در افغانستان، طالبان با مشکلات امنیتی و اقتصادی و همچنین مشکل حفاظت و استخراج درست معادن طبیعی به ارزش 30 میلیارد دالر مواجه است. در افغانستان ذخایر لیتیومی به نام طلای قرن بیست و یکم وجود دارد که تمام دنیا به ویژه چین به آن توجه دارد. در جنوری سال جاری، طالبان افغانستان تلاش برخی از اتباع چینی برای قاچاق لیتیوم را خنثی ساختند.
روسیه به محض ورود به افغانستان، اکتشاف ذخایر معدنی را در این کشور آغاز کرد. روسیه برای اولین بار در سال 1984 طی یک بررسی زمین شناسی متوجه شد که ذخایر وسیع لیتیوم در افغانستان وجود دارد، اما این اطلاعات تا زمانی که دولت افغانستان پس از ورود نیروهای ائتلاف آمریکایی شروع به کار کرد، مخفی ماند.
بر اساس معلومات درج شده در وب سایت وزارت معادن و پترولیم افغانستان، به دلیل جنگ داخلی سال 1992، تمامی اسناد و نقشه های سروی زمین شناسی افغانستان به دستور داکتر میراکبر خان از اداره این ریاست بیرون آورده شد و در خانه های کارمندان سروی زمین شناسی افغانستان پنهان گرددید. بعدها در سال 2001 تمامی این اسناد توسط ریاست سروی زمین شناسی افغانستان تحویل داده شد.
به این ترتیب، در سال 2004، پس از تلاش های مشترک سروی زمین شناسی ایالات متحده (USGS) و سروی زمین شناسی افغانستان (AGS) این ریکاردی را بررسی کردند، جهان متوجه شد که ذخایر لیتیوم در افغانستان وجود دارد.
در سال 2007، یک ریکارد سه بعدی از مواد معدنی زیرزمینی توسط British Bomber برای شناسایی ذخایر زیرزمینی جمع آوری شد. در سال 2009 تیمی از عراق با هدایت پنتاگون وزارت دفاع آمریکا وارد افغانستان شد و گزارشی در مورد این ذخایر معدنی تهیه و به حامد کرزی رئیس جمهور سابق افغانستان ارائه کرد. بررسی ویژه ای از ذخایر لیتیوم در این گزارش ارائه شده است.
در سال 2010، کارشناسان افغان و آمریکایی این کار را پیش بردند و در سال 2010، 24 مکان مختلف در 34 ولایت افغانستان شناسایی شد که در آن مواد معدنی فراوان بود و مشخص شد که ذخایر لیتیوم در بسیاری از ولایات نیز وجود دارد.
در پرتو همین گزارش ها، چین چندین قرارداد با دولت سابق افغانستان امضا کرد که یکی از آنها برای کار روی ذخایر مس در ولایت لوگر افغانستان بود. در سال 2008 دو شرکت چینی این قرارداد را به مدت 30 سال به مبلغ سه میلیارد دالر منعقد کردند.
چرا لیتیوم مهم است؟
داکتر یاسین، زمین‌شناسی که بر روی منابع معدنی منطقه کار می‌کند، می‌گوید اگر لیتیوم را طلای قرن بیست و یکم می‌نامیدند، بی مورد نبیست. زیرا لیتیوم در همه چیز از ظروف خانگی گرفته تا کشتی ها و تا باتری های لپ تاپ، موبایل و باتری های قلب انسان مورد نیاز است.
وی در گفتگو با صدای آمریکا گفت که قدرت وسایط نقلیه در جهان بدون لیتیوم غیرممکن است و اکنون خودروها نیز با شارژ باتری تغذیه می‌شوند و استفاده از لیتیوم کلیدی است، و در نهایت لیتیوم بیشتری مورد نیاز است.
منبع لیتیوم در کجا قرار دارد؟
مثلث لیتیومی در جهان وجود دارد که به “مثلث لیتیوم” معروف است و در آرژانتین، شیلی و بولیوی قرار دارد. اما افغانستان هم اکنون در مثلث لیتیوم به حساب می آید. در سال 2019، سندی تحت عنوان “نقشه راه سکتور معدن 2019” از سوی وزارت معادن و پترولیم به داکتر اشرف غنی رئیس جمهور پیشین افغانستان تسلیم شد. در این سند آمده است که سه تریلیون دالر مواد معدنی در افغانستان وجود دارد.
بر اساس این سند، علاوه بر دو هزار و هفتصد کیلوگرم طلا، دو میلیارد متریک تن آهن و سه میلیون متریک تن مس، بیش از چهار میلیون متریک تن مواد معدنی کمیاب در افغانستان وجود دارد که شامل لیتیوم و اورانیوم می شود.
داکتر یاسین زمین شناس در این زمینه گفت که لیتیوم و سایر مواد معدنی در سراسر مرز افغانستان موجود است. به گفته وی، “پس از تحقیقات تایید شده در افغانستان مشخص شده است که ذخایر بزرگ لیتیوم در کوه های مرزی نورستان، کنر و بدخشان وجود دارد و احتمالاً این منطقه مربوط به رشته کوه چترال است و گزارش هایی وجود دارد که در اینجا نیز آثاری از لیتیوم وجود دارد.”
آیا ذخایر لیتیوم در افغانستان استخراج می شود؟
در همین راستا با همایون، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم حکومت موقت طالبان افغانستان تماس گرفتیم و سوالاتی را از او پرسیدیم، اما او علیرغم حمایت هایی که داشت از پاسخ دادن خودداری کرد.
اما منابع محلی می گویند که در مناطقی که لیتیوم وجود دارد، طالبان از این ذخایر محافظت می کنند و هیچ کار معدنی در جایی دیده نمی شود. استخراج زغال سنگ اینجا و آنجا به سرعت در حال انجام است، اما استخراج لیتیوم چندان رایج و آسان نیست.
نمی توان گفت که کسی به طور پنهانی روی لیتیوم در ولایت دورافتاده و کم جمعیت نورستان افغانستان کار می کند. به همین دلیل تلاش می شود تا جلوی قاچاق لیتیوم گرفته شود.
همچنین برخی گزارش‌ها حاکی از تلاش چین برای دسترسی به لیتیوم در افغانستان بود، اما تاجران ولایت کنر می‌گویند که تردد اتباع چینی در شرایط امنیتی کنونی بسیار محدود شده است.
لازم به ذکر است که در گذشته انجنیران چینی بر روی یک ذخایر مس بزرگ در ولایت لوگر افغانستان کار می کردند، اما پس از ورود طالبان در ماه اگست 2021، متخصصین چینی دیگر حضور ندارند.
حاجی عبدالقادر از ولایت ننگرهار افغانستان که با تجار پاکستانی و افغانستانی در ارتباط است، گفت که در سال 2022 تعداد زیادی از تاجران چینی به هوتل لونگان در کابل آمدند که بسیاری از آنها تقاضامند لیتیوم بودند. اما لیتیوم در ولایت کنر است که رفتن آنها بدون خطر نبود.
به گفته وی، در دسمبر 2022 انفجاری در هتل لونگان رخ داد، از آن زمان ساکنان چین بسیار مراقب هستند و طالبان نیز تمام وضعیت را زیر نظر دارند.
ذخایر لیتیوم در دو ولایت افغانستان رکورددار است. یکی ولایت کنر که در مجاورت ولسوالی باجور در ایالت خیبر پختونخوا پاکستان است و دیگری ولایت نورستان افغانستان که در مجاورت ولسوالی چترال در ایالت خیبر پختونخوا پاکستان است.
در حال حاضر طالبان افغانستان علاوه بر چالش اقتصادی با یک چالش امنیتی (داعش) نیز مواجه است. ولایت کنر افغانستان و نورستان مناطقی هستند که داعش در آن حضور دارد. در اوایل اکتبر 2022، ریاست عمومی استخبارات طالبان افغانستان (GDI) مدعی شد که عبدالمالک، رئیس تیم تامین مالی جهادی و جذب جنگجویان داعش خراسان از آلمان، اوکراین و اسپانیا را دستگیر کرده است.
پس از دستگیری عبدالمالک، داعش مسئولیت حمله ماه دسمبر 2022 به هتل لونگان در کابل را بر عهده گرفت. طالبان افغانستان هر از چند گاهی در ولایت کنر عملیاتی را علیه داعش انجام می دهند. بنابراین، وضعیت نظم و قانون در این مناطق غنی از لیتیوم به گونه ای نیست که خارجی ها بتوانند به طور آشکار به فعالیت خود ادامه دهند.
آیا لیتیوم قاچاق می شود؟
بر اساس گزارش بازرس ویژه آمریکا در امور بازسازی افغانستان (سیگار) قبل از ورود طالبان افغانستان، یعنی از سال 2001 تا 2021، استخراج غیرقانونی معدن در 2000 مکان انجام شده است. تجارت غیرقانونی سیصد میلیون دالری سالانه انجام می شد.
سابقه قاچاق از افغانستان وجود دارد، اما تماس هایی که در جریان تهیه این گزارش صورت گرفت، نشان داد که این فعالیت در حال حاضر در مقیاس بسیار محدودی است و اکثر تاجران چینی لیتیوم را از طریق مردم منطقه تهیه می کردند.
تاجران مواد معدنی در افغانستان نمونه‌های سنگ را به خارج از افغانستان می‌فرستند و از آنجا این نمونه‌ها برای تایید رسمی به چین ارسال می‌شوند که پس از بررسی های آزمایشگاهی میزان لیتیوم در این سنگ‌ها را نشان می‌دهد. پس از آن، مسائل قیمت و قاچاق برطرف می شود. اما شواهد قوی دال بر دست داشتن برخی از اتباع چینی در قاچاق لیتیوم وجود دارد.
در جنوری 2023، داکتر بشیر از ریاست عمومی استخبارات طالبان افغانستان طی یک نشست رسانه ای در ولایت ننگرهار گفت که سه تبعه چینی و سه افغان که در قاچاق لیتیوم دست داشتند دستگیر شده اند.
در اعلامیه ای که از سوی وزارت معادن و پترولیم افغانستان در مورد این رویداد منتشر شده، گفته شده است که در مجموع هزار تن لیتیوم از کنر و نورستان به ننگرهار انتقال می یابد. در این راستا 700 تُن لیتیوم از ولایت کنر و 300 تُن لیتیوم از سوی حکومت در ولایت ننگرهار ضبط و به وزارت تحویل داده شد.
آینده کسب و کار لیتیوم چیست؟
در همین رابطه، شاهد خان، یکی از مقامات ارشد اتاق تجارت و یکی از افراد مرتبط با تجارت پاکستان و افغانستان، گفت که این منطقه از نظر منابع طبیعی غنی است، اما مشکل واقعی امنیت و سهولت در امر تجارت است.
شاهد خان می گوید اگر در تجارت قانونی مشکلاتی وجود دارد، عده ای از آن سوء استفاده می کنند و از روشهای غیرقانونی استفاده می کنند که به نفع هر دو کشور نیست.
داکتر یاسین زمین شناس گفت که کشف ذخایر دیگر از جمله لیتیوم در افغانستان ابتدا مرهون روسیه و سپس سروی زمین شناسی ایالات متحده (USGC) است. این ماده ارزشمند مانند سنگ مرمر و غیره نیست، ما فناوری لازم برای استخراج و پردازش آن را نداریم.
وی گفت که پاکستان و افغانستان برای کشف ذخایر طبیعی چاره ای جز کمک گرفتن از خارج ندارند.
(صدای امریکا بخش اردو / 28 جولای 2023)
