزهای ملی فراتر رفته و مناطق آسیای مرکزی و جنوبی از جمله افغانستان، پاکستان و بخش هایی از ایران و جمهوری های آسیای مرکزی را در بر می گیرد. ایدئولوژی وحشیانه داعش خراسان، از جمله هدف قرار دادن غیرنظامیان و استفاده از بمب گذاری های انتحاری، آن را از سایر گروه های شورشی در منطقه متمایز می کند. هدف تاکتیک‌های این گروه القای ترس و جلب توجه، همسویی با استراتژی گسترده‌تر داعش در استفاده از خشونت های شدید و وحشیانه برای دستیابی به اهدافش است. پایگاه اولیه این گروه در ولایات شرقی ننگرهار و کنر ایجاد شد و از زمین های ناهموار و مرزهای متخلخل و نفوذپذیر این مناطق برای تسهیل رفت و آمدها و استخدام نیروها استفاده کرد.
حضور داعش خراسان در افغانستان وضعیت وخیم امنیتی را در این کشور تشدید کرده است. حملات این گروه عمدتاً جمعیت ملکی، مقامات دولتی و نهادهای بین المللی از جمله سازمان های بشردوستانه را هدف قرار داده است. این حملات نه تنها منجر به تلفات جانی قابل توجهی شده است، بلکه ارائه خدمات و کمک های ضروری را مختل کرده و بحران انسانی را تشدید نموده است. رقابت میان داعش خراسان و طالبان، چشم انداز امنیتی افغانستان را پیچیده تر کرده است. در حالی که طالبان از گذشته نیروی شورشی غالب در کشو بوده اند، ظهور داعش خراسان بعد جدیدی از جنگ را در افغانستان وارد کرده است. این رقابت در درگیری‌های خشونت‌آمیز بین دو گروه ظاهر شده و لایه‌ای دیگر از خشونت را به درگیری‌های جاری در کشور اضافه کرده است. طالبان که اکنون حاکمان واقعی افغانستان پس از خروج ایالات متحده در سال 2021 هستند، با چالش دوگانه ای از بخش حکومتداری و مقابله با تهدید داعش خراسان روبرو هستند.
فعالیت های داعش خراسان در افغانستان پیامدهای قابل توجهی برای منطقه خواهد داشت. جاه طلبی های فراملی و توانایی این گروه برای جذب نیرو از کشورهای همسایه تهدیدی مستقیم برای ثبات منطقه است. مرزهای نفوذپذیر و متخلخل و حضور هواداران و نیروهای بالقوه در کشورهایی مانند پاکستان، ایران و جمهوری‌های آسیای مرکزی، محیط مساعدی را برای گسترش و توسعه داعش خراسان ایجاد می‌کند. پاکستان با پیشینه فعالیت گروه های شبه نظامی و روابط پیچیده با گروه های مختلف شورشی، با تهدید مستقیم داعش خراسان مواجه است. توانایی این گروه برای عضوگیری از داخل پاکستان و انجام حملات برون مرزی نگرانی های امنیتی را افزایش داده است. علاوه بر این، حضور داعش خراسان پویایی های امنیتی داخلی پاکستان را که از قبل چالش برانگیز بوده، به ویژه در مناطق قبیله ای و مراکز شهری آن پیچیده تر می سازد.
جمهوری‌های آسیای مرکزی، به‌ویژه تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان نیز به دلیل وجود پتانسیل در داعش خراسان برای بی‌ثبات سازی منطقه در حالت آماده باش هستند. این کشورها مرزهای بی ثباتی و نفوذپذیری با افغانستان دارند و زیرساخت های امنیتی نسبتا ضعیف، آنها را در برابر نفوذ و استخدام نیرو توسط داعش خراسان آسیب پذیر ساخته است. ایدئولوژی این گروه که افراد محروم و رادیکال شده را هدف قرار داده است، یک چالش امنیتی بلندمدت برای این کشورها ایجاد خواهد کرد.
ایران، داعش خراسان را به دلیل ایدئولوژی ضد شیعی و توانایی آن برای انجام حملات در نزدیکی مرزهایش، این گروه را به عنوان یک تهدید مهم می بیند. حضور این گروه در ولایات شرقی افغانستان، نزدیک به ایران، تهران را بر آن داشته است تا امنیت مرزی خود را بیش از پیش تقویت کند و با جناح های مختلف افغانستان برای مقابله با تهدید داعش خراسان تعاملاتی داشته باشد.
هند نیز نگران حضور داعش خراسان در افغانستان است، به ویژه به دلیل پتانسیل آن برای نفوذ بر گروه های شبه نظامی در کشمیر. حملات داعش خراسان به منافع هند، مانند حمله سال 2018 به کنسولگری هند در جلال آباد، بر توانایی و قصد این گروه برای هدف قرار دادن اتباع و دارایی های هند در منطقه تأکید می کند.
فراتر از این منطقه، حضور داعش خراسان در افغانستان پیامدهای گسترده تری برای امنیت جهانی دارد. وابستگی این گروه به داعش اصلی و توانایی آن در جذب جنگجویان خارجی، نگرانی ها را در مورد صادرات تروریسم به خارج از آسیای جنوبی و مرکزی افزایش می دهد. پتانسیل داعش خراسان برای الهام بخشیدن یا هماهنگ سازی حملات در سطح بین المللی همچنان یک نگرانی مهم برای نهادهای ضد تروریسم در سراسر جهان است. علاوه بر این، تأثیرات بشردوستانه فعالیت‌های داعش خراسان، از جمله بیجاشدگی مردم و اختلال در تلاش‌های کمک‌رسانی، توجه بین‌المللی را به خود جلب کرده است که نیاز به یک واکنش هماهنگ جهانی برای رسیدگی به علل ریشه ای افراط گرایی و حمایت از تلاش های ضد تروریسم در افغانستان به طور فزاینده ای مشهود است.
حضور و فعالیت های داعش خراسان در افغانستان به شدت بر این کشور و همسایگان آن تأثیر گذاشته است. به عنوان یک شاخه ی وحشیانه و از نظر ایدئولوژیک افراطی دولت اسلامی، این گروه لایه دیگری از پیچیدگی را به درگیری چند وجهی افغانستان اضافه کرده است. جاه طلبی های منطقه ای و توانایی آن برای بی ثبات سازی کشورهای همسایه بر نیاز به یک رویکرد هماهنگ و جامع برای مقابله با تهدید ناشی از داعش خراسان تاکید می کند. پرداختن به این چالش نه تنها مستلزم اقدامات نظامی و امنیتی، بلکه به تلاش برای رسیدگی به عوامل اجتماعی – اقتصادی و سیاسی اساسی است که رادیکالیزه شدن و جلب و جذب نیروها را تسهیل می کند.
