در اوایل ماه فبروری، همزمان با سفر آصف علی زرداری، رئیس جمهور پاکستان به چین، دو کشور در بیانیه ای مشترک از حکومت طالبان افغانستان خواستند که علیه تمامی گروه های تروریستی فعال در داخل مرزهای این کشور اقدام کرده و از استفاده از خاک افغانستان برای فعالیت‌های خصمانه علیه سایر کشورها جلوگیری کند.
این مسئله ای است که اسلام آباد در سال های اخیر بارها مطرح کرده و اغلب طالبان را به پناه دادن به تحریک طالبان پاکستان (TTP) متهم کرده است. طبق گزارشی از مؤسسه آسیای مرکزی-قفقاز (CACI)، حملات تی تی پی شامل حملاتی علیه نیروهای امنیتی پاکستان و همچنین اتباع چینی در این کشور بوده است.
با این حال، چین، به رغم اینکه بزرگ ترین سرمایه گذار خارجی در پاکستان و افغانستان محسوب می شود، تا کنون در برابر تنش های رو به افزایش میان این دو کشور همسایه سکوت کرده است.
اما این وضعیت ممکن است تغییر کند، زیرا پاکستان قصد دارد کنترل گذرگاه واخان، نوار باریک ۳۵۰ کیلومتری که افغانستان را به منطقه سین کیانگ چین متصل می کند، در دست بگیرد. این ناحیه، که به‌عنوان منطقه ای حائل میان تاجیکستان و پاکستان نیز عمل می کند، در دسامبر ۲۰۲۴ شاهد افزایش تنش ها بود؛ زمانی که حملات هوایی پاکستان به ولایت پکتیکا در افغانستان، با هدف قرار دادن مخفیگاه‌های تی تی پی، منجر به کشته شدن ۴۶ نفر شد. به گزارش CACI، در واکنش به این حملات، طالبان حملاتی تلافی جویانه ای در چندین نقطه مرزی با پاکستان انجام دادند که در نتیجه آن، یک سرباز پاکستانی کشته شد.
با وجود خطرات بالقوه ای که یک درگیری تمام عیار میان پاکستان و افغانستان می تواند برای میلیاردها دالر سرمایه گذاری چین در این دو کشور به همراه داشته باشد، پکن همچنان سیاست “انتظار و نظاره” را در پیش گرفته است.
یکی از دلایل اصلی این سکوت، نگرانی امنیتی چین درباره آنچه که “شب ه‌نظامیان اویغور” در منطقه خودمختار سین کیانگ (ترکستان شرقی) خوانده می شود، است. این منطقه که هم مرز با افغانستان است، پناهگاهی برای شبه نظامیان اویغور بوده و اکنون نیز شماری از اویغورها در افغانستان زندگی می کنند. به گزارش CACI، در صورت تحت فشار قرار گرفتن، طالبان می توانند از “کارت اویغورها” برای بی ثبات سازی سین‌کیانگ استفاده کنند.
گفته می شود طالبان به پکن هشدار داده اند که از اتخاذ موضع طرفداری از پاکستان در این درگیری خودداری کند و اعلام کرده اند که اسلام‌آباد در تلاش است تا چین را به جنگ نیابتی خود بکشاند. این نگرانی وجود دارد که جهادگران اویغور تحت حاکمیت طالبان بتوانند حمایت ایدئولوژیک و عملیاتی کسب کنند.
به همین دلیل، پکن تلاش کرده است که از تحریک طالبان پرهیز کند و در عوض، پس از خروج آمریکا در سال ۲۰۲۱، از طریق تعاملات دیپلماتیک و سرمایه گذاری در بخش های انرژی، زیرساخت و معادن افغانستان، نفوذ خود را در این کشور گسترش دهد.
در روزهای اخیر، موضوعی دیگر ممکن است این معادله را پیچیده تر کند: طالبان در اقدامی که می تواند به تقویت روابط با ایالات متحده منجر شود، یک فرد آمریکایی به نام جرج گلیزمان را که بیش از دو سال در افغانستان بازداشت بود، آزاد کرد.
به گزارش بی بی سی، طالبان این اقدام را یک “اقدامی در جهت ایجاد حسن نیت” و “اقدامی بشردوستانه” توصیف کرده اند. اما نکته مهم این است که این دیدار، بالاترین سطح از تعامل میان آمریکا و طالبان از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در جنوری ۲۰۲۵ محسوب می شود. وزارت خارجه افغانستان نیز در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که این رویداد نشان دهنده “آمادگی افغانستان برای تعامل صادقانه با تمامی طرف ها، به ویژه ایالات متحده، بر اساس احترام و منافع متقابل” است.
این در حالیست که چین هنوز هیچ واکنشی به آزادی گلیزمان یا اظهارات مقامات کابل نشان نداده است.
در آن سوی مرز، پاکستان که از دیرباز خود را متحد راهبردی چین در گسترش نفوذ این کشور در آسیای جنوبی و مرکزی از طریق افغانستان می دانسته است، از عدم حمایت آشکار پکن ناامید خواهد شد. اما برای چین، گذرگاه واخان یک نقطه محوری کلیدی در منطقه است؛ چرا که از طریق آن، اتصال به آسیای جنوبی و مرکزی در قالب طرح “کمربند و جاده” (BRI) برقرار می شود. اگر کنترل این نوار باریک از دست برود، BRI – دست‌کم به‌طور موقت – مختل خواهد شد.
در این راستا، گذرگاه واخان می تواند به عنوان یک محور کلیدی عمل کند؛ محوری که چین یا از طریق آن نفوذ ژئوپلیتیکی و اقتصادی خود را افزایش دهد یا آن را از دست بدهد. همچنین، امنیت منطقه ای همچنان یکی از نگرانی های اصلی پکن است، به ویژه با توجه به برنامه های این کشور برای گسترش کریدور اقتصادی چین – پاکستان (CPEC).
برای جلوگیری از تضعیف نفوذ خود، چین پیش تر یک پایگاه نظامی در شرق تاجیکستان، نزدیک گذرگاه واخان، احداث کرده است؛ تأسیساتی که هدف آن جلوگیری از سرریز شدن تروریسم و بی ثباتی از افغانستان به سین کیانگ است. همچنین، پکن فرودگاه تاشقرغان را در فلات پامیر، در شمال غربی سین کیانگ، ساخته است. به گزارش CACI، هر دو تأسیسات، حضور نظامی و اقتصادی چین را در منطقه تقویت می کنند.
اما این در حالی که چین همچنان به سیاست “انتظار و نظاره” خود ادامه می دهد و امیدوار است که بحران میان افغانستان و پاکستان خود به خود حل شود، اویغورهای منطقه نیز دهه هاست که نظاره‌گرند – و همچنان در انتظار زمانی مناسب برای اقدام.
