در منطقه آسیای مرکزی، افغانستان برای دهه ها به عنوان منبع اصلی تهدید و خطر در نظر گرفته می شد و این تصویر برای مدت طولانی پایدار ماند. اما اکنون وضعیت در حال تغییر اساسی است. به باور الکساندر کنیازف، افغانستان از منبع تهدید به پنجره ای از فرصت ها تبدیل می شود. بسیاری از کشورها به این درک رسیده اند که توسعه اجتماعی و اقتصادی افغانستان، خود یکی از مهم ترین ضمانت های امنیت آینده است. زیرا اگر وضعیت اقتصادی و اجتماعی این کشور دوباره سقوط کند، بی ثباتی و افراط گرایی بازمی گردد. انزوا مانند دهه نود تنها به رادیکال شدن بیشتر اوضاع کمک می کند، بنابراین باید با دولت فعلی کار کرد.
بیشتر کشورهای آسیای مرکزی رویکرد مشابهی دارند، هرچند برخی استثناها وجود دارد، اما در نهایت همه ناگزیر خواهند بود لحن خود را در قبال حکومت امارت اسلامی نرم تر کنند. پس از روی کار آمدن امارت اسلامی، صادرات برق از تاجیکستان به افغانستان چندین برابر شده است. امارت اسلامی ممکن است برای بعضی ها خوشایند نباشند، اما این حکومتی است که از سوی مردم پذیرفته شده است. افغانستان تمدنی متفاوت دارد و همین تفاوت نشان می دهد که جهان نمی تواند یکسان باشد. در دهه هشتاد، شوروی تلاش کرد سوسیالیسم را در افغانستان به کار اندازد و در دهه های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ آمریکایی ها خواستند دموکراسی را پیاده کنند، اما هیچ کدام موفق نشدند. آنچه امروز می بینیم، نوعی واکنش طبیعی یا انتقام تاریخی نسبت به آن تجربه هاست.
افغانستان در فقر شدیدی به سر می برد و بدون کمک خارجی نمی تواند ادامه دهد. هدف اصلی فعلی باید جلوگیری از فاجعه انسانی باشد، زیرا اگر ثبات اقتصادی و اجتماعی برقرار نشود، کل ساختار سیاسی نیز فرو می پاشد و اعتراضات از سر گرفته می شود. در مسکو مشورت های تازه ای درباره افغانستان برگزار شد که نتایج مثبتی داشت. روسیه تنها کشوری است که به شکل رسمی اقدام به شناسایی سیاسی حکومت امارت اسلامی کرده است و اکنون هیئت های رسمی افغانستانی به مسکو سفر می کنند. این به معنای آغاز روابط عادی و کاری میان دولتی است. تعامل اقتصادی رو به رشد است و لازم است در زمینه های انسانی و آموزشی نیز همکاری هایی شکل بگیرد.
در مورد آینده افغانستان، کنیازف می‌گوید با گذر زمان رادیکالیسم امارت اسلامی کاهش می‌یابد و این سناریوی مطلوب است. سناریوی منفی، بازگشت جنگ داخلی است که دوباره افغانستان را به منبع تهدید تبدیل می‌کند. برخی سیاستمداران آمریکایی مانند جان بولتون از حمایت از مخالفان امارت اسلامی سخن گفته‌اند و چنین ابتکارهایی می‌تواند خطرناک باشد، زیرا جنگ در افغانستان ارزان و کم‌هزینه است و دامن زدن به بی‌ثباتی در آن کشور برای برخی قدرت‌ها کار دشواری نیست.
در مورد امنیت منطقه، او تأکید می‌کند که سیستم امنیتی واحدی در آسیای مرکزی وجود ندارد و امنیت منطقه‌ای چندلایه است. برخی کشورها مانند قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه هستند، در حالی که ازبکستان و ترکمنستان خارج از آن قرار دارند. با این حال، تجربه نشان داده که هرگاه لازم بوده، یا کشورهای منطقه خود توانسته‌اند اوضاع را کنترل کنند یا روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی در ثبات اوضاع نقش‌آفرین بوده‌اند. به گفته او، هیچ کشور دیگری – نه ترکیه، نه غرب و نه چین – توانایی ایجاد امنیت در منطقه را ندارد و روسیه در این زمینه رقیبی ندارد.
کنیازف می گوید امروز تهدیدهای داخلی از تهدیدهای خارجی مهم تر شده اند. کشورهای آسیای مرکزی از بیرون با تهدید نظامی جدی روبه رو نیستند، اما بی ثباتی داخلی می تواند خطرناک باشد. حوادث ماه جنوری ۲۰۲۲ در قزاقستان، ناآرامی های قره قالپاقستان، درگیری های مرزی قرقیزستان و تاجیکستان و رخدادهای مشابه، همگی ریشه داخلی دارند. حتی در زمان اعزام نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی به قزاقستان، برای توجیه حضور آن ها لازم شد از «۴۰ هزار شبه نظامی خارجی» سخن گفته شود، چون اساسنامه این سازمان دخالت در امور داخلی را مجاز نمی دانست. اکنون در وب سایت‌های قزاقی آن سخنان رئیس‌جمهور توکایف حذف شده است و ازبکستان نیز خود بحران داخلی اش را کنترل کرد.
به نظر او برای تضمین امنیت منطقه ای نیازی به ساختارهای جدید نیست، بلکه باید کاستی های موجود به ویژه در زمینه حقوقی و هماهنگی سیاست خارجی اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی اصلاح شود. این سازمان هنوز مکانیسم های مشخص تصمیم گیری و هماهنگی ندارد، در حالی که برای یک اتحاد نظامی، هماهنگی در سیاست خارجی ضروری است.
کنیازف در پایان می گوید که بسیاری از فرآیندهای متلاطم منطقه به یک رویداد بین المللی کلیدی گره خورده اند و نتیجه آن، مسیر آینده را تعیین خواهد کرد.
او به جمله معروفی اشاره می‌کند که «شرق به قدرت احترام می گذارد» و می گوید نه فقط پایان عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین، بلکه شکل گیری ساختار جدیدی از نظم بین الملل تعیین کننده آینده منطقه و توازن قدرت در آن خواهد بود.
منبع: آسیا 24
