همان‌طور که می‌گویند، دوران خوش همیشه دوام ندارد به‌ویژه وقتی که دستاوردها به جونه اجباری مدیریت شده باشند.
تقریباً سه سال است که ممنوعیت کشت کوکنار توسط طالبان در افغانستان اعمال شده است. در آپریل ۲۰۲۲، هشت ماه پس از به قدرت رسیدن طالبان، این گروه ممنوعیت همه انواع مواد مخدر را اعلام کرد. این ممنوعیت بسیاری را شگفت‌زده کرد اما در کل با استقبال روبه‌رو شد، هرچند برخی در مورد پایداری آن تردید داشتند. این ممنوعیت همچنان پابرجا مانده است، اما با توقف کمک‌های بشردوستانه ایالات متحده، این سرکوب در خطر عقب‌گرد قرار دارد.
اجرای این ممنوعیت زمان برد. تنها در اوایل ۲۰۲۳ بود که طالبان زارعین را مجبور به توقف کشت کوکنار کرد. کمپین‌های نابودی مزارع نیز راه‌اندازی شد که منجر به کاهش چشمگیر کشت کوکنار در کشور، به‌ویژه در ولایت‌های جنوب غربی که مرکز تولید آن بودند، گردید. این اقدامات باعث نارضایتی و اعتراضاتی شد، اما طالبان با استفاده از زور، انعطاف‌پذیری انتخابی و مذاکره، تغییرات را اعمال کرد. در نهایت، این اقدامات موجب اختلال جدی در بازار شد. این اقدام ضد مواد مخدر به نظر می‌رسید که توانسته باشد کاری را انجام دهد که میلیاردها دالر برنامه‌های تأمین مالی شده توسط آمریکا در دو دهه گذشته نتوانسته بودند انجام دهند.
با این حال، کشت کوکنار به‌طور کامل از بین نرفت. برخی زارعین دوباره کاشت کردند تا محصولات از بین رفته را جبران کنند. برخی دیگر زمین‌های کشاورزی خود را به مناطق دورافتاده‌تر منتقل کردند تا از دستورات طالبان فرار کنند. در نتیجه، مرکز کشت کوکنار از جنوب غربی به شمال شرقی، به‌ویژه ولایت بدخشان که با تاجیکستان و پاکستان هم‌مرز است، منتقل شد. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرائم سازمان ملل (UNODC) در گزارش نوامبر ۲۰۲۴ خود اعلام کرد که ۵۹ درصد از کل کشت کوکنار در شمال شرق افغانستان انجام شده است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد حتی در مناطق دوکی، قلعۀ سیف‌الله و قلعۀ عبدالله در ایالت بلوچستان پاکستان که با جنوب شرق افغانستان هم‌مرز است، کشت کوکنار افزایش یافته است. سطح زیر کشت از ۲۷ هکتار در سال ۲۰۲۰ به ۳۸۰ هکتار در ۲۰۲۳ رسیده است.
در سپتامبر ۲۰۲۴، طالبان کمیسیون عالی مبارزه با مواد مخدر و موادهای الکلی را به ریاست معاون رئیس‌الوزرا، عبدالغنی برادر، تشکیل داد. در نشستی که به مناسبت راه‌اندازی این کمیسیون برگزار شد، مقامات طالبان ادعا کردند که در دو سال گذشته ۸۷ هزار عملیات ضد مواد مخدر انجام داده‌اند که منجر به دستگیری نزدیک به ۲۰ هزار نفر به اتهام قاچاق و فروش مواد مخدر شده است. با این حال، با وجود این آمار چشمگیر، به نظر می‌رسد که افغانستان در حال عقب‌گرد است.
در کنار دستگیری‌های دوره‌ای قاچاقچیان و ضبط مواد مخدر، طالبان از اواخر ۲۰۲۳ رویکرد نرم‌تری در قبال زارعین کوچک و همچنین کسانی که در بازارهای آزاد تریاک می‌فروشند، اتخاذ کرده است. محققانی که در سال ۲۰۲۴ تحقیقات میدانی انجام داده‌اند، دریافتند که فروش تریاک در افغانستان بدون وقفه ادامه دارد.
گزارش UNODC نشان می‌دهد که علاوه بر بدخشان، در سال ۲۰۲۴ کوکنار در ۱۳ ولایت دیگر افغانستان نیز کشت شده است، از جمله قندهار، که رهبر طالبان، هیبت‌الله آخوندزاده، ممنوعیت کشت را از آنجا اعلام کرده بود، و سه ولایت هم‌جوار آن: هلمند، ارزگان و زابل. همچنین در چهار ولایتی که با ترکمنستان هم مرز هستند (بادغیس، فاریاب، جوزجان و بلخ)، دو ولایتی که با تاجیکستان هم‌مرز هستند (بدخشان و تخار) و دو ولایتی که با پاکستان هم مرز هستند (بدخشان و تخار) نیز کشت کوکنار گزارش شده است.
کشت کوکنار در افغانستان تأثیرات منطقه‌ای و جهانی دارد. این ممنوعیت باعث افزایش شدید قیمت تریاک در افغانستان و همچنین در سطح جهانی شده است. برخی تحلیلگران معتقدند که فاصله زمانی بین صدور فرمان ممنوعیت و اجرای آن، به تولیدکنندگان و قاچاقچیان زمان داد تا میزان تولید و ذخایر خود را افزایش دهند. در عین حال، ترس از کمبود قریب‌الوقوع، باعث ایجاد هجوم خرید و افزایش قیمتی شدید شد. قیمت تریاک خشک که پیش از ممنوعیت حدود ۱۰۰ دالر در هر کیلوگرام بود، در نیمۀ نخست ۲۰۲۴ به ۷۳۰ دالر در هر کیلوگرام رسید. این افزایش قیمت هفت برابری بدان معنا بود که حتی با کاهش هفت برابری در میزان کشت، اقتصاد مواد مخدر همچنان می‌توانست در سطح پیش از ۲۰۲۲ باقی بماند. همچنین گزارش‌های تأییدنشده‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه طالبان وارد تولید مواد مخدر شیمیایی شده‌اند که منابع مالی آن‌ها را به حد کافی تأمین می‌کند.
طالبان به‌طور مؤثر از اقدامات خود در زمینۀ مقابله با مواد مخدر به‌عنوان ابزاری برای کسب نفوذ در محافل بین‌المللی و تلاش برای ازسرگیری کمک‌های جهانی استفاده کرده‌اند.
اما این دستاوردها در حال حاضر با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. در سومین هفته فبروری ۲۰۲۵، دولت ترامپ اعلام کرد که ۵.۳ میلیارد دالر از بودیجه امنیتی و مقابله با مواد مخدر را از محدودیت‌های کمک‌های خارجی مستثنی کرده است. با این حال، کمک‌های بشردوستانه به برخی از بدترین بحران‌های انسانی جهان، از جمله سودان، سوریه، اوکراین، میانمار و افغانستان همچنان متوقف مانده است. این امر به ناچار بسیاری از افغان‌ها، از جمله زارعین خرد کشت کوکنار را به سمت ناامیدی سوق خواهد داد. با کاهش ذخایر، حتی کشاورزان بزرگ‌تر و قاچاقچیان مواد مخدر نیز ممکن است دوباره به کشت کوکنار روی آورند. حال باید دید که آیا طالبان می‌توانند همچنان با استفاده از سرکوب و سازش، افزایش تقاضا و عرضه در حال رشد این اقتصاد مواد مخدر را مهار کنند یا خیر.
مطلبی از نشریه دیپلمات
