پاکستان اعلام کرده که قصد دارد روابط دیپلماتیک خود را با افغانستان تحت حاکمیت طالبان ارتقا دهد و برای نخستین بار پس از سقوط کابل در اگست ۲۰۲۱، سفیری را به افغانستان اعزام کند. این تحول می تواند نشانه ای از بهبود احتمالی روابط میان اسلام‌آباد و کابل باشد که طی سال های اخیر دچار تنش شده بود.
با این حال، این اقدام نباید به صورت مجزا در نظر گرفته شود. نزدیکی اخیر هند با طالبان، یکی از دلایلی است که می تواند اسلام‌آباد را به چنین حرکتی واداشته باشد. همچنین، افزایش تعاملات چین با افغانستان نیز ممکن است در این تصمیم تأثیرگذار بوده باشد.
در ۳۰ می، پاکستان اعلام کرد که سطح نمایندگی دیپلماتیک خود در افغانستان را از کاردار به سطح سفیر ارتقا خواهد داد. روابط دوجانبه میان دو کشور طی هفته های اخیر بهبود یافته، به ویژه پس از سفر وزیر خارجه پاکستان اسحاق دار، به کابل در تاریخ ۱۹ آپریل.
دار در پیامی در شبکه ایکس نوشت که «روابط پاکستان و افغانستان در مسیر مثبتی قرار دارد» و ارتقای سطح دیپلماتیک می تواند به حفظ این روند کمک کند. او افزود: «مطمئنم که این اقدام به تقویت همکاری ها در زمینه های اقتصادی، امنیتی، مبارزه با تروریسم و تجارت و نیز افزایش تعاملات میان این دو کشور برادرانه کمک خواهد کرد.»
پاکستان با این اقدام، قصد دارد همکاری های اقتصادی، تجارت دوجانبه و تلاش های مشترک برای مبارزه با تروریسم با افغانستان تحت حاکمیت طالبان را تقویت کند. گرچه تاکنون هیچ کشوری به طور رسمی طالبان را به‌عنوان دولت قانونی افغانستان به رسمیت نشناخته، اما این حرکت پاکستان، دستاوردی دیپلماتیک برای طالبان محسوب می شود. پس از چین، امارات متحده عربی و ازبکستان، پاکستان چهارمین کشوری است که به کابل سفیر اعزام می کند. روسیه نیز احتمالا در ادامه این روند قرار دارد، چرا که در آپریل طالبان را از فهرست گروه های تروریستی خود خارج کرد.
در واکنش به این اقدام، وزارت خارجه طالبان از تصمیم پاکستان استقبال کرد و اعلام نمود که متقابلا سطح نمایندگی خود در اسلام آباد را از کاردار به سفیر ارتقا خواهد داد. طالبان در بیانیه ای نوشت: «این ارتقای سطح نمایندگی دیپلماتیک میان افغانستان و پاکستان، زمینه ساز همکاری های بیشتر در عرصه های گوناگون خواهد شد.»
این اقدام متقابل، نشان دهنده بهبود روابط میان دو کشور است که پس از بازگشت طالبان به قدرت دچار تنش های فزاینده شده بود. یکی از عوامل اصلی این تنش ها، موضوع فعالیت تحریک طالبان پاکستان است که از خاک افغانستان برای حمله به پاکستان استفاده می کند. این گروه نه تنها ایالت خیبرپختونخوا بلکه مناطق پرجمعیت تری چون پنجاب و حتی پایتخت پاکستان، اسلام آباد را نیز هدف قرار داده است. با وجود درخواست های مکرر پاکستان، طالبان از مهار این گروه خودداری کرده اند، احتمالا به دلیل وفاداری تی تی پی به رهبران ارشد طالبان.
علاوه بر این، اخراج گسترده پناهجویان افغان از پاکستان نیز به تشدید تنش ها دامن زده است. از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون حدود ۸۴۵ هزار افغان خاک پاکستان را ترک کرده اند و گرچه حدود سه میلیون تن دیگر باقی مانده اند، دولت پاکستان اعلام کرده که قصد دارد آنان را نیز طی سال جاری اخراج کند.
مسئله اختلاف دیرینه بر سر خط دیورند نیز همچنان یکی از موضوعات اصلی اختلافی میان دو کشور است که حتی پیش از بازگشت طالبان به قدرت نیز وجود داشته است. پس از تسلط دوباره طالبان بر کابل، درگیری های مرزی میان نیروهای طالبان و ارتش پاکستان بر سر این مرز همچنان ادامه دارد.
بنابراین، کاهش تنش میان دو کشور مشروط به حل و فصل این مسائل است که پس از ارتقای سطح دیپلماتیک، فرصت مناسبی برای پیگیری آن‌ها فراهم شده است.
اما باید توجه داشت که اقدام پاکستان برای بهبود روابط با طالبان، تنها تحت تأثیر مسائل دوجانبه نبوده است. افزایش تعامل طالبان با دهلی نو نیز می تواند عامل مهمی در تصمیم اخیر اسلام آباد باشد. از ابتدای سال جاری، طالبان به هند نزدیک تر شده اند، و این روند پس از درگیری های اخیر میان هند و پاکستان شتاب بیشتری یافته است. به نظر می رسد پاکستان برای مقابله با نزدیکی طالبان به هند، تصمیم گرفته است روابط خود با این گروه را بهبود بخشد.
در جنوری ۲۰۲۵، ویکرام میسری، دبیرکل وزارت خارجه هند، با امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در دوبی دیدار کرد. در ۲۷ آپریل، همزمان با تشدید تنش میان هند و پاکستان، دیپلمات ارشد هندی، آناند پراکاش، به کابل سفر کرد. علاوه بر این دیدارها، وزیر خارجه هند، اس. جایشانکار، طی تماس تلفنی با متقی، از محکومیت حمله پهلگام از سوی طالبان قدردانی کرد. این تماس، نخستین ارتباط در سطح وزرا میان هند و طالبان از زمان تسلط طالبان بر کابل بود.
هند که سنتاً با طالبان مخالفت می کرد و همواره بر «دوستی سنتی با مردم افغانستان» تأکید داشت، به نظر می رسد اکنون رویکردی عمل گرایانه در پیش گرفته تا منافع منطقه ای خود را در برابر نفوذ فزاینده رقبایی چون پاکستان و چین حفظ کند. بنابراین، تصمیم پاکستان برای ارتقای روابط با طالبان، بخشی از واکنش به تغییرات دیپلماتیک هند نیز محسوب می شود.
علاوه بر این، این تحول دیپلماتیک ممکن است بخشی از تلاش های میانجی گرانه چین نیز باشد. وزرای خارجه پاکستان، افغانستان و چین در ۲۱ می در پکن دیدار کردند. در این نشست، پکن و اسلام‌آباد بار دیگر حمایت خود از گسترش پروژه «کریدور اقتصادی چین – پاکستان» (CPEC) به افغانستان را در چارچوب ابتکار «کمربند و جاده» اعلام کردند.
چین اکنون نقش میانجی گر در روابط میان افغانستان و پاکستان را ایفا می کند، نقشی که هم اسلام آباد و هم طالبان پذیرفته اند. وانگ یی، وزیر خارجه چین، گفته است: «ارتقای روابط دیپلماتیک پاکستان با افغانستان به بهبود روابط، افزایش اعتماد متقابل و تقویت همکاری ها کمک خواهد کرد.»
در واقع، انگیزه چین از میانجی گری، حفظ منافع استراتژیکش در منطقه ای است که همواره با بی ثباتی روبه روست.
در مجموع، تصمیم پاکستان برای ارتقای روابط با طالبان، اقدامی واقع گرایانه و به موقع به نظر می رسد. پس از درگیری اخیر با هند، اسلام آباد نمی خواهد دشمن جدیدی در همسایگی خود داشته باشد. همچنین، افزایش تعامل طالبان با هند نیز پاکستان را به سمت کاهش تنش با این گروه سوق داده است. اما بدون میانجی گری و حمایت قوی چین، این تحول امکان پذیر نبود. اگرچه برای ارزیابی تأثیر این تحول بر روابط دوجانبه هنوز زود است، اما می توان گفت این اقدام در کوتاه مدت به کاهش تنش ها کمک کرده و با نقش آفرینی چین، شاید در بلندمدت زمینه ساز حل مسائل دیرینه نیز باشد.
مطلبی از نشریه دیپلمات
