در حالی که تحولات امنیتی در افغانستان و پاکستان به ویژه پس از بازگشت طالبان و تشدید فعالیت گروه های افراطی منطقه را با تهدیدات جدی مواجه ساخته، هند میزبان چهارمین نشست وزیران خارجه آسیای مرکزی است، نشستی که در تاریخ ۵ و ۶ جون در دهلی نو برگزار می شود و به روشنی نشان دهنده اولویت یافتن آسیای مرکزی در راهبرد سیاست خارجی هند است. این نشست در شرایطی برگزار می شود که حملات تروریستی فرامرزی علیه هند منجر به اجرای عملیات نظامی «سِندور» شده و هند در تلاش است ضمن ارسال پیام قاطع به گروه های افراطی، حمایت بین المللی بیشتری برای مواضع امنیتی اش جلب کند. اهمیت این نشست صرفا در سطح نمادین باقی نمی ماند، بلکه این بار به دلیل هم زمانی با تحولات امنیتی در منطقه افغانستان – پاکستان، به یکی از مهم ترین رویدادهای دیپلماتیک جنوب و مرکز آسیا بدل شده است.
در این نشست وزیران خارجه پنج کشور آسیای مرکزی شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان شرکت می کنند. از جانب هند، اس. جایشنکار، وزیر امور خارجه این کشور، ریاست هیئت میزبان را بر عهده دارد. این کشورها با وجود روابط سنتی با روسیه و نفوذ روزافزون چین، در سال های اخیر به دنبال تنوع بخشی به روابط خارجی خود هستند و هند با بهره گیری از این فرصت تلاش دارد خود را به عنوان یک شریک توسعه محور، دموکراتیک و باثبات در معادلات منطقه ای معرفی کند. آنچه اهمیت این گفتگوها را دوچندان می سازد، تمرکز بی سابقه بر موضوعات امنیتی، به ویژه مقابله با تروریسم، جلوگیری از افراط گرایی و همکاری های استخباراتی در حوزه ثبات منطقه ای است. حمله اخیر در منطقه «پهلگام» هند، که گروه های افراطی مستقر در پاکستان متهم به اجرای آن هستند، فضای عمومی گفتگوها را تحت تأثیر قرار داده و احتمالا از مهم ترین دغدغه های میزبان خواهد بود.
با این حال، گفتگوها تنها محدود به مسائل امنیتی نخواهد بود. حوزه انرژی، یکی دیگر از محورهای اصلی گفتگو است. کشورهای آسیای مرکزی با دارا بودن ذخایر عظیم نفت، گاز طبیعی و سایر منابع معدنی، به عنوان شرکای بالقوه برای تأمین انرژی مورد نیاز هند مطرح هستند. در این نشست احتمال توافق برای سرمایه گذاری های مشترک، راه اندازی پروژه های مرتبط با انرژی های تجدید پذیر و امضای قراردادهای تأمین انرژی در بلندمدت وجود دارد. هند با آگاهی از وابستگی نسبی برخی از این کشورها به بازارهای چین و روسیه، در پی آن است تا با ایجاد زمینه های جدید همکاری، نفوذ خود را گسترش دهد و از آسیب پذیری‌های ژئوپولیتیکی خود در برابر تحولات غرب آسیا و خلیج فارس بکاهد.
در کنار انرژی، حمل و نقل و اتصال منطقه ای نیز در کانون گفتگوها قرار دارد. استفاده از کریدور بین المللی شمال – جنوب (INSTC) و بندر چابهار به عنوان مسیرهای جایگزین برای انتقال کالا، در سال های اخیر از سوی هند مورد توجه قرار گرفته و در نشست اخیر نیز به عنوان یکی از محورهای اساسی مطرح شده است. کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان در ماه های گذشته بخشی از محموله های صادراتی خود را از طریق این مسیر به هند منتقل کرده اند. تسهیل فرایندهای گمرکی، دیجیتالی سازی فرآیندهای تجاری و کاهش زمان ترانزیت، از جمله موضوعاتی است که گفتگو درباره آن ها در جریان نشست مورد انتظار است. دهلی نو به خوبی آگاه است که بدون اتصال مؤثر به آسیای مرکزی، نمی تواند نقش فعالی در بازی بزرگ منطقه ای ایفا کند.
همچنین بحران اقلیمی و محیط زیستی یکی دیگر از محورهای همکاری میان هند و کشورهای آسیای مرکزی است. هر دو منطقه در سال های اخیر با پدیده هایی چون بیابان زایی، کاهش منابع آبی، ذوب یخچال ها و تغییرات اقلیمی مواجه بوده اند. در این نشست، گفتگوهایی درباره مدیریت منابع آب، کاهش اثرات تغییر اقلیم و راهکارهای مشترک مقابله با خشکسالی و ریزگردها صورت می گیرد. این همکاری‌ها نه تنها در سطح اجرایی اهمیت دارند، بلکه به هند این امکان را می دهند که تصویری مسئولانه و توسعه محور از خود در میان کشورهای آسیای مرکزی ارائه دهد.
افزون بر موضوعات استراتژیک، پیوندهای فرهنگی و آموزشی نیز به عنوان بستری برای تعمیق روابط بلندمدت مورد توجه قرار گرفته است. روابط تاریخی میان هند و آسیای مرکزی که ریشه در تبادلات فرهنگی، زبانی و مذهبی دوران های کهن دارد، می تواند با اعطای بورسیه های تحصیلی، همکاری های علمی میان دانشگاه ها، و برنامه های فرهنگی تقویت شود. هند در سال های اخیر برنامه هایی برای جذب دانشجویان آسیای مرکزی در دانشگاه های خود ارائه داده و از این طریق، در تلاش برای پرورش نخبگان آشنا به هند و تحکیم پیوندهای نرم میان ملت ها است.
هم‌زمان با نشست وزیران خارجه، شورای تجاری هند و آسیای مرکزی نیز با همکاری وزارت خارجه هند و فدراسیون اتاق های تجارت هند (FICCI) برگزار می شود. این شورا که از سال ۲۰۲۰ فعالیت خود را آغاز کرده، به عنوان سکویی مهم برای گسترش همکاری های اقتصادی عمل می کند و به شرکت های هندی فرصت می دهد با بازارهای نوظهور آسیای مرکزی بیشتر آشنا شوند. با توجه به تلاش کشورهای منطقه برای کاهش وابستگی به اقتصاد روسیه و چین، هند موقعیت مناسبی برای ورود به بازارهای متنوع این منطقه پیدا کرده و در تلاش است جایگاه خود را به عنوان شریک تجاری جایگزین تثبیت کند.
نشست هند و آسیای مرکزی در شرایطی برگزار می شود که توازن قدرت در منطقه در حال تغییر است. روسیه به دلیل درگیری در جنگ اوکراین با محدودیت های فزاینده مواجه است، چین با رویکردی اقتصادی اما نفوذگرایانه، اعتماد برخی از کشورهای منطقه را از دست داده، و خلا ناشی از بی ثباتی در افغانستان همچنان پا برجاست. هند تلاش دارد با حضور فعال در این معادله، هم از نظر امنیتی و هم از نظر اقتصادی و فرهنگی، خود را به عنوان یک شریک قابل اعتماد مطرح سازد. این نشست نه تنها نمادی از بازگشت سیاست نگاه به شمال دهلی نو است، بلکه بخشی از پروژه بزرگ تری برای بازتعریف نقش هند در نظم نوین آسیایی به شمار می رود.
مطلبی از نشریه استارت نیوز گلوبال
