با کاهش گسترده کمک های خارجی، سیستم صحی افغانستان در آستانه فروپاشی قرار گرفته است و پیش بینی می شود که ۸۰ درصد خدمات حمایت شده توسط سازمان صحی جهان تا ماه جون بسته شوند، که این امر دسترسی به خدمات طبی حیاتی را برای میلیون ها نفر تهدید می کند.
بسته شدن ناگهانی اداره انکشاف بین المللی امریکا (USAID)، که پیش از این بیش از ۴۰ درصد از تمام کمک های بشردوستانه به این کشور فقیر ۴۰ میلیون نفری را تأمین می کرد، ضربه ای مهلک به یک سیستم صحی از پیش شکننده وارد کرده است.
داکتر شفیق میرزا زاده، پژوهشگر و کارشناس صحی عمومی، گفت که هرچند هنوز زود است که سیستم صحی افغانستان را در وضعیت فروپاشی اعلام کنیم، اما پیامدهای کاهش کمک‌ها برای «تمام جمعیت» کشور بسیار شدید خواهد بود.
او در گفتگو با نشریه عرب نیوز اظهار داشت که «بودیجه سازمان صحی جهانی تنها بخشی از سیستم است»، و اشاره کرد که بخش صحی افغانستان به طور کامل از طریق کمک‌های بین‌المللی از جمله صندوق بازسازی افغانستان (ARTF) تأمین مالی می شود.
صندوق بازسازی افغانستان که در سال ۲۰۰۲ پس از حمله قوای ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده به افغانستان تأسیس شد، از زمان بازگشت طالبان به کابل در اگست ۲۰۲۱، عمدتاً به تأمین خدمات اساسی از طریق ادارات تحت نظارت سازمان ملل و سازمان های غیردولتی متمرکز شده است.
با این حال، این رویکرد در پاسخ به نیازهای فزاینده با مشکلاتی مواجه است، زیرا خستگی ادارات و کشورهای مساعدت کننده و چالش های سیاسی منجر به کمبود بودیجه شده است.
میرزا زاده در ادامه گفت: «بخش بزرگی از بودیجه به برنامه های صحی از طریق یونیسف و سازمان صحی جهانی اختصاص می‌یابد»، وی در ادامه اشاره کرد که یونیسف عمدتاً از طریق پروژه واکنش های اضطراری به سلامت، این بودیجه‌ها را کانالیزه می کند.
با این حال، حتی این تلاش ها نیز ناکافی بوده‌اند، زیرا تأسیسات صحی در حال بسته شدن با میزان هشداردهنده ای هستند.
تا اوایل ماه مارچ، کمبود بودیجه باعث بسته شدن ۱۶۷ مرکز صحی در ۲۵ ولایت افغانستان شده است که ۱.۶ میلیون نفر را از دسترسی به خدمات صحی محروم کرده است، طبق گزارش سازمان صحی جهانی. بدون مداخله فوری، کارشناسان هشدار می دهند که ممکن است ۲۲۰ مرکز صحی دیگر تا ماه جون بسته شوند که به معنای از دست دادن خدمات اولیه برای ۱.۸ میلیون افغان دیگر است — به ویژه در مناطق شمالی، غربی و شمال شرقی کشور.
بسته شدن این مراکز صحی تنها مشکلات لجستیکی نیستند، بلکه نتایج آن برای میلیون‌ها نفر در حد حیات و مرگ است.
ادوین سنیزا سالوادور، نماینده سازمان صحی جهانی در افغانستان، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «پیامدهای این بسته شدن ها را می توان با جان های از دست رفته سنجش کرد.»
«این بسته شدن ها تنها اعداد روی گزارش نیستند. آنها نمایانگر مادرانی هستند که نمی توانند به طور ایمن زایمان کنند، کودکانی که از دریافت واکسن های حیاتی باز می مانند، و جوامعی که بدون حفاظت در برابر شیوع بیماری های مرگبار باقی می مانند.»
آنچه بیشترین فشار را در بحران صحی افغانستان متحمل می شود، جمعیت های آسیب پذیر هستند، از جمله زنان باردار، کودکان نیازمند واکسیناسیون و کسانی که در اردوگاه‌های آوارگان پرجمعیت زندگی می کنند و در معرض بیماری های واگیردار و قابل پیشگیری بوسیله واکسن هستند.
چون سیستم صحی افغانستان به شدت بر مراقبت های مادرانه و کودکان متمرکز بود، میرزا زاده گفت: «هرگونه اختلال در این سیستم عمدتاً بر زنان و کودکان تأثیر خواهد گذاشت – از جمله، اما نه محدود به، بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن، همچنین خدمات قبل از تولد، زایمان و پس از تولد.»
او افزود: «ما اکنون با چالش هایی روبرو هستیم، از جمله شیوع سرخک در کشور. تعداد مرگ و میرهای ناشی از سرخک در حال افزایش است.»
این روند با کاهش نرخ واکسیناسیون تشدید خواهد شد.
میرزا زاده گفت: «کودکان با بیماری های بیشتری مواجه خواهند شد زیرا پوشش واکسیناسیون ادامه پیدا خواهد کرد.»
«ما شاهد کاهش در پوشش اعمال واکسیناسیون ها هستیم. نظرسنجی بخش سلامت افغانستان در سال ۲۰۱۸ نشان داد که پوشش واکسیناسیون ۵۱.۴ درصد بود، در حالی که نظرسنجی اخیر تحت هدایت یونیسف، نشان می دهد که این رقم در سال های ۲۰۲۲-۲۰۲۳ به ۳۶.۶ درصد کاهش یافته است.»
سازمان صحی جهانی در دو ماه اول سال ۲۰۲۵ بیش از ۱۶,۰۰۰ مورد مشکوک به سرخک ثبت کرده است که از این تعداد ۱۱۱ نفر جان خود را از دست داده اند.
این سازمان هشدار داد که با کاهش شدید نرخ واکسیناسیون – ۵۱ درصد برای دوز اول واکسن سرخک و ۳۷ درصد برای دوز دوم – کودکان در معرض بیماری های قابل پیشگیری و مرگ قرار دارند.
در همین حال، ماماها شرایط دشوار را در تنها مراکز باقی مانده گزارش داده اند. زنان باردار برای دریافت مداخلات نجات دهنده جان بسیار دیر به مراکز صحی می رسند، زیرا بسیاری از کلینیک ها بسته شده اند.
زنان و دختران به طور غیرمتناسبی بار این چالش های صحی را عمدتاً به دلیل سیاست های طالبان به دوش می کشند.
محدودیت ها در آزادی رفت و آمد و اشتغال زنان دسترسی به خدمات صحی را به شدت محدود کرده است، در حالی که ممنوعیت های آموزش برای زنان و دختران تقریباً آموزش نیروهای صحی زن را از بین برده است.
در دسامبر، طالبان تمام موسسات آموزشی مامایی و پرستاری را تعطیل کردند. وحید مجروح، بنیان‌گذار مرکز مطالعات صحی و صلح افغانستان، گفت که این اقدام «ظرفیت سیستم صحی افغانستان را که از پیش شکننده بوده، تهدید می‌کند» و ناقض تعهدات حقوق بشری بین المللی است.
او در مقاله‌ای در ویب سایت Lancet Global Health نوشت که «اگر این موضوع بی پاسخ بماند، می تواند سابقه ای برای سایر مناطق شکننده ایجاد کند که در آن حقوق زنان تحت فشار قرار می گیرد.»
مجروح گفت: «افغانستان با بحران های چندوجهی روبرو است که شامل فقر نگران کننده، نقض حقوق بشر، بی ثباتی اقتصادی و بن بست سیاسی است که عمدتاً زنان و کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد.»
«زنان از حقوق ابتدایی خود مانند آموزش، کار و به طور گسترده ای از دسترسی به بالاترین استانداردهای سلامت جسمی و روانی محروم هستند. ممنوعیت موسسات آموزشی مامایی دسترسی زنان به سلامت، کاهش توانمندی آنها در نهادهای صحی و از بین بردن الگوهای زنانه را تهدید می کند.»
مجروح این ممنوعیت‌ها را «بحران صحی عمومی» توصیف کرده و گفت که «این وضعیت نیاز به اقدام فوری دارد.»
افغانستان با یکی از شدیدترین بحران های انسانی در جهان مواجه است و طبق آمار سازمان ملل، ۲۲.۹ میلیون نفر – تقریباً نیمی از جمعیت کشور – به کمک های فوری برای دسترسی به خدمات صحی، غذا و آب سالم نیاز دارند.
کمبودهای شدید مالی و موانع عملیاتی اکنون حمایت از ۳.۵ میلیون کودک ۶ تا ۵۹ ماهه که دچار سوءتغذیه حاد هستند، طبق آمار سازمان ملل، در حالی که گروه های کمک رسان با چالش های مختلفی از جمله فروپاشی اقتصادی، بحران های اقلیمی و محدودیت‌های طالبان روبرو هستند، تهدید می کند.
ولایات کابل، هلمند، ننگرهار، هرات و قندهار بیشترین فشار را متحمل می شوند که مجموعاً ۴۲ درصد از موارد سوءتغذیه کشور را شامل می شود. در نتیجه، سازمان های کمک رسان با مشکلاتی در تأمین نیازهای کودکان مبتلا به سوء تغذیه مواجه هستند، به طوری که کاهش های اخیر در کمک های خارجی باعث تعطیلی برنامه‌های حیاتی Save the Children شده است.
این سازمان خیریه مستقر در بریتانیا ۱۸ مرکز صحی را بسته و در صورت عدم تأمین منابع جدید، ممکن است ۱۴ مرکز دیگر را نیز ببندد. این ۳۲ کلینیک تنها در ماه جنوری ۱۳۴,۰۰۰ کودک را درمان کرده اند، از جمله تغذیه درمانی و واکسیناسیون.
گابریلا وایجمن، مدیر عملیاتی سازمان Save the Children International، گفت: «با افزایش نیاز کودکان به کمک، قطع حمایت های نجات دهنده جان اکنون مانند تلاش برای خاموش کردن آتش با پایپی است که آب آن تمام شده است.»
افغانستان همچنین با شیوع بیماری های مالاریا، سرخک، تب دنگی، فلج اطفال و تب خونریزی دهنده کریمه کنگو روبرو است. سازمان صحی جهانی گزارش داده که بدون مراکز صحی فعال، تلاش ها برای کنترل این بیماری ها به شدت با مشکل مواجه خواهد شد.
ریسک این بیماری ها در میان جوامع آوارگان داخلی بیشتر است. چهار دهه جنگ، موج های مکرر آوارگی را هم در داخل افغانستان و هم خارج از آن به همراه داشته است، در حالی که بلایای طبیعی متناوب بحران را تشدید کرده اند.
بر اساس گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، حدود 6.3 میلیون نفر در داخل افغانستان بی خانمان هستند و در شرایطی ناامن و بدون دسترسی به پناهگاه مناسب یا خدمات ضروری زندگی می کنند.
اخراج های گسترده بحران را تشدید کرده است. بیش از 1.2 میلیون افغان که در سال 2024 از کشورهای همسایه مانند پاکستان به افغانستان بازگشته اند، اکنون در اردوگاه‌های موقت با شرایط بهداشتی نامناسب زندگی می کنند. این وضعیت باعث شیوع بیماری هایی مانند سرخک، اسهال آبی حاد، تب دنگی و مالاریا شده است.
با دسترسی محدود به مراقبت‌های بهداشتی، سایر بیماری‌ها نیز به سرعت در حال گسترش هستند.
عفونت‌های تنفسی و COVID-19 در میان بازگشت کنندگان در حال افزایش است، به طوری که در اوایل سال 2025، 293 مورد مشکوک به این بیماری ها در مرزها شناسایی شده است.
همچنین موارد عفونت های تنفسی حاد از جمله ذات الریه افزایش یافته که 54 مورد آن، عمدتاً در کودکان زیر پنج سال گزارش شده است.
سازمان صحی جهانی اعلام کرده است که بازگشت کنندگان در مناطق فاقد خدمات بهداشتی روبه رو هستند، جایی که کلینیک ها سال‌ها بسته شده اند و هیچ گونه خط کمک رسانی وجود ندارد.
کمبود آب در 30 ولایت خطرات اسهال آبی حاد را تشدید کرده و در عین حال آلودگی به مهمات منفجر نشده و حوادث جاده ای باعث ایجاد موارد تروما می شود که امکانات بهداشتی کمبود پرسنل را تحت فشار قرار داده است.
میرزا زاده گفته است: «اگرچه ARTF برخی از منابع مالی را دارد، اما این منابع برای پایداری طولانی‌مدت سیستم کافی نخواهد بود.»
برای جلوگیری از فروپاشی سیستم بهداشت افغانستان و حفظ خدمات، او از مقامات طالبان خواسته است که به تأمین مالی این سیستم کمک کنند.
او گفته است: «سهم دولت در گذشته بسیار محدود بوده و اکنون حتی کمتر است.»
«با این حال، سیاست بهداشت جدید افغانستان به تأمین مالی داخلی سیستم بهداشت اشاره دارد. اگر این امر تحت حکومت فعلی یا آینده تحقق یابد، می‌تواند از فروپاشی جلوگیری کند.»
او همچنین از کشورهای اسلامی و عربی خواسته است تا تلاش‌های خود را برای افزایش منابع مالی بیشتر کنند.
میرزا زاده گفته است: «تاریخاً کشورهای غربی تأمین کنندگان اصلی ARTF بوده اند و بزرگ ترین مساعدت کنندگان آن ایالات متحده، آلمان، کمیسیون اروپا و دیگر کشورهای غربی بودند.»
«کشورهای اسلامی و عربی کمک بسیار کمی کرده اند. این امر می تواند تغییر کند و همچنان از طریق سیستم سازمان ملل کانالیزه شود، زیرا سازمان های غیردولتی به ارائه خدمات به نمایندگی از مساعدت کنندگان و دولت ها ادامه می دهند.»
«این رویکرد می تواند تا زمانی که یک سیستم صحی پایدار و داخلی در کشور ایجاد شود، همچنان ادامه یابد.»
مطلبی از نشریه عرب نیوز
